Pozorište koje njeguje izdavačku djelatnost

U godini obilježavanja značajnog jubileja – 140 godina od igranja prve predstave u Nikšiću, promovisana su tri izdanja Nikšićkog pozorišta – „Drame“ Veljka Mandića, monografija „Pozorište u Crnoj Gori“ i časopis „Pozorište“. Riječ je, kako se moglo čuti na promociji pomenutih izdanja, o vrijednom izdavačkom poduhvatu Nikšićkog pozorišta, ali i urednice Slavojke Marojević koja upornost na istrajavanju da pomenute rukopise uobliči i ukoriči „pravda“ divljenjem preme etici i estetici teatra.

Od 2006. godine Nikšićko pozorište i Marojević kroz tri edicije, “Savremena drama”, “Jubileji” i časopis “Pozorište”, afirmišu teatar i ukazuju na njegovu ulogu i značaj.

"Onog trenutka kada se na pozornici ugase svjetla, stupa na scenu izdavačka djelatnost pozorišta, bez koje savremeni teatar, tako reći, i ne postoji. Od 2006. godine do danas uspjeli smo da objavimo 11 naslova – četiri monografije, tri zbirke drama, tri narativno-faktografske i fotografske izdavačke izložbe i jedan teatrološko-kinematografski zbornik. Privodi se kraju 12. štivo u formi leksikona o pozorišnim filmskim stvaraocima u Nikšiću od 1945. do 2021. godine“, kazala je Marojević.

Od 1956. godine, kada je izašao prvi broj, do danas su objavljena 53 broja časopisa „Pozorište“, koji izlazi periodično i počiva na informativnoj, afirmativnoj i edukativnoj osnovi.

Dramska poetika Veljka Mandića

Inovativan, autentičan, tragikomičan, angažovan i didaktičan dramski pisac. Tako je Radoje Femić opisao Veljka Mandića čijih 11 drama su Nikšićko pozorište i Narodna biblioteka „Njegoš“ objavili povodom obilježavanja stotinu godina od rođenja poznatog crnogorskog i jugoslovenskog dramskog umjetnika. Marojević je podsjetila da je Mandić bio pokretač, obnovitelj i animator pozorišnog života u Nišiću i u Crnoj Gori, kao i da su knjigu „Drame“ objavili zahvaljujući Mandićevoj kćerci, Ani Martinović, koja im je predala originalne rukopise njenog oca.

„Pitanje žanovskog identiteta je zapravo pitanje kojim se može utemeljiti promišljanje o poetici Veljka Mandića. Njegove drame su istovremeno i komedije naravi, i komedije situacije, i komedije karaktera...Komedije Veljka Mandića ne podražavaju, kako nas to teorija uči, 'niže' karaktere, već naprotiv, to su tipizirani junaci svojstveni društvenoj zbilji Crne Gore u drugoj polovini 20. vijeka“, kazao je Femić.

Prema njegovim riječima, izvori komediografske slike svijeta sadržani su u nekom nesporazumu, sukobu, a to su najčešće sukob ruralnog i urbanog, sukob generacija, muškog i ženskog principa, sukob birokratizovane i slobodne svijesti.

Okostica Mandićevog dramskog postupka, kako je Femić istakao, je groteska i on je „uvijek u tom prostoru sučeljavanja – uzvišenog, sa jedne, i trivijalnog, sa druge strane“.

„Nekada se može učiniti da su u nekim njegovim dramskim tekstovima sadržani i oni motivi koji po prirodi nijesu knjiženog profila. Međutim, on sa margine jednog dramaturškog prostora uvodi u centar svoje izražajnosti i one teme i motive koje čine dio naše svakodnevice i od onih mjesta koje ne obiluju nekim dramaturškim potencijalom, gradi tenzičnost i to tako postupno da se kroz tri čina aktuelizuju sva ona aristotelovska polazišna mjesta kada je u pitanju određenje drame“, kazao je Femić.

