Planiranje razvoja kao usud

„Ne vjerujte u tvrdnje i proglase političara. Vjerujte samo u ono što vidite i što je izgrađeno“. (Džozef Štiglic profesor Univerziteta Kolumbija, nobelovac)

Ova tekovina ekonomske misli datira od postojanja svijeta i vijeka, bez obzira o kojem se planskom dokumentu radilo, privrednog ili društvenog karaktera. Razlozi za višedecenijsko nepostoanje planske logike u oblasti crnogorske poljoprivrede i ruralnog razvoja javnosti do danas nisu poznati? Je li u pitanju nemar, stručno nepoznavanje materije ili poruka „što gore to bolje“, ostaje i dalje kao nepoznanica?!

Decenijski život bez plana i njegove uzdanice

U državi u kojoj nema dobrog planiranja „pliva“ se kroz mutnu vodu svakodnevice, pa đe „plivača“ matica rijeke izbaci - na lijevu ili desnu obalu...

Zahvaljujući dugogodišnjoj turobnoj stvarnosti, crnogorska agrarna privreda decenijama plovi kroz more tekućih i razvojnih problema, ostajući uskraćena za odgovor na bilo koje strateško pitanje, koje bi označilo zaustavljanje i urušavanje ove važne privredne grane.

Podsjećam na par činjenica koje govore u prilog datoj tvrdnji: (a) ruralni egzodus (bježanje mladih ljudi sa sela) u Crnoj Gori je odavno konstanta, bez najave kada se ovom zlu može očekivati kraj. Tako, kao rezultat ove surove činjenice, danas na 80 odsto crnogorskog agrarnog prostora nema ni života ni ekonomije. A, bez života i privredne aktivnosti u prostoru svaka namjera države u ovoj oblasti pretstavlja utopiju, (b) život onih koji su ostali vjerni tradicionalnom porodičnom životu na selu, život je više nego surov, nedostojan života čovjeka u 21. vijeku i (c) da bismo se uvjerili da prethodne tvrdnje nijesu bez osnova, valja pogledati, u uporednoj metodologiji, nekadašnje i sadašnje privredne resurse, robne, finansijske i razvojne bilanse, nakon čega će vam sve biti jasno. I da bude sve još gore, ne nazire se odgovora na istaknuta i brojna druga brojna pitanja naše agrarne stvarnosti ni u kozjem rogu a kamoli u planu razvoja privredne strukture o kojoj je riječ za 2024.

Praksa zemalja razvijene agrarne ekonomije

U zemljama razvijene agrarne ekonomije, decenijama živi praksa kao nezamjenljiva vodilja svakog progresa u jednoj zemlji.

Tako se recimo u Francuskoj (od čije je agrarne škole učila Evropa i značajan dio razvijenog svijeta), od završetka II svjetskog rata prije donošenja državne odluke o visini budžetske podrške države razvoju poljoprivrede i ruralne privrede obavezno se preciziraju planski okvir u proizvodnji, tržištu, ekonomiji i razvoju, da bi tek potom pristupili budžetskom planu i drugim mjerama kojim država želi podstaći razvoj pomenute privredne grane, čime se zatvara kapitalni krug na relaciji interesa, kako države tako i privrednih subjekata i građana.

Kada je riječ riječ o budžetskoj podršci privrednoj grani o kojoj je riječ, stoje precizne odrednice: (a) sprečavanje posljedica ruralnog egzodusa (bježanje mladih ljudi sa sela) kao kapitalnog resursa za razvoj svake seoske privredne strukture, (b) prioritetni projekti ulaganja u seosku infrastrukturu, kulturu, zdravstvo i privrednu djelatnost, kako bi se obezbijedio ambijent dostojan života i rada čovjeka na selu na duži i kraći rok, (c) u tom pravcu države koje osjećaju koliki je značaj ove privredne grane za ekonomsku i socijalnu stabilnost države, bez dvoumljenja na pijedastalu državnih vrijednosti drže znanje kao ključnu prepostavku za razvojnu budućnosti sela i države, (d) Zemljišnu politiku kao kapitalni resurs i pretpostavku za razvoj ove privredne grane, bez čijih rješenja je utopija svakog pokušaja ostvarivanjea željenog obima i kvateta u proizvodnji i uslugama na selu, (e) prioritetna ulaganja u projekte naučno tehnološkog razvoja i obrazovanje kadrova, na svim nivoima agrarne produkcije, (e) intervencije u pogledu unutrašnje organizacija rada, decentralizacije upravljanja agrarnom produkcijom, kao visoko pozicioniranoj kategoriji u sistemu funkcionisanja dobre agrarne politike, (f) razvoj institucionalne infrastrukture čije znanje i kadrovske sposobnosti predstavljaju kičmeni stub svakog dobro koncipiranog agrarnog sistemaa i (g) regionalna definicija agrarnog prostora u skladu sa edafsko ekološkim i klimatskim uslovima i ekonomsko razvojnim interesima države.

