Angela Ćorić za "Vijesti" o endometriozi: Česta bolest, a enigma za medicinu
Uprkos brojnim saznanjima o uzrocima, njenom nastanku i razvoju, mogućnostima liječenja, i danas nepoznanica... Bolest najčešće pogađa žene između 25 i 45 godina, u svijetu je poznato i nekoliko desetina slučajeva endometrioze kod muškaraca
Česta, za medicinu i danas tajanstvena bolest - endometrioza, za žene sa tim stanjem znači da će u toku godine imati veliki broj dana kada ne mogu da rade, kad su čak vezane za krevet. I to može da traje, jer se dijagnoza često postavi kasno.
“Od prvih simptoma u prosjeku prođe osam do 10 godina, najčešće tokom ispitivanja uzroka neplodnosti”, kazala je za “Vijesti” specijalista ginekologije i akušerstva i subspecijalista endokrinologije Angela Ćorić.
Procjene Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) su da endometrioza pogađa oko jednu od 10 žena tokom njihovog života.
“Otprilike isto koliki je i procenat globalne populacije koja boluje od dijabetesa”, objavio je početkom februara “Ekonomist”.
I dok ljekari razumiju zašto dolazi do dijabetesa i kako ga liječiti, njihovo razumijevanje endometrioze zaostaje “30 do 40 godina”, dodaje se u tekstu britanskog nedjeljnika.
Sagovornica “Vijesti” u razgovoru o endometriozi, govori o istoriji, simptomima koji mogu ukazivati na to stanje, dijagnostici, ali i mogućnostima za liječenje...
Šta je endometrioza?
Endometrioza je hronična imunološka i endokrina bolest, čija je osnovna karakteristika da tkivo nalik endometrijumu (sluznici materice) postoji i funkcioniše izvan mjesta njegovog prirodnog postojanja, tj. izvan materične šupljine. Ektopično endometrijalno tkivo najčešće je lokalizovano na organima male karlice, mada može postojati i na drugim organima, praktično bilo gdje u tijelu. Najčešće su u kliničkoj praksi opisane: endometrioza jajnika, falopijevih tuba, zadnjeg zida materice, mokraćne bešike, kolona, apendiksa, ali i bilo kojeg dijela trbušne maramice koja pokriva dno male karlice i njene organe.
Dr Karl von Rokitanski je zaslužan za otkriće endometrioze na mikroskopskom nivou, 1860. godine, mada izvještaji ljekara o mladim ženama kod kojih je mjesečni ciklus povezan sa bolom i cističnim tvorevinama u stomaku datiraju još od 17. vijeka.
Termin endometrioza, koji nedvosmisleno ukazuje na patološko tkivo endometrijuma koje krvari van materične šupljine, datira od 20. vijeka. Godine 1927. dr Džon Sampson predstavio je slučajeve pacijentkinja koje imaju hemoragične (tzv. čokoladne ciste na jajnicima), ali i postavio prvu teoriju o patogenezi ovog stanja, koja nastanak endometrioze objašnjava retrogradnim kretanjem endometrijalnog tkiva tokom menstruacije, preko falopijevih tuba u prostor trbušne duplje.
Danas postoje brojne teorije o nastanku ovog oboljenja, a najzastupljenija je teorija defekta celularnog imuniteta, koja nastanak endometrioze objašnjava nesposobnošću prepoznavanja ektopičnog endometrijalnog tkiva, od strane sopstvenog imunološkog sistema, koje u ovom slučaju ektopično usađeno preživljava, proliferiše i stvara hronično zapaljenje. I pored brojnih saznanja o etiologiji, patogenezi i mogućnostima liječenja ovog stanja, endometrioza je i danas medicinska enigma.
Koji su osnovni simptomi?
Najčešći simptomi su veoma raznoliki: bolne menstruacije, obilna menstrualna krvarenja, hronični bol u maloj karlici, bolovi pri polnom odnosu, krvarenje između dva ciklusa, ciklična iritabilnost crijeva, ciklična iritabilnost bešike, sterilitet, hronični umor...
Kako se dijagnostikuje endometrioza?
Dijagnoza endometrioze moguća je na tri nivoa: klinička dijagnoza,”imaging” i hirurška dijagnoza.
Kada se na osnovu anamnestičkih podataka i ginekološkog pregleda postavi opravdana sumnja na ovo stanje, dijagnostiku je poželjno dopuniti nekom od “imaging” procedura, a to su ultrazvučni pregled abdomena i male karlice i, prema potrebi, magnetna rezonanca male karlice. Klinička simptomatologija i rasprostranjenost (i veličina) promjena koje su vidljive ultrazvukom često nisu u korelaciji, tako da žene sa veoma izraženim bolnim sindromom često nemaju vidljive ciste tokom ultrazvučnog pregleda, kao i suprotno - često se opisuju ciste velikih razmjera bez značajnih simptoma.
