Austrijski istoričar Volfgang Šmale za "Vijesti": Pravo je vrijeme za pridruživanje Evropskoj uniji

Evropska unija ima budućnost i proširenje se mora desiti u narednom periodu inače će sve postati besmisleno, kaže austrijski istoričar Volfgang Šmale koji smatra da Crna Gora i ostale bivše jugoslovenske države treba da se pridruže EU što je prije moguće.

Šmale je u intervjuu “Vijestima” rekao da je sada pravo vrijeme za pridruživanje EU.

“Postoji vrlo dobar nivo pripreme i trebalo bi to učiniti sada”, kazao je odgovarajući na pitanje da li vidi Crnu Goru i ostale države zapadnog Balkana u EU.

Šmale, profesor savremene istorije i član Evropske akademije nauka i umjetnosti, bio je 12. aprila gost Fakulteta političkih nauka u Podgorici, a povodom objavljivanja prevoda njegove nove knjige “Istorija modernog prosvetiteljstva”.

On je ranije objavio knjige “Istorija evropske ideje” (2003), “Istorija muškosti” (2011) i “Šta će biti sa Evropskom unijom?” (2019).

Šmale za “Vijesti” kaže da je lakše rješavati probleme u EU nego van nje.

“Problem može biti u tome što se ponekad govori da moramo smanjiti Evropsku uniju i imati više nacionalnih država, ali to ne funkcioniše, jer je Unija garancija da nacionalna država preživi. Među istoričarima, ovo je dobro utvrđena teza da je evropska integracija sačuvala nacionalnu državu od nestajanja. I svako treba da bude svjestan ovog istorijskog trenutka”, kazao je Šmale.

Neke države bivše Jugoslavije postale su članice EU, a neke još nijesu. Šta mislite, ko je kriv za to što sve države bivše Jugoslavije još nijesu ušle u EU?

Moje lično mišljenje je naravno da ove države, kada požele, ili bih rekao društva koja žele da se pridruže EU, treba to učiniti i mogu to učiniti, što je prije moguće. Mislim da su stvari sada prave nakon 10, 15 ili ponekad 20 godina pripreme i odluka bi trebalo da bude donijeta sljedeće godine. To bi bilo moje lično mišljenje.

Dijelite li mišljenje pojedinih kolega istoričara da neke današnje prilike u EU liče na one u Jugoslaviji tokom osamdesetih? Tada su, nakon smrti Josipa Broza Tita, politički lideri počeli da odstupaju od ključnih principa, kao što su bratstvo i jedinstvo.

Bratstvo i jedinstvo su suštinska vrijednost, ne samo od vremena Francuske revolucije, već je dobra osnova za saradnju i zajednički rad. Evropska unija ima, po mom mišljenju, neke elemente federalizma, federalne države, ali naravno nije država. Tako sve zavisi od saradnje i povjerenja između članica. Tako ja živim u Austriji, ali sam porijeklom iz Njemačke, dvije istorijske federalne države i povjerenje između djelova države mora biti u dobrom stanju da bi se moglo sarađivati. I to je potrebno za EU, čak i u procesu proširenja sada.

Objavili ste prije nekoliko godina knjigu “Šta će biti sa Evropskom unijom?”. Kakav je sada Vaš odgovor na to pitanje? Ima li EU budućnost?

Da, EU ima budućnost. Pitanje je koju budućnost? Zagovaram u knjizi veća demokratska ili politička prava za građane. Na primjer, direktni izbor predsjednika Evropske komisije kako bi se ojačale veze između stanovništva i institucija u Briselu. Mislim da je to ključno da bi građani u Evropskoj uniji imali više prava. I naravno, nikada ne možete znati šta će se dogoditi u svijetu, bilo kao sukob ili rat. To remeti Uniju, ali sam prilično optimističan jer je Unija imala toliko kriza od svog osnivanja i uvijek je postojalo rješenje.

Da li vidite Crnu Goru i ostale države zapadnog Balkana u EU?

Da, kao što sam rekao, mislim da je sada pravo vrijeme za pridruživanje Evropskoj uniji. Postoji vrlo dobar nivo pripreme i trebalo bi to učiniti sada. Ne previše birokratski. Kao istoričar, nisam naklonjen birokratiji.

Mi smo ovdje veoma optimistični da se to može desiti možda već u narednih pet, šest godina. Šta Vi mislite?

