Most na Bojani za ekološku glavobolju

Izgradnjom mosta na Bojani značajno bi mogli biti poremećeni sadašnji ekološki uslovi u široj zoni ušća te rijeke.

Ta bojazan izražena je na nedavno održanom Okruglom stolu “Most na rijeci Bojani - ekološki izazov”, koji je u organizaciji NVO Green Home održan u Ulcinju, saopštio je ekspert za hidrauliku, hidrologiju i obalne procese prof. dr Sava Petković sa Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Podsjetio je da se ta zona, koja se najvećim dijelom nalazi na teritoriji Crne Gore, u stručnoj literaturi naziva jednom od najznačajnijih prirodnih močvara na istočnom Mediteranu.

“Dakle, paradoksalno je da se albanskoj strani prepušta izrada projektne dokumentacije jer će se oni ograničiti samo na projekat mosta. Šta se njih tiču ekološki problemi na crnogorskoj strani ušća Bojane? Troškovi se dijele na pola, pa će albanska strana vjerovatno svesti istražne i studijske radove samo na neophodni minimum. Nejasno je zašto u izradu dokumentacije, odnosno projektovanja, nije uključena nijedna crnogorska institucija koja bi između ostalog brinula o specifičnim ekološkim problemima na teritoriji Crne Gore”, kazao je Petković “Vijestima”.

Ocijenio je da bi, s obzirom na to da je riječ o složenom projektu mosta, bilo logično da se u izradu projektne dokumentacije uključi barem Građevinski fakultet u Podgorici.

Izgradnja mosta neće početi prije donošenja Prostornog plana, zato što se most računa u infrastrukturne projekte i kao takav mora biti prepoznat u tom strateškom dokumentu, potvrđeno je ranije “Vijestima” u Ministarstvu kapitalnih investicija...

Poplave i klimatske promjene

Naglasio je da je nezavisno od mogućih ekoloških problema, potrebno istaći i da bi projekat morao da obuhvati detaljne hidrauličke proračune nivoa vode duž Bojane, pri najnepovoljnijim uslovima, uključujući i klimatske promene. Navodi i da bez detaljne analize raspoloživih podataka o morfološkim promjenama profila mosta, odnosno korita Bojane, nema nikakvog smisla ići u projektovanje mosta na stubovima u koritu rijeke.

“Prema raspoloživim podacima, lijeva obala rijeke Bojane, sa albanske strane, je dobro zaštićena od poplava izgrađenim nasipima. Međutim, priobalje desne obale Bojane, sa crnogorske strane, je bilo plavljeno u više navrata u posljednjih dvadesetak godina. Poplave krajem 2009. i početkom 2010. bile su najveće nakon katastrofalnih poplava iz januara 1963. godine, kada je nivo Skadarskog jezera dosegao maksimalno zabilježeni vodostaj od 9,86 metara”, podsjetio je Petković zašto bi projekat mosta na Bojani morao da obuhvati i detaljne hidrauličke proračune nivoa vode duž Bojane.

Ocijenio je da se takvi proračuni ne mogu sprovesti bez detaljnih snimanja poprečnih profila Bojane duž cijelog njenog toka. “Takva snimanja su poslednji put urađena 1965. godine, nakon otopljavanja politčkih odnosa između tadašnje Jugoslavije i Albanije”, kazao je on.

Indikativno je, dodao je, da se prema idejnom rešenju budući most oslanja na dva stuba u koritu rijeke.

“To je krajnje problematično ako se uzme u obzir problem erozije oko mostovskih stubova. Naime, budući most će biti fundiran na dva stuba u riječnom koritu koje je sastavljeno od debelih naslaga pijeska. Svi raspoloživi podaci iz poslednjih stotinjak godina ukazuju da je profil mosta podložan izuzetno velikim promjenama. Bez detaljne analize raspoloživih podataka o morfološkim promjenama profila mosta i korita Bojane, nema nikavog smisla ići u projektovanje mosta na stubovima u koritu rijeke”.

Važno stanište

Na okruglom stolu, koji je održan u srijedu u Starom gradu u Ulcinju, stručna izlaganja na teme planskih okvira i ekoloških izazova izgradnje mosta na Bojani imali su Dina Skarep iz tima za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za Prostorni plan Crne Gore, rukovoditeljka izrade Prostorno-urbanističkog plana Ulcinj Ksenija Vukmanović, ekspert- biolog Bogić Gligorović i projektna koordinatorka NVO Green Home Nina Mihailović.

Mihailović je tada predstavila Studiju slučaja “Izgradnja mosta na Bojani”, koju je izradila NVO Green Home. U studiji se ističe da je Delta Bojane Međunarodno područje značajno za boravak ptica, Međunarodno područje od značaja za biljke, važno ihtiološko stanište koje povezuje Skadarsko jezero i Jadransko more, važan migracioni put i najznačajnija prirodna ili poluprirodna močvara u istočnom Mediteranu.