Dijagnoza se često postavi kasno (od prvih simptoma u prosjeku prođe osam do 10 godina) i najčešće tokom ispitivanja uzroka neplodnosti.
Laparoskopija sa patohistološkom potvrdom uzorka uzetog sa zahvaćenog područja (žarišta, ognjišta ili endometrioma), zlatni je standard u postavljanju dijagnoze ovog stanja.
Koje su mogućnosti liječenja?
Liječenje endometrioze može biti konzervativno ili hirurško u zavisi od kliničkih manifestacija koje se najčešće mogu svrstati u dvije kategorije: pelvična bol i/ili infertilitet.
Konzervativni tretman ljekovima bazira se na pretpostavci da ektopičan endometrijum u žarištima endometrioze reaguje na hormonske preparate na sličan način kao i normalna sluznica materice. U terapiji se najčešće upotrebljavaju kao ljekovi prve linije estrogeno-progestinske kontraceptivne tablete ili progestini; zatim kao ljekovi druge linije agonisti hormona koji oslobađa gonadotropine, a nešto rjeđe danazol i inhibitori aromataze.
Hirurško liječenje podrazumijeva laparoskopsko uklanjanje cisti i oslobađanje priraslica. Kompletna terapija često je kombinacija medikamentozne i hirurške.
Endometrioza je veoma heterogeno stanje za koje medicina još ne poznaje idealan lijek. Najnovija istraživanja su fokusirana na individualizovanom terapijskom pristupu i primjeni selektivnih modulatora estrogenskih i progestinskih receptora, ali i određivanju receptorskog statusa endometrioznih žarišta kod svake pacijentkinje.
Endometrioza je hronična imunološka i endokrina bolest, čija je osnovna karakteristika da tkivo nalik endometrijumu (sluznici materice) postoji i funkcioniše izvan mjesta njegovog prirodnog postojanja, tj. izvan materične šupljine...
Koliko se često javlja i koji su faktori rizika za endometriozu?
Endometrioza je česta ginekološka bolest, koja pogađa oko 10-15 odsto žena u reproduktivnoj dobi, ali i 35-50 odsto žena koje imaju problem hroničnog pelvičnog bola i/ili infertiliteta. Bolest najčešće pogađa žene između 25 i 45 godina života. Nekada je endometrioza povezana sa genetskom predispozicijom, u oko sedam odsto slučajeva, pozitivna je anamneza porodičnog pojavljivanja bolesti.
Opisana je i kod osoba muškog pola, ali se radi o izolovanim slučajevima, svega nekoliko desetina u čitavom svijetu, među muškarcima koji su tretirani hormonskom terapijom, najčešće radi liječenja karcinoma prostate. Ovi rijetki slučejevi su značajni zato što potvrđuju da je endometrioza i pored brojnih teorija nastanka i razvoja, suštinski bolest bazirana na hormonskom poremećaju.
Rizik od razvoja endometrioze najniži je kod žena crne rase, a najviši kod Kavkazoidne i azijskih žena.
Rizični faktori za razvoj endometrioze su: rana menarha (prvi menstruacioni ciklus), kratak menstruacioni ciklus (kraći od 27 dana), nerađanje ili planiranje trudnoće u kasnijim godinama, niska tjelesna težina, visoka tjelesna težina (gojaznost), konzumiranje alkohola, konzumiranje cigareta.
Hirurško liječenje podrazumijeva laparoskopsko uklanjanje cisti i oslobađanje priraslica. Kompletna terapija često je kombinacija medikamentozne i hirurške...
Kako endometrioza može uticati na plodnost i šta žene mogu učiniti ako žele da zatrudne?
Oko 50 odsto pacijentkinja sa endometriozom imaće iskustvo sa neplodnošću. Endometrioza narušava fertilitet žene na antomskom, ali i na molekularnom nivou. Mnoge žene oboljele od endometrioze imaju hemoragičnim cistama, hroničnim zapaljenjem i priraslicama narušenu anatomiju unutrašnjih ginekoloških organa, koja je uzrok bola u maloj karlici, ali i steriliteta. S druge strane, mnoge žene nemaju vidljive promjene (ili su te promjene veoma diskretne i vide se samo tokom laparoskopije), a uzrok steriliteta kod njih su: hronična inflamacija, izmijenjen imuni odgovor, izmijenjen kvalitet jajne ćelije i narušena hormonska mikrosredina u kojoj treba da dođe do oplodnje, što remeti prirodan put oplodnje, kao i implantaciju embriona.
