Država plaća 10 miliona grijehe sudova?

Ranija zastupnica Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava Valentina Pavličič upozorila je krajem prošle godine Vladu da bi sud u Strazburu već u prvom kvartalu ove godine mogao odlučiti o predstavkama više stotina bivših radnika “Radoja Dakića”, što bi, prema procjenama, državu moglo koštati oko deset miliona eura.

Danas nacionalna konsultantkinja Savjeta Evrope u dopisu Vladi od 13. decembra, u koji “Vijesti” imaju uvid, navela je da će odlučivanje po tim predstavkama ići po ubrzanoj proceduri, jer je riječ o dobro ustanovljenoj sudskoj praksi. Navela je i da je bivša Vlada Dritana Abazovića 24. novembra 2022. godine, na osnovu pripremljenih podataka dobijenih od Privrednog suda i objedinjenim u dokumentu Informacija, donijela zaključke kojim se, između ostalog, zadužuje Ministarstvo finansija da iz tekuće budžetske rezerve obezbijedi 10.057.739 eura za namirenje po osnovu budućih presuda.

Aktuelna Vlada Milojka Spajića nije odgovorila na pitanja “Vijesti” da li su uzeli u obzir dopis Pavličić i da li je u budžetu obezbijeđen novac za isplatu bivših radnika, podnosilaca predstavki.

Državu Crnu Goru je pred Evropskim sudom tužilo ukupno 605 podnosilaca predstavki, koji su objedinjeni u sedam predmeta. Sud je prošle sedmice donio tri presude kojima je obavezao Vladu da dijelu bivših radnika “Dakića” isplati potraživanja na osnovu pravosnažnih presuda za njihove zarade. Riječ je o predmetima “Bešović i drugi protiv Crne Gore” (40 podnosilaca), “Adrović i drugi protiv Crne Gore” (356 podnosilaca) i “Dedić i drugi protiv Crne Gore” (četiri podnosioca).

Preostale presude se očekuju do kraja aprila.

Nakon što je Evropski sud dostavio predstavke Pavličić kao tadašnjoj zastupnici, ona je Vladi u junu 2022. dostavila Informaciju u vezi sa predstavkama dakićevaca u kojoj je navedeno da je od ukupno 605 podnosilaca predstavki, Privredni sud počeo namirenje za 379 podnosilaca, statusa razlučnih povjerilaca, u različitim srazmjerama.

Napominje da se namirenje razlučnih povjerilaca - podnosilaca predstavki vrši srazmjerno, iz prodaje nepokretnosti, koje se nalaze u stečajnoj masi stečajnog dužnika, po redoslijedu namirenja.

“Može se zaključiti da je ukupno potraživano i priznato potraživanje ovih 605 podnosilaca predstavki u iznosu od 17.513.243,43 eura (prema listi priznatih i osporenih potraživanja) i da je od tog iznosa prema podacima koji su dostavljeni od strane Privrednog suda Crne Gore namireno 6.538.919 eura”, navela je Pavličić u tadašnjoj Informaciji u koju “Vijesti” imaju uvid.

Ovi iznosi na današnji dan su izmijenjeni s obzirom na to da je u međuvremenu bilo još isplata u stečajnom postupku.

Nova zastupnica Crne Gore pred Evropskim sudom Katarina Peković kazala je “Vijestima” da je odmah po dobijanju presude Evropskog suda zatražila od Privrednog suda da joj u najkraćem roku dostavi precizne podatke o neisplaćenim iznosima za svakog podnosioca predstavke po osnovu relevantnih podataka o trenutnom statusu stečajnog postupka u “Dakiću”.

“Ukupan broj bivših radnika privrednog društva ‘Radoje Dakić’ koji čeka isplatu i ukupan iznos njihovih neisplaćenih potraživanja, podatak je koji isključivo posjeduje Privredni sud kojim se vodi predmetni stečajni postupak”, rekla je Peković odgovarajući na pitanje koliko država, po osnovu predstavki, treba da isplati bivšim radnicima.

Spisi dostavljeni SDT-u

Na pitanje ko je kriv što nijesu izvršene odluke domaćih sudova u korist bivših radnika “Dakića”, odgovorila je da je to u nadležnosti tužilaštva.

“Vijesti” su u petak poslale pitanje Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT), ali odgovor nije stigao.

Kako je ranije objavljeno, kompletni spisi u vezi sa stečajem bivše fabrike građevinskih mašina u jednom periodu nalazili su se u SDT-u, zbog čega su sve radnje u ovom postupku bile stopirane dok dokumentacija nije vraćena Privrednom sudu, odnosno sudiji Draganu Vučeviću, kome je dodijeljen predmet nakon hapšenja bivšeg predsjednika tog suda Blaža Jovanića. Jovaniću se sudi po optužnici SDT-a za zloupotrebe službenog položaja i malverzacija u stečajnim postupcima, između ostalog i u stečajnom postupku u “Radoju Dakiću”.