Da, u narednom periodu, ali neće se dogoditi prije izbora (evropskih) u junu. Ali onda mislim da će se u ovom periodu, funkcionalnom periodu, desiti i mora se desiti naravno. Inače bi postalo besmisleno.

Može li nestabilnost na zapadnom Balkanu, prvenstveno između Srbije i Kosova, uticati na evropski put Crne Gore?

Ne, ne mislim da je Crna Gora pogođena time. Ono što takođe navodim u knjizi i svojim predavanjima o pridruživanju zapadnog Balkana Evropskoj uniji je da su nakon rata zemlje, šest zemalja koje su osnovale Evropsku ekonomsku zajednicu, upravo završile rat, ali nisu bile potpune demokratije i imale su probleme jedna s drugom i ipak su to učinile. Prvo su osnovale Uniju, a zatim su rješavale probleme. Mislim da je u Uniji lakše rješavati probleme nego van nje.

Šta vidite kao ključne probleme u funkcionisanju EU i kako mislite da ih treba riješiti?

Mora postojati razmjena između interesa. Unija je izgrađena od nacionalnih država i svaka nacionalna država ima svoje interese, ali mora vidjeti zajednički interes koji sve zajedno gura naprijed, a ne samo interes jedne države. I to je bila originalna ideja i EU se uvijek mora vratiti na nju, to je vrsta idealističke ideje naravno, ali u političkoj strategiji mora postojati nešto idealizma, inače nije moguća.

Brine li Vas mogućnost da veliki broj mjesta u Evropskom parlamentu na predstojećim evropskim izborima osvoje desničarske partije, čije vođe traže “prekomponovanje EU”?

Desničarske stranke se mijenjaju tokom godina, pa nijesu iste kao prije pet godina... To je demokratija, ljudi imaju priliku da biraju stranke koje žele da biraju, a nakon toga Parlament mora da se nosi s tim. Problem može biti u tome što se ponekad govori da moramo smanjiti Evropsku uniju i imati više nacionalnih država, ali to ne funkcioniše, jer je Unija garancija da nacionalna država preživi. Među istoričarima, ovo je dobro utvrđena teza da je evropska integracija sačuvala nacionalnu državu od nestajanja. I svako treba da bude svjestan ovog istorijskog trenutka.

Ali, i dalje postoje lideri tih partija koji pozivaju na preuređenje EU. I uz to, šta ako Donald Tramp ponovo dođe na vlast u SAD?

Rekao bih - biće manje Evropske unije. To je rizik za nacionalnu državu. I ovi desni lideri moraju biti svjesni toga. Trebalo bi više da čitaju istorijske knjige o porijeklu evropske integracije. Zašto se to desilo. A onda male države, a većina zemalja u EU su male države, kako će preživjeti bez Evropske unije? Vrlo teško.

Smatrate li da EU treba da ima svoju vojsku?

To je stara ideja. Čak i u 19. vijeku, kada se pojavila ideja o ujedinjenim državama Evrope, jedna od prvih stvari bila je zahtjev za evropsku vojsku. Prije ili kasnije imaćemo evropsku vojsku.

U predgovoru Vaše knjige “Istorija modernog prosvetiteljstva” pišete da je povod za nju bila “današnja sveprisutnost prosvjetiteljstva”. Na koji način je prosvjetiteljstvo danas “sveprisutno” i ko su prosvjetitelji našeg doba?

Prosvjetitelji u smislu prosvjetiteljstva 18. vijeka bili su mislioci poput Voltera, Rusoa ili Kanta. Ali bilo je prosvjetitelja i u Indiji, na primjer. To je globalno prisutno i govorim o digitalnim medijima. Pogledajte na Vikipediji ili YouTube video-snimcima itd. To je veoma dobro predstavljeno. Vodeće ličnosti ili tema prosvjetiteljstva, itd. Dakle, postoji globalni interes za to.

EU nije produžena ruka SAD

Neki politički analitičari kažu da EU danas ne slijedi vlastite interese, već interese SAD. Šta Vi mislite?

Ne mislim tako. Postoji sukob interesa između Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije. Naravno, pokušavaju da prevaziđu te različite interese. Ali to nije produžena ruka SAD. Naravno, postoji proces i stvari se mijenjaju. Sjedinjene Američke Države su više zainteresovane za pacifički region. Njihov problem je Kina, a ne Evropa. Stvari se mijenjaju. Mislim da će ovo biti vrlo drugačija situacija za 6 do 10 godina.

( Biljana Matijašević )