Imajući u vidu da je endometrioza često praćena neplodnošću i da se često dijagnostikuje tokom ispitivanja uzroka neplodnosti, pacijentkinje koje planiraju trudnoću odmah po završenom liječenju upućuju se na postupak asistirane reprodukcije, sa idejom da se trudnoća ostvari što prije.
Zbog nerazumijevanja same bolesti, kako kod opšte javnosti, tako i kod zdravstvenih radnika, godišnje se po ženi izgube četiri dana “zdravog života”, naveo je britanski “Ekonomist” podatke iz izvještaja konsultantske firme “Mekinsi”. Koliko je važno da se društvo bolje informiše o tom stanju i podrži žene koje se sa njim suočavaju?
Endometrioza je tajanstvena bolest, ali se smatra da je njena prevalencija najmanje 10 do 15 odsto kod žena u reproduktivnoj dobi. Uzevši u obzir ovu veoma visoku učestalost, kao i činjenicu da žene oboljele od endometrioze često pate od ozbiljnog pelvičnog bola i infertiliteta, svrstava endometriozu u značajne javno zdravstvene probleme. Endometrioza je treći po učestalosti uzrok hospitalizacije na odjeljenju ginekologije. Takođe, ova bolest je među vodećim razlozima za operativno liječenje. Postoji veliki broj dana u godini koji žene oboljele od endometrioze provode radno nesposobne, čak vezane za krevet, što ima uticaja na njihovu radnu produktivnost, zadovoljstvo na poslu, zaradu, ali i samopouzdanje.
Takođe, oko 50 odsto žena oboljelih od endometrioze se suočava sa problemom infertiliteta, koji je veoma izazovan za liječenje, i veoma često iza sebe imaju “debelu” istoriju neuspješnih pokušaja vantjelesne oplodnje.
S obzirom na negativan uticaj na seksualnost i fertilitet, ova bolest može duboko poremetiti partnerske odnose.
Zato je važno da i šira javnost bude bolje informisana o ovom stanju, kao i da žene oboljele od endometrioze imaju podršku od stručnjaka - ljekara, ali i bliskog okruženja, radnog okruženja i cjelokupnog društva.
Zdrava ishrana, redovan odmor, bez alkohola i cigareta...
Da li se i kako životni stil, uključujući ishranu i vježbanje može odraziti na simptome endometrioze?
Životni stil igra veoma značajnu ulogu u prevenciji i sporijem razvoju endometrioze.
Konzumiranje zelenog povrća i svježeg voća dokazano ima najviše benefita. Ova hrana sadrži antioksidante koji igraju veoma značajnu ulogu u normalnom funkcionisanju imunog sistema i popravci ćelije od oštećenja izazvanog slobodnim radikalima. Takođe, povrće je bogato vlaknima koja su značajna u održavanju crijevne bakterijske flore, a sve zajedno u održavanju hormonskog balansa organizma.
S druge strane, crveno meso je bogato dioksinima, hormonima i nezdravim masnoćama i djeluje upravo suprotno na razvoj endometrioze u odnosu na povrće i voće, pa ga shodno tome treba izbjegavati.
Sa idejom da se otkrije ta povezanost, rađeno je mnogo studija kojima se pratila učestalost nalaza endometrioze kod žena u zavisnosti od prehrambenih navika, i potvrđeno je da se endometrioza češće dijagnostikuje kod žena koje preferiraju obroke sa crvenim mesom više od dva puta nedjeljno.
Veoma značajan faktor u prevenciji i borbi sa endometriozom je pridržavanje određenog životnog stila koji podrazumijeva zdravu ishranu, izbjegavanje alkohola i navike pušenja, redovan odmor i umjerenu fizičku aktivnost.
Veslanje od 6.000 kilometara posvećeno djevojčicama i ženama
U čamcu dužine svega sedam metara, Ana Žigić, čiji su roditelji iz Srbije i Slovenije, početkom godine je sa još tri drugarice preveslala trasu od Afrike do Amerike. Trasu od 6.000 kilometara, one su prešle za 39 dana.
Ana je u više intervjua ispričala kako je njoj endometrioza oktivena kad je imala 12 godina, pa je i taj podvig posvetila djevojčicama u sportu i djevojkama koje se bore sa endometriozom.
( Damira Kalač )