STAV
Car Dušan Silni, Zabjelo i Zeta
O, plemena starocrnogorska i brdska što slavnu Zetu naseliste… Zabjelo bijaše prije no što dođoste!
Blagorodna Gospodo Glavari i Velmože Zetske, ljubezna braćo naša!
Posljednjih se ljeta od vaših strana graja čini i čuje se, kao je, čoče, Zabjelo dio vašija zemalja!?!
Što velite to? Okle vi to sad? Kako to?
Podaci s početka XX vijeka, iz doba Kraljevine SHS/Jugoslavije, na koje se pozivate, samo su mali, presitni fragmenti dvomilenijumske istorije kroz koju su ovi naše krajevi zajedno prolazili. Zetska oblast je bila jedna od 33. oblasti Kraljevine SHS, a Zetska Banovina jedna od 9. u Kraljevini Jugoslaviji. Zetska oblast (1922-1929) obuhvatala je barski, cetinjski, nikšićki, podgorički, kolašinski, beranski, metohijski i bokokotorski okrug. Zetska Banovina (1929-1941) sa sjedištem na Cetinju, pored teritorije današnje Crne Gore, zahvatala je prostore od Pelješca i Dubrovnika do Kopaonika i Kosova sa 925.516 stanovnika 1931. godine!
Dakle, samo je 19 godina važila ta teritorijalna i administrativna podjela na koju se vi sada pozivate. A šta sa vremenom i brojnim dokumentima i podacima, vjekovima prije i ovo malo poslije? Ili nam se sva istorija zgrčila u baš tih 19 godina (1922-1941)? Čitamo li što?
U periodu prije XV vijeka i dominacije Osmanlija - Zeta je naziv za nekoliko golemih država na ovim prostorima. Te srednjovjekovne Zete bijahu granicama i stotinama kilometara daleko od današnjih Golubovaca i Zete. Kao naziv oblasti, ime Zeta se prvi put upotrebljava krajem XI vijeka. Zetu, kojom tada upravljaše Hvalimir, sin Kralja Predimira sačinjavale su oblasti: Luška (Lješkopolje), Podlužje (Žabljački okrug), Gorska (oblast Hota), Kupelnik (istočna obala Skad. jezera), Oblik (Taraboš), Prapratna (između Bara i Ulcinja), Crmnica, Budva, Čevo i Grbalj. Od XII vijeka Zeta je naziv za oblast u okviru slovenskih država, Duklje i Srbije, a od XIV vijeka naziv za srednjevjekovnu Crnu Goru. U vrijeme najveće moći Balšića, sredinom XIV vijeka, država Zeta se prostirala od rijeke Maće do Dubrovnika, od Lovćena do Prizrena.
Draga braćo Zetska, da se razumijemo, daleko bilo da nama smeta što Opštinu imate! Od vašeg dobra nama samo dobro može biti. Neka Vam je srećna i blagorodna! A Zabjelo da ja vaše - Zeta bi se nazivalo. Zabjelo je Zabjelčana vazda bilo! Još od vremena Ilira i Skita, starih Slovena, bijaše Zabjelo, taman đe je i sad! Između Ljubovića i Dajbabske gore i sve od Morače na zapadu do Ćemovskih ledina na istoku.
U XIV vijeku, 1348. godine, Car Dušan Silni pominje Zabjelo u jednoj povelji Hilandaru. Venecijanski popis oblasti Skadra iz 1416. i 1417. godine navodi Zabjelo i vinograde moćnog feudalca Petra Bojičina. I, što ćemo sad?
To što ste neke ovce na pojila naša dogonilii i tu zimovali - ne daje vam za pravo da našu zemlju svojatate i u zetska sela Zabjelo tefterite! Čuvasmo i mi ovce po Drepama, Pšeničnim poljima i Ribničkim vrelima pa im u baštinu ne dirasmo.
O, plemena starocrnogorska i brdska što slavnu Zetu naseliste… Zabjelo bijaše prije no što dođoste!
Zabjelo je staroslovenski toponim, naziv za zemlju najrodniju koja je služila isključivo kraljevima, prinčevima i vlasteli za uživanje. Vrtovi, bašte, voćnjaci, lovni zabran, zabranjeno bješe jelo... Zabjelo. Punih, u istorijskoj nauci poznatih 20 vjekova i mnogo ranije, taj staroslovenski toponim (zajedno sa toponimima: Dajbabe, Gorica, Ribnica, Lužnica, Sitnica…) egzistira samostalno. I kakve veze ima sa Zetom, osim što je na sličnoj geološkoj podlozi formirano? Naravno, i teritorija Zabjela je pripadala kroz istoriju raznim državama: Ilirikum, Dalmacija, Prevalitana, Kraljevstva Slovena: Duklja, Makedonija, Zeta, Raška, Srbija, Crna Gora, pa rgnuše bijesni Agarjani i onda dockan Jugoslavije razne…
O, povjesnice naše pomutiše nam odveć, pa se burne buke i prašine dižu kad se kiljani prevrću. Ne bi nam se podičili Slavni naši Vitezovi, to sigurno, a bi viđeli da od međa činimo karaule tvrde, u ravnici ovoj zlatnoj, rodnoj. No, ko do sad što smo rujna vina pili - a da tako i u buduć bude!
I u naše i u vaše strane da bolje prouče stare knjige i arhive teške, predraga braćo naša Zetska!
Vijori se pozdrav Zabjelski i kućama Vašim!
Autor je prof. istorije i geografije
The Republic of Zabjelo
( Zoran Bojović )