INTERVJU Studin: Potklasa neobrazovanih problem budućnosti

Nikad više nemojte zatvarati škole - nikad. Kad to kažem, mislim - apsolutno nikad, poručio je u intervjuu za “Vijesti” dr Irvin Studin, predsjednik Instituta za pitanja 21. vijeka iz Kanade i predsjedavajući Svjetske komisije za obrazovanje sve djece u post-pandemijskom periodu.

On je upozorio da već na početku 21. vijeka imamo jednu veliku globalnu potklasu - za šta smo sami krivi. Ova neobrazovana i nedovoljno obrazovana potklasa će biti prisutna u svakom segmentu naših država i društava u narednim decenijama, uzrokujući ogromnu nestabilnost, slaba postignuća i nevolje u mnogim zemljama

Potklasa je, upozorava Irvin, nastala upravo zbog zatvaranja škola i fakulteta u periodu pandemije koronavirusa, jer su milioni đaka širom svijeta potpuno napustili školovanje, a znanje onih koji su nastavili je značajno slabije.

“Mnogi nijesu imali pristup internetu ili adekvatne uređaje... Kod onih koji jesu, akademski rezultati su u većini slučajeva bili slabiji u odnosu na ono što bi bio slučaj s tradicionalnim školovanjem prije pandemije”, kazao je Irvin.

Najteže su prošla, ocijenio je on, djeca iz rizičnih kategorija društva - ona kojima je škola bila utočište, jer žive u disfunkcionalnim i nasilnim porodicama.

Domaćin posjete dr Studina bila je prodekanka Filozofskog fakulteta dr Biljana Maslovarić, koja je prošle godine govorila na Svjetskom samitu Instituta za pitanja 21. vijeka u Torontu, kada je uz koleginicu iz Mađarske predstavljala Evropu.

Tokom posjete Podgorici, dr Studin je razgovarao sa brojnim državnim zvaničnicima, predstavnicima obrazovnih vlasti, ali i UN organizacija.

“Crna Gora bi trebalo da razmotri mogućnost da obrazovanje učini političkim prioritetom broj jedan”, poručio je Studin.

Čini se da sve vanredne situacije (epidemije, ratna dešavanja, određene vrste prijetnji) “plate” upravo učenici i studenti, jer se nastava na pogođenim područjima prekida. Kako to komentarišete?

Zahvaljujući godinama istraživanja i sprovođenja studija u preko 60 zemalja na svim kontinentima, saznali smo da je zatvaranje škola zbog pandemije dovelo do najveće ljudske katastrofe u periodu pandemije - stotine miliona obične djece širom svijeta trajno su prekinula svoje školovanje. U većini slučajeva, riječ je o djeci koja su vrlo uredno pohađala redovne škole sve do njihovog masovnog zatvaranja na duži period, počevši od marta 2020. godine. Činjenica da se tako veliki broj djece nikada nije vratio u školske klupe, čak ni kada su škole ponovo otvorene tokom 2021. i 2022. godine, znači da sada na početku 21. stoljeća imamo jednu veliku globalnu potklasu - za šta smo sami krivi. Ova neobrazovana i nedovoljno obrazovana potklasa će biti prisutna u svakom segmentu naših država i društava u narednim decenijama, uzrokujući ogromnu nestabilnost, slaba postignuća i nevolje u mnogim zemljama - čak i onima koje su se smatrale najnaprednijim prije pandemije.

Stoga, smatram da je prva i osnovna lekcija koju čovječanstvo koje izlazi iz pandemije mora da usvoji ta da nikad više ne smije zatvarati škole ni pod kojim okolnostima - apsolutno nikad. Obrazovanje mora biti dostupno našoj djeci, bez obzira na pritisak ili vanrednu situaciju - pandemiju, rat, prirodnu katastrofu ili bilo šta drugo, jer će u godinama i decenijama koje dolaze neizbježno biti mnogo ovih pritisaka i vanrednih situacija. Uprkos svemu, s obrazovanjem moramo nastaviti. Ili ćemo izgubiti vijek pred nama.

Na koji način prekid nastave utiče na đake? Da li takvi prisilni prekidi nastave ostavljaju posljedice i kakve po djecu i mlade koji se školuju?

