Događaji u Budvi, Šavniku i Andrijevici opominju - alarm zvoni za izbornu reformu

Ključni zadatak predstojeće izborne reforme treba da bude depolitizacija i profesionalizacija izborne administracije, dostizanje visokog nivoa tačnosti i ažurnosti biračkog spiska, kao i održavanje lokalnih izbora u jednom danu.

To su ocijenili sagovornici “Vijesti”, komentarišući šta bi trebalo da budu prioriteti u radu Odbora za sveobuhvatnu izboru reformu, s obzirom na to da su u prethodnom periodu pokazane sve slabosti i nedostaci izbornog procesa u Šavniku, Andrijevici i Budvi.

Šavnik je, nakon peripetija između lokalne i izvršne vlasti, ostao i bez prinudne uprave i bez novih izbora, pa je pitanje da li, u trenutnim okolnostima, išta osim završetka izbora, započetih prije godinu ipo, može riješiti pravni haos u toj opštini. U Andrijevici je Vlada uvela prinudnu upravu i odbor povjerenika će rukovoditi Skupštinom opštine do konstituisanja novog saziva parlamenta. Budva je prinudnu upravu izbjegla zato što je lokalni parlament u ponedjeljak sebi skratio mandat, a predsjednik države Jakov Milatović izbore u toj opštini raspisao za 26. maj...

Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu je nedavno kompletiran izborom pridruženih članova iz akademske zajednice i nevladinog sektora i prva naredna sjednica je zakazana za utorak. To radno tijelo ima po sedam predstavnika parlamentarne većine i opozicije.

Mugoša: Najkompleksnije pitanje uređenje biračkog spiska

Predsjednik Državne izborne komisije (DIK) Nikola Mugoša je kazao “Vijestima” da je složeno u državi gdje se 10 godina nije realizovala izborna reforma prioritizirati šta je sve potrebno da obradi Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu.

“Svaki novi izborni ciklus sa sobom je donio nove izazove, što je posebno došlo do izražaja tokom 2023. godine kada smo imali tri izlaska na birališta u par mjeseci”.

Mugoša je rekao da je poslije dužeg perioda u Crnoj Gori sproveden drugi krug predsjedničkih izbora, što je pokazalo manjkavost i odredbi Zakona o izboru predsjednika, budući da je period između dva kruga skoro potpuno neregulisan.

“Ipak, ukoliko bi se morali odrediti prioriteti rekao bih da je najkompleksnije pitanje uređenje biračkog spiska. Iako ovo pitanje nije u nadležnosti Državne izborne komisije, cijenim da se radi o najsloženijem pitanju sa kojim će se suočiti Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu”.

Mugoša je istakao da, za razliku od svih ostalih pitanja koja podrazumijevaju pravne analize i dogovore o konceptu, pitanje biračkog spiska nadilazi administrativni okvir i treba da bude proizvod zahtjevnog terenskog rada.

Ukazao je da su preliminarni podaci iz popisa stanovništva dodatno ozračili ovaj problem:

“Naime, ti podaci pokazali su da Crna Gora ima 633 000 stanovnika, a podaci MUP-a govore da preko 90 000 stranaca ima stalni ili privremeni boravak. Ako se ovim ciframa doda i broj maloljetnih lica, koja nemaju pravo glasa, i navedeni podaci upare sa podacima da je u biračkom spisku upisano preko 540 000 birača, više su nego jasne razmjere problema”.

Mugoša je naglasio da su osnovni uzrok ovog problema neažurni podaci registra prebivališta, imajući u vidu da mnogi birači koji godinama, pa čak i decenijama žive van Crne Gore, nisu odjavili prebivalište.

“ODIHR je notirajući ovaj problem preporučila da se izvrši terenska provjera kako bi se neposrednim uvidom sprovela kontrola. Ipak, prilikom eventualne implementacije ove preporuke treba biti pažljiv, te osim državnih institucija u cilju jačanja povjerenja i inkluzivnosti treba uključiti i političke subjekte, nevladine organizacije i sve zainteresovane strane koje mogu dati kvalitetan doprinos tom složenom pravno logističkom poduhvatu”.