Prema njegovim riječima, Mandić je u dramama spojio lokalno i univerzalno i kroz to „oneobičavanje jedne prostorno-vremenske ambijentacije“, uspostavio „finu patiniranu ironiju“, koja je takođe konstantno poetičko obilježje njegovog dramskog postupka. U njegovim dramama je velik upliv folklora, „kolektivni iskaz, ili vrijednosno opredjeljenje, u odnosu na dramski zaplet, je uvijek konzerviran“, dok „posebno čvorište“ u njegovoj poetici su ženski likovi, koji, iako građeni „po matricama plemensko-patrijarhalnog svijeta, ipak iskazuju jednu neobičnu vitalnost i uspijevaju da se izbore riječju, gestom i djelanjem za odgovarajuće mjesto u dramskoj zbilji“. „Čitajući Veljka Mandića ne možete najjasnije zaključiti ko je njegov dramski prethodnik, a vrlo teško i ko je njegov dramski sledbenik, ako izuzmemo klasike naše dramske književnosti... On je uspio da se odmakne od fotografske slike stvarnosti i da pruži jednu zrelu dramaturšku formu, koja do dana današnjeg, u crnogorskoj dramskoj književnosti ne da nije prevaziđena, nego nije ni blizu dosegnuta, iako bi njegovo stvaralaštvo moglo da se uzme kao neka vrsta rodnog tla ili nukleusa iz kojeg će se oformirati ono što nazivamo savremenim, modernim dramaturškim izrazom. Ova knjiga je, između ostalog, poticajna zbog toga što bi trebalo da potakne i na nova dramaturška proučavanja Veljka Mandića, sasvim sigurno na nove inscenacije njegovih tekstova, ali i da u naš fokus vratimo to pomalo zaboravljeno znanje o Veljku Mandiću kao jednoj stvaralačkoj kreativnoj ličnosti, koja je različite vidove kreativnih energija uspjela da sintetizuje u jedan zreli samosvojan obrazac, koji mu nesumnjivo ostavlja prostora u kanon naše domaće književnosti. Bilo koja istorija književnosti u ovaj dramski dio morala bi da unese stvaralaštvo Veljka Mandića“, zaključio je Femić.

Pozorište u Crnoj Gori za nauk i čuvanje

Svojevrsni izdavački poduhvat Nikšićkog pozorišta, “Pozorište u Crnoj Gori”, priređivač Slavojka Marojević konciprala je u dvije cjeline – “Pregled teatroloških rukopisa o razvoju pozorišta u Crnoj Gori” i “Pozorište u dvanaest crnogorskih gradova”.

Pogovor za pomenutu knjigu napisala je Marija Sarap, dramska spisateljica i scenaristkinja, i naslovila ga „Pozorište u Crnoj Gori za nauk i čuvanje“. Kako je na promociji kazala, monografija je „složena na jedan osoben način“, kombinujući naučno-istraživački i žurnalistički pristup.

„Smatram da ova knjiga treba da uđe u institucije prosvjete i da bude udžbenik za učenike srednje škole, ali i studente na akademijama, koji moraju da imaju primjerak ove knjige i da razumiju šta je to abeceda pozorišta“, kazala je Sarap i dodala da se nada da će monografija uticati na formiranje instituta ili muzeja pozorišta, jer da je „postojao takav institucionalni organ, sigurno bi ovi tekstovi bili objedinjeni na jednostavniji način“.

„Mislim da će ova knjiga da napravima taj put ka instituciji gdje će ovo da bude prva stvar u toj instituciji, a onda će ići ostale – fotografije, videozapisi i sve ono što pripada muzejskoj građi“.

Pamtite, da bi bili zapamćeni

„Nedavno sam čuo od jednog čovjeka da je tradicija veliki zov djedova. To je odnos u kome, da biste bili zapamćeni, morate i vi nešto da pamtite. I mi upravo u tom duhu proslavljamo 140 godina od igranja prve pozorišne predstave u Nikšiću“, kazao je umjetnički direktor Nikšićkog pozorišta Janko Jelić.

Podsjetio je na knjigu „Sabrane drame savremenih pisaca iz Crne Gore“, koju je nedavno izdalo Nikšićko pozorište, i u kojoj se nalaze drame koje su prvo objavljene u časopisu „Pozorište“.

„Taj odnos koji se stalno iznova, upravo kroz ovaj časopis obnavlja i ponavlja, govori mi da se od antičkog vremena do dana današnjeg nije ništa suštinski promijenilo u teatru, odnosno da ta životvorna veza između književnosti i pozorišta nikako ne jenjeva. Pozorište traje kroz književnost. Nadam se da su ove knjige i ovaj časopise tu vezu još jednom obnovili“, kazao je Jelić, koji je i dramski pisac.

„Čini mi se da se mi nalazimo u jednoj misiji traganja, da sada tim tragom književnosti tražimo nove tekstove koji će imati svoj novi život i novi dokaz da ovdje i književnost i pozorište itekako žive i donose plodove, čine nas živima da bismo imali šta da pamtimo i da bi i nas neko pamtio“, poručio je Jelić.

Predstavljanje svojih izdanja Nikšićko pozorište je organizovalo u okviru aprilsko repertoara Nikšićke kulturne scene.

( Svetlana Mandić )