Dozvola za ubijanje civila

Izraelska vojska je u bombardovanju Gaze koristila bazu podataka sa vještačkom inteligencijom (AI) koja je u jednoj fazi identifikovala 37.000 potencijalnih meta na osnovu njihovih očiglednih veza sa Hamasom, kazali su “Gardijanu” obavještajni izvori uključeni u rat.

Pored toga što govore o upotrebi sistema AI, nazvanog “Lavanda”, obavještajni izvori tvrde da su izraelski vojni zvaničnici dozvolili ubistvo velikog broja palestinskih civila, posebno tokom prvih sedmica i mjeseci sukoba, piše britanski list.

Njihovo neobično iskreno svjedočenje pruža rijedak uvid u iskustva iz prve ruke izraelskih obavještajnih zvaničnika koji su koristili sisteme mašinskog učenja kako bi pomogli u identifikaciji ciljeva u sukobu.

Upotrebom moćnih AI sistema u ratu protiv Hamasa Izrael je ušao na neistraženo područje za napredno ratovanje, otvarajući niz pravnih i moralnih pitanja, i transformišući odnos između vojnog osoblja i mašina, piše britanski list.

“Ovo je bez presedana, u mom sjećanju”, rekao je jedan obavještajac koji je koristio “Lavandu”. Dodao je da ima više vjere u “statistički mehanizam” nego u ožalošćenog vojnika. “Svi tamo, uključujući mene, izgubili su ljude 7. oktobra. Mašina je to uradila hladno. I to je olakšalo.”

Svjedočenje šest obavještajnih službenika koji su uključeni u korišćenje AI sistema za identifikaciju ciljeva Hamasa i Palestinskog islamskog džihada (PIJ) tokom rata, dali su izjave novinaru Juvalu Abrahamu za izvještaj objavljen u izraelsko-palestinskom magazinu +972 i mediju Local Call na hebrejskom.

Njihova svjedočenja su podijeljena sa “Gardijanom” uoči objavljivanja. Svi su rekli da je “Lavanda” imala centralnu ulogu u ratu, obrađujući masu podataka da bi brzo identifikovali potencijalne “mlađe” operativce za ciljanje. Četiri izvora su rekla da je u jednoj ranoj fazi rata “Lavanda” navela čak 37.000 palestinskih muškaraca koje je sistem AI povezao sa Hamasom ili PIJ.

“Lavandu” je, navodi “Gardijan”, razvila elitna obavještajna divizija Izraelskih odbrambenih snaga (IDF), Jedinica 8200, koja je uporediva sa američkom Nacionalnom bezbjednosnom agencijom ili britanskim GCHQ.

Ako je Izrael koristio glupe bombe da sravni kuće Palestinaca koji su uz pomoć AI povezani sa militantnim grupama u Gazi, to bi moglo da objasni šokantno visok broj žrtava u ratu

Neki izvori su opisali kako je, za određene kategorije meta, IDF primjenjivao unaprijed odobrene dozvole za procijenjeni broj civila koji mogu biti ubijeni prije nego što je udar odobren.

Dva izvora su rekla da je u prvim sedmicama rata bilo dozvoljeno da ubiju 15 do 12 civila tokom vazdušnih napada na militante nižeg ranga. U napadima na takve mete obično je korištena nenavođena municija poznata kao “glupe bombe”, koje su uništavale čitave kuće i ubijale sve njihove stanare.

“Ne želite trošiti skupe bombe na nevažne ljude - to je veoma skupo za zemlju i postoji nestašica (tih bombi)”, rekao je jedan obavještajni službenik. Drugi je rekao da je glavno pitanje s kojim su se suočavali bilo da li “kolateralna šteta” za civile dozvoljava napad.

“Pošto smo obično izvodili napade pomoću glupih bombi, što znači doslovno rušenje cijele kuće na njene stanare. Ali čak i ako se napad izbjegne, nije vam stalo - odmah prelazite na sljedeći cilj. Zbog sistema, ciljevima nikad kraja. Imate još 36.000 koji čekaju.”

Prema riječima eksperata za sukobe, ako je Izrael koristio glupe bombe da sravni kuće Palestinaca koji su uz pomoć AI povezani sa militantnim grupama u Gazi, to bi moglo da objasni šokantno visok broj žrtava u ratu.