Mugoša je kazao da se još jedno izuzetno važno pitanje odnosi na strukturu izborne administracije, a posebno Državne izborne komisije:

“Stava sam da DIK treba depolitizovati odnosno da treba da bude sačinjena od lica koja imaju mjerljive rezultate vezano za iskustvo u izbornom procesu kao i da ta lica ne mogu biti funkcionalno povezana sa političkim subjektima”.

On je kazao da posebna pažnja u ovom dijelu treba da bude posvećena definisanju kriterijuma kako bi zaista bili izabrani najbolji kandidati i kako bi se arbitrernost i moguće zloupotrebe svele na najmanju moguću mjeru.

“Problem političke predstavljenosti u DIK-u notiran je i Izvještaju Evropske komisije za 2023. godinu gdje se navodi da iako je DIK napredovala kada je u pitanju njen rad i načelno povećala transparentnost, politizacija DIK-a sprečava ovu instituciju da ostvaruje ulogu nezavisnog izbornog tijela koje administrira izbore”.

Mugoša je istakao da, iako se nekad depolitizacija i profesionalizacija DIK tek stidljivo pominjala u javnom prostoru, ovaj koncept dobija sve masovniju javnu podršku.

“Svjedočili smo proteklih nedjelja da su predstavnici više političkih partija predstavljenih u Odboru javno iskazali podršku ovom modelu, a posebno ohrabruje što su svih pet pridruženih članova koji predstavljaju civilni sektor i akademsku zajednicu javno afirmisali depolitizovanu DIK kao jedan od prioriteta”.

Kovačević: Lokalni izbori u jednom danu

Programska direktorica CDT-a Milica Kovačević naglasila je da je ključni zadatak predstojeće izborne reforme depolitizacija i profesionalizacija izborne administracije i dostizanje visokog nivoa tačnosti i ažurnosti biračnog spiska.

“Pažnja poslanika mora biti usmjerena na to da naši birači nemaju pravo na samostalne kandidature niti mogućnosti da glasaju za pojedince sa partijskih lista, da su dezinformacije neizostavni dio svake izborne kampanje, a da je finansiranje partija izvor političke korupcije i nepovjerenja u izborni proces”.

Kovačević je ocijenila da aktuelni saziv parlamenta ima jedinstvenu priliku da riješi sva ova pitanja i pokaže novi pristup u razumijevanju ovog ključnog demokratskog procesa, od kojeg zavisi i uspjeh evropskih integracija.

“Kada govorimo o lokalnim izborima, u okviru reforme, ključno je urediti održavanje svih lokalnih izbora u jednom danu, na kojima bi se odbornici birali na mandatni period od četiri godine. Uz to, biće neophodno razgovarati o rješenjima koja omogućavaju da se lokalni izbori održavaju u redovnim terminima”.

Ona je naglasila da, osim što je to važno za normalizaciju političkih prilika u zemlji, prevashodno zbog situacije da su političke partije gotovo neprekidno u izbornoj kampanji, organizovanjem svih lokalnih izbora u jednom danu bi se spriječilo seljenje birača iz opštine u opštinu što se, kako je rekla, vidjelo koliki je problem na primjeru Šavnika.

“Dakle, na ovaj način bi se mogle preduprijediti zloupotrebe i ponovno namjerno cjepkanje lokalnih izbora od strane političkih subjekata kojima ne odgovara uređeno stanje, ali i podstakao bi se dijalog i dogovor između političkih subjekata na lokalnom nivou”.

Imajući u vidu da su se na primjeru Šavnika pokazali i brojni drugi nedostaci izbornog procesa, Kovačević je kazala da treba istaći značaj centralizacije izborne administracije, uz njenu profesionalizaciju i depolitizaciju.

“U trenutnoj situaciji u kojoj DIK nema ovlašćenja i nadležnosti nad lokalnim izborima i radom opštinskih izbornih komisija, otvara se prostor za trgovanjem kvalitetom izbornog procesa što smo takođe u Šavniku imali priliku da vidimo kako može da izgleda i gdje to može da nas odvede”.