Valentina Pavličić potvrdila je “Vijestima” da je ona dostavila SDT-u kompletne spise za “Dakić” 2022. godine, s obzirom na to da je bio u toku postupak za Jovanića. Kazala je da je i kancelariji Glavnog specijalnog tužioca Vladimira Novovića dostavila dokumentaciju koju je u ovom predmetu prikupila radi ocjene postojanja eventualne odgovornosti.

Stečaj u “Dakiću” uveden je 2016. na zahtjev Poreske uprave zbog duga od oko 10,7 miliona eura, 70 godina nakon osnivanja fabrike.

“Radoje Dakić’’ je bio najveća fabrika za proizvodnju građevinskih mašina u SFRJ, a nalazila se i među većim fabrikama tog profila u Evropi. Izvozilo se u Njemačku, Austriju, Poljsku, Rusiju, Bugarsku, Tursku, Egipat, Alžir, Iran, Siriju, Kubu, Gvineju. Fabrika je 1989. godine, prije raspada SFRJ, imala oko 4,6 hiljada radnika.

Radnici pokušavaju da naplate svoja dugovanja već duži period, a organizuju proteste skoro dvije decenije, u različitim grupama.

Dakićevci prijavili potraživanja od oko 50 miliona

Iz Privrednog suda, na čijem je čelu sada sudija Mladen Grdinić, “Vijestima” su rekli da ukupan iznos prijavljenih potraživanja bivših zaposlenih u “Dakiću”, po osnovu neisplaćenih neto zarada, sa zakonskim zateznim kamatama, je 49.950.000 eura.

Sudija portparol Privrednog suda Vladimir Bulatović u odgovoru “Vijestima” je naveo da je u dosadašnjem toku postupka, shodno odlukama o namirenju, isplaćeno 40.319.101 euro, dok dio potraživanja koji nije namiren iznosi 9.630.898 eura.

“Od ukupnog iznosa namirenih potraživanja, samo u posljednje dvije godine, isplaćen je iznos od 17.328.616 eura, pri čemu se mora imati u vidu da je u odnosu na svaku odluku o namirenju dozvoljen prigovor stečajnom sudiji, a u odnosu na odluku stečajnog sudije o prigovoru, dozvoljena je žalba Apelacionom sudu Crne Gore”, kazao je Bulatović.

Učesnici u postupku su, kako je dodao, u odnosu na svaku odluku o namirenju izjavljivali prigovore, a potom i žalbe, što jeste njihovo pravo i u krajnjem vodi jačanju pravne sigurnosti i afirmaciji pravilnosti i zakonitosti rada stečajnog upravnika i suda, ali takođe utiče i na trajanje postupka.

Podsjeća da je otvaranju stečajnog postupka nad “Dakićem” prethodio postupak izvršenja koji je vođen pred Osnovnim sudom u Podgorici, pokrenut u cilji naplate potraživanja radnika.

“Međutim, imajući u vidu da se radi o postupku koji nije vođen pred ovim sudom, ne možemo Vam pružiti detaljnije podatke zašto u tom postupku radnici nisu uspjeli da naplate svoja potraživanja. Namirenje potraživanja u stečajnom postupku se vrši nakon unovčenja stečajne mase, a što je, između ostalog, uslovljeno i prethodnim rješavanjem spornih imovinsko-pravnih odnosa nad stvarima i pravima koje čine stečajnu masu. Nakon eventalnog unovčenja preostale stečajne mase, stekli bi se uslovi za dalje namirenja stečajnih i razlučnih povjerilaca”, kazao je Bulatović.

Stečajni postupak traje prekomjerno dugo

Pavličić u dopisu Vladi iz decembra prošle godine navodi da je 3. marta 2022. godine, Evropski sud Kancelariju zastupnika obavijestio da su podnosioci predstavki bivši radnici “Radoja Dakića” u stečaju, preduzeća koje je iz društvene svojine transformisano u akcionarsko društvo, te da je država Crna Gora većinski vlasnik kapitala navedenog akcionarskog društva u iznosu od 50,579 odsto.

“Podnosioci predstavki su u predstavkama iznijeli žalbene navode u vezi dužine trajanja neizvršenja pravosnažnih i izvršnih presuda i sudskih poravnanja domaćih sudova, kao i dužine trajanja stečajnog postupka pred Privrednim sudom Crne Gore (član 6 Konvencije), a sve u vezi mirnog uživanja imovine (član 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju)”, precizirala je.