Odgovarajući na objavljena svjedočenja u +972 i Local Call, IDF je saopštio da operacije sprovodi u skladu sa pravilima proporcionalnosti prema međunarodnom pravu te da su glupe bombe “standardno oružje” koje koriste piloti IDF-a na način koji obezbjeđuje “visok nivo preciznosti”.

Sistem “Lavanda” je opisan kao baza podataka koja se koristi “za ukrštanje obavještajnih izvora, kako bi se proizveli ažurirani slojevi informacija o vojnim operativcima terorističkih organizacija.

“IDF ne koristi sistem AI koji identifikuje terorističke operativce ili pokušava da predvidi da li je neko terorista,” dodaje se. “Informacioni sistemi su samo alati za analitičare u procesu identifikacije ciljeva”.

“Gardijan” piše da je u ranijim vojnim operacijama IDF-a, identifikacija ljudskih meta često bio proces koji zahtijeva više rada. Izvori koji su opisali obilježavanje ciljeva u prethodnim ratovima, rekli su da bi se odluka o “inkriminisanju” pojedinca ili identifikaciji kao legitimnog cilja razmotrila, a potom bi je odobrio pravni savjetnik.

Izvori su rekli da je u nedjeljama i mjesecima nakon 7. oktobra, ovaj model odobravanja udara na ljudske mete dramatično ubrzan.

“Stalno smo bili pritiskani da damo još meta. Vikali su na nas. Govorili su nam: sada moramo da sje**mo Hamas, bez obzira na cijenu. Sve što možete, bombardujte”.

Kako bi zadovoljio ovaj zahtjev, IDF se uveliko oslanjao na “Lavandu” da stvori bazu podataka pojedinaca za koje se procijeni da imaju karakteristike militanata PIJ ili Hamasa.

Nakon nasumičnog uzorkovanja i unakrsne provjere predviđanja, jedinica je zaključila da je sistem postigao stopu tačnosti od 90 odsto, što je dovelo do toga da IDF odobri njegovu široku upotrebu kao alata za preporuku meta.

“Lavanda” je stvorila bazu podataka desetina hiljada pojedinaca koji su označeni kao pretežno nižerangirani pripadnici Hamasovog vojnog krila. Korišten je i drugim sistem zasnovan na AI, nazvan “Jevanđelje”, koji je preporučivao zgrade i strukture kao mete.

“Na vrhuncu, sistem je uspio da generiše 37.000 ljudi kao potencijalne ljudske mete. Ali brojevi su se stalno mijenjali, jer zavisi od toga gdje postavljate granicu onoga šta je Hamasov operativac”, rekao je jedan od izvora.

“Bilo je trenutaka kada je Hamasov operativac definisan šire, a onda je mašina počela da nam izbacuje sve vrste osoblja civilne zaštite, policajce, na koje bi bila šteta bacati bombe. Oni pomažu Hamasovoj vladi, ali zapravo ne ugrožavaju vojnike”, rekao je.

Prije rata, SAD i Izrael su procijenili da Hamasovo vojno krilo ima otprilike 25-30.000 ljudi.U sedmicama nakon napada militanata na jug Izraela 7. oktobra, donesena je odluka da se Palestinci povezani s Hamasovim vojnim krilom tretiraju kao potencijalne mete, bez obzira na rang ili značaj, kazali su izvori i dodali da je proces ciljanja “relaksiran” u najintenzivnijoj fazi bombardovanja.

“Postojala je potpuno tolerantna politika u vezi sa žrtvama operacija (bombardovanja). Politika koja je toliko tolerantna da je po mom mišljenju imala element osvete”, rekao je jedan izvor.

Drugi izvor, koji je opravdavao upotrebu “Lavande” za identifikaciju niskorangiranih ciljeva, rekao je da “kada je u pitanju nižerangirani operativac, ne želite da ulažete ljudstvo i vrijeme u to”. Rekli su da u ratu nema dovoljno vremena da se pažljivo “inkriminiše svaka meta”.

“Dakle, spremni ste da iskoristite marginu greške upotrebom AI, rizikujući kolateralnu štetu i smrt civila, i rizikujući napad greškom, i da živite s tim”, dodali su.