Zatvaranje škola tokom pandemije imalo je snažan i dvojak uticaj na obrazovanje djece u većini zemalja koje su na duže vrijeme zatvorile svoje škole. Prvi uticaj manifestovo se u protjerivanju stotina miliona djece, trajno, iz svih vidova školovanja. Ovu djecu svrstavamo u “treću kategoriju”, pri čemu su u “prvoj kategoriji” ona koja nastavu pohađaju u fizičkim učionicama, a u “drugoj kategoriji” ona koja pohađaju virtuelnu ili digitalnu nastavu. Drugi uticaj očituje se u značajno slabijem obrazovanju i nedovoljnoj socijalizaciji većeg, ako ne i najvećeg broja djece koja su bila u obrazovnom sistemu do zatvaranja i koja su u njemu ostala i tokom i nakon zatvaranja.

Termodinamički gledano, ako ovaj problem posmatramo iz ugla fizike, zatvaranje škola nalikuje oslobađanju ogromne “energije” iz školskog sistema, koji u većini zemalja predstavlja i najveći sistem. Kad su škole nastavile s radom i bile ponovo otvorene nakon dužeg perioda, njihov rad počivao je na manjoj energiji u poređenju s 2019. godinom. Učenici su bili izgubljeni, navike i disciplina urušeni, a ambicije nikad manje. Tako su tokom 2022, 2023. i 2024. godine u mnogim zemljama škole funkcionisale u režimu smanjenje energije ne pripremajući kako treba djecu koja su već izgubila mnogo vremena i učenja tokom zatvaranja. Sve ovo se odvija u kontekstu okrutnijeg post-pandemijskog svijeta koji zahtijeva još bolju pripremu nego što bi to bio slučaj da nije bilo pandemije.

Tokom pandemije koronavirusa, prvi na udaru zatvaranja su bili vrtići, škole, univerziteti. Organizovana je onlajn nastava. Da li je ona imala efekta?

Nije. Obrazovanje putem interneta pokazalo se kao očigledna katastrofa tokom perioda pandemije - uz vrlo malo izuzetaka i to u vrlo malom broju zemalja. Prvo, u većini zemalja, prelazak na obrazovanje putem interneta značio je da će, gotovo odmah, veliki dio populacije učenika biti protjeran u pomenutu treću kategoriju (u grupu onih za koje uopšte nema škole) zbog nedostatka pristupa internetu ili adekvatnog uređaja. U nekim bogatijim zemljama takvih je samo 1 do 2 odsto učenika, dok u manje bogatim zemljama takvih učenika ima 80 ili 90 odsto. Kad je riječ o onima koji jesu imali pristup internetu, možemo zamisliti kako je bilo djeci koja žive u nasilnim domaćinstvima i koliko su ona zaista mogla “učiti” tokom tako organizovane nastave. Očigledno je da mnogi nisu mogli učiti na taj način: karantin je potrajao, pa su djeca kojoj je škola u prošlosti bila utočište od zlostavljanja ostajala zaglavljena kod kuće. Zatim su tu i djeca s poteškoćama u učenju ili fizičkim smetnjama u razvoju, kao i djeca s jezičkim poteškoćama, uključujući djecu migrante i izbjeglice. Nažalost, mnoge djevojčice u zemljama poput Indije, Pakistana ili Ugande, koje su bile uspješne učenice do marta 2020, su se udavale kad su škole zatvorene. Mnogi dječaci i djevojčice su se vrlo rano zaposlili i rade puno radno vrijeme. Na kraju, veoma veliki broj tinejdžera napustio je svaki oblik školovanja, i to zauvijek, kad se prešlo na onlajn nastavu, jer je škola za njih izgubila svaki smisao - virtuelna škola značila je da neće biti fizičkih prijatelja, sporta, mentora, školskih predstava, muzike i sveukupne školske atmosfere. Za takve tinejdžere, jedini korak koji je bio potreban kako bi napustili obrazovanje bio je isključivanje ekrana.

Kod učenika koji su uspjeli da ostanu uključeni u obrazovanje putem onlajn nastave, akademski rezultati su u većini slučajeva bili slabiji u odnosu na ono što bi bio slučaj s tradicionalnim fizičkim školovanjem prije pandemije. Takvi učenici su se u školu vratili s akademskim zaostatkom i, u mnogim slučajevima - depresivni, anksiozni i nemotivisani, jer virtuelni svijet nije ni približno nudio energiju fizičkog svijeta.