Izgradnja mosta, navodi se dalje, prvi put se pominje u okviru predstavljanja tadašnjeg premijera Crne Gore i aktuelnog Albanije, Dritana Abazovića i Edija Rame, tokom Samita “Otvoreni Balkan” u Ohridu.

Izradu projekta za izgradnju mosta finansirala je albanska strana, posredstvom Albanskog razvojnog fonda.

Bilateralni sporazum između Crne Gore i Albanije o izgradnji mosta na rijeci Bojani usvojila je Vlada 24. februara 2023.

U studiji piše da prema najnovijim informacijama, planirani budžet projekta iznosi 20 miliona eura, iako su raniji navodi bili da budžet iznosi 9 miliona eura, a planirano je da padne na teret obje države.

Prema nacrtu projekta, planirani most će biti dugačak 310 metara, visok oko 10 metara, i spojiće Veliku plažu i Velipoje, čime se namjerava skraćenje puta sa sadašnjih 70, na nekoliko kilometara.

Održivi razvoj turizma i ekonomska dobit

Da bi to bilo ostvareno, navodi se u studiji, planirano je postavljanje betonskih stubova za most u korito Bojane, nedaleko od njenog ušća u Jadransko more.

“Osim prezentacije projektne ideje za most na Bojani/Buni za ovaj projekat još uvijek nije dostupna projektna dokumentacija, ali ni niz studija i procjena uticaja koje su neophodne zbog specifičnosti i značaja područja na kojem je planirana izgradnja”, konstatuje se u studiji.

Ističe se da za sada ne postoje dostupne informacije o tome kako će se postići ciljevi promocije održivog razvoja turizma u regionu, s obzirom na to da projekat izgradnje mosta nosi potencijalne rizike od nastanka negativnih uticaja po životnu sredinu, budući da se radi o izuzetno specifičnom području od višestrukog značaja.

“Posebno zabrinjavajuća okolnost jeste olakšavanje procedura za realizaciju projekta. Kako za ovaj projekat do sada nije izrađena Detaljna studija lokacije kao ni Strateška procjena uticaja na životnu sredinu, stiče se utisak da prioriteti ovog projekta nijesu održivi razvoj turizma, već eventualna ekonomska dobit”, stoji u studiji.

Na Okruglom stolu zaključeno je, pored ostalog, da je za projekat izgradnje mosta neophodno obezbijediti potrebnu plansku dokumentaciju i sprovesti istraživanja i studije koje se odnose na uticaje projekta na životnu sredinu.

“Takođe, potrebno je obezbjediti Plan upravljanja zaštitom životne sredine (Environmental Management Plan) kao detaljan dokument koji precizira akcije, odgovornosti, resurse i vremenske rokove za sprovođenje mjera ublažavanja i praćenje uticaja. Za predmetni projekat prikladno je uraditi i Analizu životnog ciklusa (LCA), koja je sistematska metoda koja kvantifikuje uticaje proizvoda ili usluga na životnu sredinu tokom njegovog cijelog životnog ciklusa”, piše, pored ostalog, u zaključcima i preporukama.

Globalni centar biodiverziteta

Biolog Bogić Gligorović je u stručnom izlaganju “Kompleks ekosistema rijeke Bojane i Ulcinja” konstatovao da je područje donjeg sliva rijeke Bojane, zahvaljujući prisustvu različitih tipova staništa, biodiverzitetski izuzetno bogato.

“Na lokalitetu planiranog mosta i neposrednoj okolini do sada su sprovedena istraživanja ograničenog obima koja su usmjerena na pojedine grupe organizama. Na osnovu dostupnih podataka na ovom području je potvrđeno prisustvo 1.653 taksona flore i faune”, kazao je Bogićević.

Na području obuhvaćenom studijom, dodao je, evidentirano je prisustvo 37 konzervaciono značajnih biljnih vrsta - 25 vrsta zaštićeno je nacionalnim zakonodavstvom, dvije su na Aneksima II i IV EU Habitatne Direktive, dvije na Aneksu I Bernske konvencije, a14 vrsta endemi ili subendemi.

U okolini područja identifikovano je 18 tipova staništa sa EU Habitatne Direktive.

“Na području je evidentirano prisustvo 378 taksona faune - 21 mekušaca, 8 člankovitih crva, 6 rakova, 203 insekata, 27 riba, 12 vodozemaca, 19 gmizavaca, 62 ptica i 20 sisara. Od prisutnih vrsta, 37 su identifikovane kao značajne. Na lokalitetu i bližoj okolini je stalno 208 konzervaciono značajnih vrsta - 37 biljaka, 9 mekušaca, 1 člankovitih crva, 38 insekata,10 riba, 12 vodzemaca,19 gmizavaca, 62 ptica i 19 sisara. Na području je identifikovano 18 tipova staništa sa EU habitatne direktive. Područje je biodiverzitetski i konzervaciono izuzetno značajno i predstavlja jedan od globalnih centara biodiverziteta”, stoji u analizi Bogićevića.

( Samir Adrović )