Pavličić je navela da je predstavke dakićevaca Evropski sud u dopisu označio kao “fast-track wecl group of cases”, to jest kao grupu predmeta u kojima je već zauzeo stav u odnosu na pitanja iz ovih predstavki, što ukazuje da će odlučivanje po ovim predstavkama ići po ubrzanoj proceduri.

“Evropski sud je u konkretnom predmetu, uzimajući u obzir svoju sudsku praksu u istovrsnim predmetima, ponudio državi Crnoj Gori dostavljanje jednostrane deklaracije (unilateral declaration), koja implicira ispitivanje predmeta u okviru procedure prijateljskog poravnanja (friendly-settlement procedure), ne ostavljajući mogućnost ulaganja prigovora po osnovu prethodnog pitanja prihvatljivosti navedenih predstavki ili pravnih pitanja o kojima je Evropski sud ranije odlučivao u sličnim predmetima protiv Crne Gore”, navela je.

Evropski sud je, kako je dodala, kroz precizno naveden tabelarni prikaz svih podnosilaca informisan o do tada isplaćenim i namirenim potraživanjima za svakog podnosioca ponaosob.

Informacija o tome dostavljena je i ministru finansija i Vladi, koja je zaključkom od 23. juna 2022. usvojena.

Pavličić je ukazala na to da do tada ni u jednom državnom organu u čijem su posjedu po bilo kom osnovu odlučivanja bili ovi predmeti (Ustavni sud Crne Gore, Privredni sud, Ministarstvo finansija i Zaštitnik imovinsko-pravnih interesa Crne Gore) nije postojala objedinjena dokumentacija radi utvrđivanja relevantnih činjenica u konkretnim predmetima, ključnih za utvrđivanje ukupnog novčanog iznosa koji se potražuje pravosnažnim, a u cjelosti neizvršenim sudskim presudama i poravnanjima bivših radnika “Radoje Dakić”, što je u svakom slučaju otežavalo pripremanje izjašnjenja Evropskom sudu i dostavljanje relevantne dokumentacije sa tačnim i preciznim već isplaćenim pojedinačnim iznosima.

Podsjetila je i da sam stečajni postupak pred Privrednim sudom traje prekomjerno dugo i prevazilazi standarde razumnog roka, koji Evropski sud smatra odgovarajućim.

“Osim toga predmetni postupak pratilo je niz događaja, koji su takođe uticali na sam tok postupka, kao što su: promjene stečajnih sudija i stečajnih upravnika i to nekoliko puta (od čega je prema pojedinima pokrenut i krivični postupak i određeni pritvori), pa mogu reći da je relevantna dokumentacija pravilno dostavljena tek od strane posljednjeg imenovanog stečajnog sudije i stečajnog upravnika, u čijoj nadležnosti se i sada nalazi sprovođenje stečajnog postupka”, kazala je Pavličić.

I Ustavni sud dugo rješavao ustavne žalbe

Podsjeća i da je Ustavni sud utvrdio povredu prava na pravično suđenje i prava na imovinu, gdje je Ministarstvu finansija naloženo da se podnosiocima kao žrtvama povrede prava na suđenje u razumnom roku, isplati po 2.000 eura na ime nematerijalne štete za svakog podnosioca ustavne žalbe kao vid pravične naknade, koju podnosioci pri tome nijesu ni tražili.

“Posljednja Odluka Ustavnog suda donijeta je na sjednici od 24. oktobra 2023. godine,uz izdvojeno mišljenje jednog od sudija, a same ustavne žalbe tom sudu podnijete su 2017, 2018. i 2019. godine, što ukazuje da je rok za njihovo rješavanje bio dug, u nekim i 5, odnosno 6 godina”, rekla je Pavličić.

Crna Gora je, kako je dodala, u obavezi da se povinuje konačnoj presudi Suda u Strazburu u svakom predmetu, te da u roku od tri mjeseca od dana donošenja presude isplati materijalnu i nematerijalnu odštetu. Nakon tog roka, svaki dan kašnjenja u pogledu isplate, obračunavala bi se kamata koja je jednaka najnižoj kamatnoj stopi Evropske centralne banke uz dodatak od tri procentna poena.

Država je u obavezi i da u roku od šest mjeseci prezentira i opšte mjere Komitetu ministara kroz Akcione planove, koje će preduzeti da se spriječi ponavljanje takvih povreda u sličnim ili identičnim situacijama. Ovi predmeti se pred Komitetom ministara tretiraju kroz poseban nadzor i prati se svaki preduzeti korak u otklanjanju povrede, pojasnila je.