Rovčanin: Pojedine norme prošle test vremena

Poslanik Demokrata i član Odbora za izbornu reformu Nikola Rovčanin je kazao da je Odbor formiran u namjeri da se sveobuhvatno, sistemski i uz preporuke OEBS-a i ODIHR-a dođe do zajedničkih, konsenzualnih rješenja, uvažavajući i uključujući u rad NVO sektor i akademsku zajednicu.

“Ono na čemu je Demokratska Crna Gora insistirala i nudila više konkretnih rješenja, jeste da se prvo riješi pitanje Šavnika, jer smo smatrali da je besmisleno ući u reformisanje izbornog sistema opterećeni činjenicom da jedna lokalna vlast nastavlja da funkcioniše godinu i po dana nakon isteka četvorogodišenjeg mandata”.

Rovčanin je kazao da je suština da se stvori demokratski ambijent za pravednu i zakonitu izbornu utakmicu, eliminisanjem takozvanog “izbornog turizma”, odnosno mogućnost kreiranja fingiranih prebivališta, kako bi se organizovano stvorila prednost jednoj izbornoj listi.

“Dakle, izmjene zakona o biračkom spisku koje smo ponudili, eliminisale bi takvu mogućnost. Takođe, veoma je važna i operativnost i uloga MUP-a i Uprave policije, u dijelu poslova prebivališta građana”.

Rovčanin je podsjetio da su Demokrate u prethodnoj interakciji izborne reforme dostavile, kako je naveo, konkretnih 300 rješenja, a da će kroz ovu reformu insistirati da se veći dio tih rješenja implementira.

“Veoma je važan Zakon o finansiranju političkih subjekata, obezbjeđivanjem ravnopravnosti političkih subjekata i sprečavanjem upliva ‘paralelnih fondova’ što itekako utiče na ravnopravnost izborne utakmice. Takođe, ograničenje zloupotrebe državnih resursa, ravnopravnost u medijskom izvještavanju, zaštita od različitih uticaja, zaštita radnika u slobodi opredjeljenja, obezbjeđivanje pune slobode izbora - neki su od ključnih elemenata reformi”.

On je istakao da, pored preporuka međunarodnih partnera, smatra da Crna Gora ima bogato iskustvo kada su u pitanju izborni ciklusi, imajući u vidu da su izuzetno česti.

“Tako da je, politički život u našoj zemlji dosta toga pokazao i da su pojedine norme prošle test vremena. U odnosu na to očekujem konsenzus oko većeg broja pitanja. U skladu sa tim očekivanjima smatram da reforma treba da ima dinamiku, da se prvo riješe pitanja gdje postoji najveći stepen saglasja, a na kraju da se traže zajednička rješenja za pitanja gdje postoje mimoilaženja parlamentarne većine i parlamentarne opozicije”.

Rovčanin je ocijenio da je uspješna izborna reforma, kao što su i uspješna pravosudna imenovanja i uspješan popis stanovništva, važan element u ukupnom mozaiku EU integracija, pa očekuje iskrenost i posvećenost svih aktera.

Adrović: Ažurnim biračkim spiskovima izbjegle bi se nepravilnosti

Poslanik BS i član Odbora za izbornu reformu Admir Adrović je kazao da je jedno od najvažnijih pitanja ažuriranje biračkih spiskova.

“Precizni i ažurirani birački spiskovi su neophodni da bi se izbjegle nepravilnosti prilikom glasanja. Takođe, jačanje kapaciteta izbornih komisija je nešto na šta nas upozoravaju naši strani partneri, konkretno OEBS i ODIHR. To uključuje obuku članova komisija kako bi se osiguralo da izbori budu sprovedeni u skladu sa zakonom”.

Kada je riječ o lokalnim izborima, Adrović je naglasio da je neophodno da se dođe do rješenja, koje će predviđati da se izbori održavaju u istom danu u svim opštinama.

“Da bi se to ostvarilo i u slučaju da lokalni parlament izglasa skraćenje mandata ili se desi da ne može da se vrši vlast, organizovali bi se novi izbori i novi mandat bi trajao onoliko dugo koliko je bilo ostalo do kraja mandata”.

