Sidran

Koliko puta ste pomislili za neku dramatičnu ili samo dinamičnu scenu iz sopstvenog ili iskustva okruženja - ovo je za film. Samo vam treba - pravi scenarista. Opet, današnje vrijeme donosi neke drugačije priče, medije i intonacije - došlo je onih vorholovskih pet minuta koje pripadaju svima - pa su svi istovremeno i režiseri i scenaristi i glavni glumci, ili bar vjeruju da jesu. Zato stvarnost sve više liči na dosadan rijaliti. A ljudi isključivo na sabor statista.

Ali nije važno što se piše, već - kako se piše... Sidran je ovu svetu književnu istinu dobro znao.

Sjećam se naslovne strane zagrebačkog Oka, broj posvećen Titovoj smrti. Tri pjesme na naslovnoj posvećene Brozu. Aca Sekulić (Beograd), “To majka više ne rađa”, pjesma Gorana Babića (Zagreb) i Sidranova (Sarajevo) pjesma o Titu u Kini i vrapcima...

Nema sumnje da ubjedljivo najbolji dio Kusturičinog filmskog opusa čine prva dva filma - Sjećaš li se Doli Bel i Otac na službenom putu. Onda je uslijedio Dom za vješanje... Scenarist prva dva filma je Abdulah Sidran. Tu je “patentiran” svojevrsni sarajevski neorealizam, sa majstorskim pečatom Abdulaha Sidrana.

Neodoljiva infantilna vizura i porodični milje u mengelama istorije - oba filma su i svojevrsne ode Sarajevu, ali sa fino podešenim senzorima za duh vremena. Zato je uspjeh ovih filmova bio planetarni fenomen, a inercija ovih ostvarenja čini da njihovog režisera mnogi i dalje doživljavaju kao značajno ime kinematografije kraja XX vijeka.

Pitanje koliko su takve priče danas moguće. Porodični okvir je temeljno destruiran, a i tzv. istorija je više parodična nego zastrašujuća.

Ipak, i pored internacionalne slave koju su mu donijeli filmski scenariji, pored nekoliko dobrih knjiga proze, Sidran je prije svega (i u svemu) bio pjesnik. Upravo to čini njegove scenarije i prozu tako posebnima.

“Isplovim, ujutru/ Iz snova: sami sretni anđeo!/ Blista duša, žarom žari tijelo./ Uveče legnem: svinja doslovna./ Što sam to činio između?/ S ljudima se družio,/ ljudska prebiro govna.” (Iz dnevnika, 24. 3. 1987.)

Sarajevski pakao iz vremena neljudske opsade i ubijanja grada biće okvir za vrhunce Sidranove poezije. Jednom će neko moći da napiše pouzdanu “unutrašnju” istoriju ovoga sramnog rata iščitavajući Sidranove stihove. Uspio je gotovo nemoguće - da bez klasične patetike i gnjecavog samosažaljenja - stvori stihove koji pokazuju makar obrise jednog istinskog pakla.

Takođe, Sidran je jedan od onih koji su odmah prepoznali značaj i vrijednost Nove crnogorske književnosti, a tu vrstu “podrške” on je naglašavao u svakoj prilici.

Sidranova smrt mi je prizvala jednu anegdotu iz davnih SFRJ vremena.

Negdje u jesen 1980. ili 1981, odvijala se pjesnička manifestacija Dalmaciji u pohode... Jedna od mnogih sličnih koje su postojale u SFRJ. (U Titogradu su bila Majska rukovanja.)

Osam pjesnika - iz svih republika i pokrajina po jedan - putovali su desetak dana po dalmatinskim selima i gradovima, čitali poeziju, razgovarali sa ljudima... Takvo je to vrijeme bilo, i takvi običaji.

U pjesničkoj ekipi bili su Sidran, Goran Babić, Adam Puslojić... a iz Crne Gore Jevrem Brković.

Gdje god dođu, tih dana, kao stalni refren čuje se jedna rečenica. Što god ugledaju - kozu, konja, brdo, potok, stog sijena - odmah se oglasi predstavnik CG - “To je u Crnoj Gori mnogo veće”. Danima, na što god naiđu, slijedila je presuda - da je to u CG mnogo veće...

U jednom trenutku razorno duhoviti Goran Babić gleda prema Sidranu (koji je bio, kao i Goran, izuzetno niskog rasta) okreće se ostalima i kaže - “Ljudi, zamislite koliki je tek Sidran u Crnoj Gori!”

Danas je jasno, i u Crnoj Gori, a i drugdje - koliko je veliki bio Sidran.

( Balša Brković )