U Francuskoj, recimo, malo ko u javnosti zna ko je ministar poljoprivrede i ruralnog razvoja, izuzev kada poljoprivrednici izađu na ulice traktorima. Ali javnost dobro zna ko je odgovoran za oblasti: naučno tehnološkog, obrazovnog i ekonomsko razvojnog sistema, tržišnih ciljeva (izvoz, uvoz)), investicionog razvoja, položaja institucionalne infrastrukture i dr.

Na osnovama istaknutih planskih vrijednosti ozakonjen je sistem odgovornosti agrarne vlasti za učinjeno ili neučinjeno, čiju održivost na vlasti kontrolišu krajem svake ili početkom naredne poslovne godine, Vlada i Skupština dotične države.

Ovakvom su politikom, ne samo Francuska, nego i manje-više sve države zapadnog miljea, uspjele da nahrane ne samo svoje stanovništvo i brojne turiste, nego i većinu deficitarnog svijeta u prehrambenim i drugim proizvodima na izvorima majke zemlje?!

Neki kapitalni projekti razvoja zaboravljeni u planu za 2024.

Nijednog trenutka ne gubim iz vida činjenicu da Crna Gora nije Francuska, te da smo hiljadama milja daleko od ove višestruko razvijene zemlje. Međutim, imam u vidu izreku da svako vrijeme nije za sve, ali je svako vrijeme za ponešto. E to ponešto danas u Crnoj Gori predstavlja rubikon koji ona nije kadra preskočiti, kako bi utemeljila novu zelenu strategiju zasnovanu na prirodnim i tržišnim prednostima, naučnim dostignućima i evropskoj praksi. Valjda toliko zaslužujemo, znamo i treba da možemo na putu ka razvijenoj Evropi?!

Brojna su otvorena pitanja, ali ću ovog puta potencirati tri:

Prvo, zašto nema ni riječi u planu za 2024. o potrebi naučnih istraživanja kao prethodnice za projektovanje regulacije korita rijeke Bojane (na crnogorskoj strani, koju preporučuje ekspert za hidrotehnička pitanja prof. dr Sava Petković) u cilju zaštite od periodičnih plavljena najvećeg priobalnog i naseljenog potencijala u mediteranskoj Crnoj Gori (Zeti) i primorskoj oblasti u sektoru proizvodnju hrane, razvoja kulture i turizma, koje valja zaštiti od devastacije povremenih visokih jezerskih voda, sve do turističkog dragulja Crne Gore - naselja Ada na Bojani?

Drugo, zašto godinama agrarna vlast ne spominje kompleks važnih demografskih istraživanja u oblasti agrarnog prostora Crne Gore, svjesni činjenice da je njen agrarni prostor kao tigrova koža, te da bez istraženih podataka koja su to demografski gledano razvojna žarišta u CG koja bi morala imati planski - razvojni prioritet.

Treće, planskim predviđanjima za 2024. niđe se ne spominju istražni radovi u oblasti naučnih istraživanja na temu: socioekonomskih problema u oblasti ruralnog razvoja u Crnoj Gori - stanje i perspektivne mogućnosti.

Istaknuto zarad činjenice što su statistički podaci nedovoljna osnova za kvalitetno definisanje Strategije (reformisanja) Crne Gore u oblasti zelenog razvoja i na putu ka EU, na duži i kraći rok?

Konačno, sve više osjećam da prevlast u sferi planskog odlučivanja, ima većina koja misli da se poljoprivredna i ruralna kuća u Crnoj Gori može graditi od krova, i čvrstih razvojnih temelja?!

Da bi se raja zadovolila pričom agrarne vlasti da država u 2024. ima najviše novca namijenjenog agrarnoj privredi od njenog postojanja, slušamo poruke, ate sokolovi u srećnu evropsku budućnost, gurnuti na marginu savremenih društvenih i razvojnih zbivanja?!

( Čedomir Marović )