“Mnogo je lakše bombardovati porodični dom”

Svjedočenja koja su objavili +972 i Local call mogu objasniti kako je vojska s tako naprednim kapacitetima, s oružjem koje može izvoditi visoko precizne napade, nanijela toliko veliki broj žrtava.

Kada je riječ o gađanju osumnjičenih članova Hamasa i PIJ nižeg ranga, poželjno je bilo da se napadne kada se vjerovalo da su kod kuće.

“Nismo bili zainteresovani za ubijanje operativaca (Hamasa) samo kada su bili u vojnoj zgradi ili uključeni u vojnu aktivnost. Mnogo je lakše bombardovati porodični dom. Sistem je napravljen da ih traži u ovakvim situacijama”, rekao je jedan izvor.

“Gardijan” navodi da je takva strategija rizikovala veći broj civilnih žrtava, a izvori su rekli da je IDF nametnuo unaprijed odobrena ograničenja na broj civila koje je prihvatljivo ubiti u napadu na jednog Hamasovog militanta. Taj odnose se vremenom mijenjao i varirao je u zavisnosti od ranga mete.

Prema navodima +972 i Local Call, IDF je smatrao prihvatljivim da ubije više od 100 civila u napadima na visoke zvaničnike Hamasa.

“Imali smo računicu koliko (civila može biti ubijeno) za komandanta brigade, koliko (civila) za komandanta bataljona i tako dalje”, rekao je jedan izvor.

“Postojali su propisi, ali oni su samo bili veoma blagi”, dodao je drugi.

“Ubijali smo ljude s kolateralnom štetom s visokom dvocifrenom, ako ne i niskom trocifrenom štetom. Ovo su stvari koje se ranije nisu dešavale”, dodao je.

Jedan izvor je rekao da se granica dozvoljenih civilnih žrtava vremenom snižavala i da je u jednom trenutku bila samo pet. Tokom prve sedmice sukoba, rekao je izvor, data je dozvola da se ubije 15 neboraca kako bi se uništili militanti nižeg ranga u Gazi. Međutim, rekli su da su procjene civilnih žrtava neprecizne, jer nije moguće sa sigurnošću znati koliko je ljudi bilo u zgradi.

Spremni ste da iskoristite marginu greške upotrebom AI, rizikujući kolateralnu štetu i smrt civila, i rizikujući napad greškom, i da živite s tim

Drugi obavještajni službenik je rekao da je kasnijoj fazi sukoba stopa dozvoljene kolateralne štete ponovo smanjena. Ali u jednoj ranijoj fazi, imali su odobrenje da ubiju do 20 civila za jednog operativca, bez obzira na njihov čin, vojni značaj ili godine.

“Ne radi se samo o tome da možete ubiti bilo koju osobu koja je Hamasov vojnik, što je jasno dozvoljeno i legitimno u smislu međunarodnog prava. Ali oni vam direktno kažu: ‘Dopušteno vam je da ih ubijate zajedno s mnogim civilima.’… U praksi, kriterijum proporcionalnosti nije postojao”, rekao je izvor.

U saopštenju IDF-a se navodi da njegove procedure “zahtijevaju sprovođenje individualne procjene očekivane vojne prednosti i kolateralne štete… IDF ne izvodi udare kada je očekivana kolateralna šteta od napada prevelika u odnosu na vojnu prednost.” Dodaje se: “IDF u potpunosti odbacuje tvrdnju o bilo kakvoj politici ubijanja desetina hiljada ljudi u njihovim domovima”.

Stručnjaci za međunarodno humanitarno pravo koji su govorili za “Gardijan”, izrazili su zabrinutost zbog navoda da je IDF prihvatio i unaprijed odobrio odnos kolateralne štete od čak 20 civila, posebno za nižerangirane militante. Oni su kazali da vojske moraju procijeniti proporcionalnost za svaki pojedinačni napad.

Stručnjak za međunarodno pravo u američkom Stejt departmentu rekao je da "nikada nisu čuli da se odnos jedan prema 15 smatra prihvatljivim, posebno za borce nižeg ranga".

"Postoji puno slobode, ali to mi djeluje ekstremno", rekao je.

( A. Šofranac )