Zirojević: Posebnu pažnju posvetiti primjeni zakona

Poslanik Socijaldemokrata i član Odbora za izbornu reformu Nikola Zirojević je kazao da će se, ukoliko sve bude kako treba, Odbor za izbornu reformu baviti brojnim temama i zakonima koji se tiču izbornog zakonodavstva i sprovođenja procesa izbora.

“Svaki od tih akata ima veliku važnost, a kao neke od prioriteta naveo bih sređivanje biračkog spiska, pitanje ovlašćenja državne i opštinskih izbornih komisija, pa možda i, ukoliko bude spremnosti za to, pitanje samog izbornog sistema”.

Zirojević je naglasio da je jednako važno da se, uporedo sa radom Odbora, sve institucije zadužene za sprovođenje izbora posebnu pažnju posvete primjeni zakona, bilo da se govori o postojećim ili o zakonima koje će usvojiti.

“Jer smo na brojnim primjerima, a posebno u opštinama Šavnik i Andrijevica, svjedočili da problem nije bio kvalitet zakonskih rješenja, već njihova implementacija i spremnost institucija da zakone sprovedu na adekvatan način”.

On je kazao da je situacija u Šavniku i dalje nejasna i neriješena.

“Imali smo pokušaj uvođenja prinudne uprave od Ministarstva javne uprave pod, moram kazati, prilično čudnim okolnostima i upitnom argumentacijom, što je izazvalo reakciju tamošnje parlamentarne većine koja je skratila mandat lokalnom parlamentu. Baš u trenutku kada je djelovalo da je pitanje Šavnika riješeno i da će predsjednik države u što kraćem roku raspisati lokalne izbore u toj opštini, on se odlučio na drugačije pravno tumačenje i proglasio se nenadležnim da učini tako nešto, izazvavši, moram istaći, još veću i ozbiljniju krizu u Šavniku”.

Zirojević je rekao da dolazak u ovakvu situaciju mora da bude alarm za sve, kojoj god političkoj opciji pripadali, da se pitanje Šavnika može riješiti samo dogovorom svih političkih subjekata u toj opštini.

Mugoša: “Brza” rješenja samo otvaraju nove probleme

Kada je u pitanju problem u Šavniku, Nikola Mugoša je kazao da se čini da je pokazao sve slabosti našeg izbornog ali i pravnog sistema u cjelini.

“Ipak, ono što želim naglasiti je da ovo pitanje nadilazi problem jednog izbornog procesa i lokalne samouprave i da može biti presedan za sve buduće izborne procese”.

Mugoša je rekao da je dovoljno da prilikom održavanja bilo kojih lokalnih izbora postoji zainteresovana većina u nadležnoj opštinskoj izbornoj komisiji koja može blokirati izborni proces.

“Da bi se ovo pitanje spriječilo potrebno je tokom izborne reforme predvidjeti održavanje svih lokalnih izbora u jednom danu, ali i dati mogućnost DIK-u da preuzme nadležnost opštinskih izbornih komisija kada ne postupaju u skladu sa Zakonom”.

On je naglasio da, nažalost, važeći propisi tu mogućnost daju DIK-u samo prilikom održavanja parlamentarnih, odnosno predsjedničkih izbora.

“Ako smo nešto naučili iz situacije u Šavniku, to je da ‘brza’ rješenja samo otvaraju nove probleme. U tom kontekstu se nadam da će Odbor za izbornu reformu sagledati sve aspekte ove situacije i ponuditi rješenja koje neće u nekim budućim situacijama pasti na prvom praktičnom ispitu”.

Izbori u Andrijevici 2. juna

Predsjednik države Jakov Milatović raspisao je izbore za odbornike Skupštine opštine Andrijevica za 2. jun.

“Očekujem da izborna kampanja protekne u demokratskoj atmosferi i da građani i građanke Andrijevice dobiju vlast koja će predano raditi na razvoju njihove lokalne zajednice”, kazao je Milatović.

Vlada je u toj opštini uvela prinudnu upravu u četvrtak, jer SO Andrijevica nije u zadatom roku donijela strateški plan razvoja Opštine i odluke o predlozima za razrješenje predsjednika Opštine Andrijevica Željka Ćulafića (SNP) i predsjednika Skupštine opštine Mladena Đukića (Demokrate).

( Željka Vučinić )