U Informaciji koju je Pavličić dostavila Vladi u junu 2022. navodi se da ne raspolaže sa informacijom da li, koliko i u kojem iznosu se u stečajnom postupku nalazi neprodatih nepokretnosti, s obzirom na to da taj podatak nije dostavio Privredni sud, iako je zahtijevan i od značaja je kako bi Vlada mogla pravilno planirati sredstva za preostalu isplatu iz budžeta.

Ukazala je i da u odnosu na većinu podnosilaca predstavki, nema pravnog osnova za ulaganje prethodnih prigovora ili zapažanja, u pogledu njihove osnovanosti, jer se u konkretnim predmetima, prema dokumentima kojima raspolaže, a koja su dostavljena od strane Evropskog suda, zaključuje da su njihova potraživanja i dalje u dijelu ili u cjelosti nenamirena na nacionalnom nivou.

“Uzevši u obzir prethodno navedeno, Crna Gora je u obavezi da izvrši presude na domaćem nivou, kao sastavni dio prava na pravično suđenje, zajemčeno članom 6 Konvencije, a u konkretnom slučaju vezano i za pravo na imovinu, zagarantovano članom 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju”, kazala je Pavličić.

Ona je Vladi preporučila da zaduži nadležna ministarstva da sačine Akcioni plan koji će na jasan, centralizovan i transparentan način obuhvatiti tačan broj neizvršenih pravosnažnih presuda i po tom osnovu ukupan zbir nenamirenih priznatih potraživanja sa predlogom i evidencijom namirenja, vremenski okvir izvršenja, u koji ulaze i podnosioci predstavki, čija namirenja nijesu izvršena u stečajnom postupku, kako bi mogla da informiše Evropski sud.

“Na taj način država Crna Gora bi eventualno dobila priliku da shodno svojim planiranim materijalnim obavezama u jednom razumnom roku izvrši navedene obaveze pred Komitetom ministara. Na ovu mogućnost ukazuje i sudska praksa određenih država regiona, koje su se opredijelile za sistemsko i sveobuhvatno rješavanje pitanja izvršenja nacionalnih presuda, gdje se kao dužnici javljaju bivša društvena, a kasnije državna preduzeća”, ukazala je Pavličić.

Mrdović: Ogledni primjer mračnih privatizaciono-stečajnih saga

Izvršna direktorica Akcije za socijalnu pravdu (ASP) Ines Mrdović rekla je da je radnike trebalo na vrijeme isplatiti za ono što su zaradili i što im je pripadalo, još i prije stečaja, a ne na teret države “igrati se” prava i pravde.

“Ovo je jedan od oglednih primjera mračnih privatizaciono-stečajnih saga u ovoj državi, koja je trajala godinama i još traje, a koje bi građane na kraju mogla koštati više desetina miliona eura”, kazala je Mrdović “Vijestima”.

Do danas nije poznato kolika će na kraju biti ukupna cijena ovog slučaja, odnosno ne zna se koliko će ukupno iznositi sva potraživanja radnika sa kamatama, a koliko advokatsko-sudski troškovi, šta je naplativo, šta nije, te koliko će biti zahvatanje iz državne kase.

“Građane svakako zanima ko je dozvolio da se prvo radnici ne isplate za ono što im pripada i što je bilo njihovo, pa se kasnije sudski procesi razvukli u nedogled, uz realnu opasnost da se iz državne kase izdvoje milioni. Zbog toga bi moralo da se postavi pitanje odgovornosti, ali je nejasno da li će se to i desiti, jer je svima koji hoće da objektivno posmatraju pravosudne procese jasno da je u ovoj državi u isporučivanju pravde ‘vrag odavno odnio šalu’. I dok traje takvo stanje, jedina konstanta je da svaki ceh na kraju plate građani iz državne kase”, rekla je Mrdović.

Jovanićeva majka i djeca njegovog brata imaju stanove u Siti kvartu

Na prostoru bivše fabrike niklo je luksuzno naselje Siti kvart, gdje majka Blaža Jovanića, kako je ranije objavljeno, ima stan od 64 kvadrata, a koji je ponuđen kao jemstvo kako bi se Jovanić od optužbi branio sa slobode. Sud je prihvatio jemstvo njegove porodice od oko 770 hiljada eura u nekretninama.

Kako je objavila ranije Akcija za socijalnu pravdu (ASP), još jedan stan u Siti kvartu ponuđen u jemstvo za slobodu Jovanića, koji je procijenjen na 160 hiljada eura od 94 kvadrata, a vodi se na maloljetnu djecu Jovanićevog brata. Za Jovanićevu slobodu su garantovali i njegova svastika stanom u zgradi kod Siti kvarta, koji je procijenjen da vrijedi 167 hiljada eura, kao i pašenog sa poslovnim prostorom u Siti kvartu, sa procjenom vrijednosti od 192 hiljade eura.

( Biljana Matijašević )