Može li se reći da je, bez obzira na ogroman uloženi trud predavača, prilično opao nivo znanja đaka i studenata tokom pandemije? Ako može, zbog čega se to desilo?

Ako je učenik i ostao u obrazovnom sistemu, njegova postignuća bi obično bila znatno slabija nakon povratka u ponovo otvorenu školu, u odnosu na ono što bi taj rezultat bio da nije bilo zatvaranja. Što je škola duže zatvorena, to je veći bio pad akademskih postignuća. Razlog leži u tome što je učenje putem interneta za djecu očigledno inferiorno u odnosu na učenje uživo, posebno u odgovarajućem školskom okruženju s disciplinom, rutinama, strukturom i, kritički, “energijom”. Svi ovi elementi gube se na internetu, kako postoje samo jednosmjerne instrukcije za djecu koja se ne vide i ne osjećaju. Ista ta djeca, s druge strane, ne vide svoje prijatelje, nisu u stanju da tumače okruženje u kome se nalaze, socijalno i intelektualno, lišena su mogućnosti da se bave sportom, učestvuju u kolektivnim igrama, uživaju u muzici. Lišena su, dakle, svih bitnih elemenata koji čine život učenika u osnovnoj i srednjoj školi u jednom dobrom obrazovnom sistemu.

Već sam pomenuo da su se učenici iz onlajn nastave vratili u škole koje je karakterisala “niža energija”, smanjeni akademski standardi, izgubljene navike i slabe ambicije. Ove “niskoenergetske” škole, nakon pandemije, učinile su da učenici ne budu u stanju da na vrijeme nadoknade izgubljeno učenje i socijalizaciju, jer je pripremni period za učenike i djecu, kao što znamo, vremenski ograničen.

U Crnoj Gori ste se sreli s brojnim zvaničnicima. Kakvu ste sliku stekli o obrazovanju u Crnoj Gori?

Ne mogu da se miješam u unutrašnje poslove drugih zemalja, osim one koji se tiču moje zemlje. Ipak, Crna Gora je mlada država. Naslijedila je veliku obrazovnu tradiciju iz jugoslovenskog perioda. Stanovništvo je veoma pametno. Osnovno i srednje obrazovanje traje 13 godina, što je pohvalno. No, njen obrazovni sistem znatno je patio tokom i nakon zatvaranja škola tokom pandemije. Država bi trebalo da razmotri mogućnost da obrazovanje učini političkim prioritetom broj jedan i da se škole više nikad ne zatvore, te da shvati da mladi ljudi predstavljaju njenu budućnost (koju tek treba izgraditi!).

Škola mora biti “visoka energija”

Koje su Vaše preporuke u vezi s kriznim situacijama, a koje se odnose na obrazovanje?

Prvo, nikad više nemojte zatvarati škole - nikad. Kad to kažem, mislim - apsolutno nikad! Obrazovanje moramo nastaviti, uživo i u svim okolnostima, pa čak i u vanrednim situacijama. Sjutrašnjica će neminovno donijeti i katastrofe i više sile, ali mi i tada moramo nastaviti da školujemo djecu, jer znamo koliko je katastrofalno i za djecu i cijelo društvo kad se vrata škole zatvore i kad se izgubi redovan ritam školske godine.

Drugo, pored “prava na obrazovanje”, zemlje moraju da razumiju i prihvate svoju “dužnost da obrazuju” svu djecu. Ova dužnost je i iznad prava, jer je riječ o obavezi odraslih, dok je pravo nešto što pripada djeci. Uvijek su odrasli ti koji krše obrazovna prava djece.

Treće, neophodno je pronaći i reintegrisati u obrazovanje svu onu djecu koja su napustila obrazovanje tokom pandemije zbog zatvaranja škola. To je naša moralna obaveza.

Konačno, sve škole koje se ponovo otvaraju nakon dugog zatvaranja u periodu pandemije moraju se ponovo otvoriti s “visokom energijom”, a ne s “niskom energijom”. Ovo je neophodno kako bi se prevazišla inercija perioda pandemije i djeci omogućilo da u svakom pogledu nadoknade izgubljeno učenje i razvoj.

( Tina Popović )