Kako je balkanski kartel zavladao tržištem kokaina

Osuđeni švercer kokain Slobodan Kostovski pobjegao je 2018. iz brazilskog zatvora i sa lažnim pasošem vratio se u Evropu.

Prošlog avgusta, Kostovski je uhapšen u Beogradu, pod optužbom za šverc 2,7 tona kokaina iz Brazila na brodu dugom 22 metra koji je zaustavljen blizu Kanarskih ostrva.

Kostovski, kojeg saradnici zovu “General”, krijumčario je “velike količine” droge u “Evropu duži vremenski period”, navodi se u izvještaju srpske policije iz 2022. u koji je Rojters imao uvid.

Kosovski, koji sada ima 70 godina, dugo je živio u Brazilu. Zahvaljujući tome uspostavio je snažne veze sa proizvođačima kokaina u susjednoj Kolumbiji, Boliviji i u Peruu, i organizovao transport droge za Evropu, navodi se u srpskom dokumentu.

On se sada nalazi u Beogradu i čeka suđenje, kazala je portparolka tužilaštva, dok je njegov advokat Stefan Jokić odbio da komentariše.

Povratak Kostovskog u Evropu 2018. dogodio se u povoljnim trenutkom za trgovinu kokainom na kontinentu. Kako je južnoamerička proizvodnja naglo porasla tokom protekle decenije, balkanski krijumčari bili su savršeno pozicionirani da podstaknu evropsku potražnju, tvrde vlasti. Sada dominiraju složenom logistikom prevoza kokaina iz andskih laboratorija za proizvodnju do prodavaca na ulicama Pariza, Londona i Berlina, usljed čega se Evropa transformiše u svjetsko tržište broj jedan za kokain.

To su postigli koristeći kriminalne kontakte u zajednicama balkanske dijaspore sa obje strane Atlantika, i infiltrirajući se pomorski transportni sistem kojim se prema procjenama odvija 90% svjetske trgovine robom, smatraju američki, evropski i latinoamerički zvaničnici za suzbijanje narkotika.

“Kada govorimo o isporukama velikih razmjera za snabdijevanje evropskog kontinenta, jedina grupa koja je dominantna je balkanska”, kazao je Ivo Silva, brazilski inspektor koji je istraživao Kostovskog 2000-ih u okviru operacije Niva, jedne od prvih istrna o balkanskim švercerima kokaina koji djeluju iz Brazila.

Balkanske krijumčarske organizacije su odbacile vertikalnu, teritorijalnu strukturu kartela iz Meksika i Kolumbije i umjesto toga rade u malim ćelijama koje su veoma pokretne, tajnovite i sposobne da prevoze iznenađujuće velike količine kokaina, kazali su zvaničnici za suzbijanje šverca narkotika. Mada bande nisu monolitne i vode krvave, međusobne sukobe, ove grupe su zajedno nazvane balkanski kartel od strane organa reda. U njihove mreže je teško prodrijeti i još teže ih je oboriti.

“Ne postoji striktna hijerarhijska struktura u Balkanskom kartelu”, kazao je bivši zvaničnika američke Agencije za suzbijanje narkotika (DEA). “Ne postoji kum”.

Otisci Balkana su sada vidljivi na većini kokaina koji ulazi u Evropu svake godine, kazali su američki i evropski zvaničnici. Pomorski analitički i operativni centar, evropska agencija koja koordinira akcije zapljene narkotika u atlantskim vodama, saopštio je da je prošle godine na moru zaplijenjeno rekordnih 9,11 tona kokaina povezanih s balkanskim kriminalcima, što predstavlja povećanje od 300% u odnosu na 2015.

Podaci o nedavnim zapljenama ukazuju da porast kokaina u Evropi - i to da su balkanski krijumčari glavni pokretač toga trenda - ne jenjava. U belgijskoj luci Antverpen, najvažnijem ulazu za južnoamerički kokain u Evropu, vlasti su prošle godine zaplijenile rekordnih 116 tona. Holandska carina zaplijenila je gotovo 60 tona 2023. godine, što je skoro petina više u odnosu na ukupnu zapljenu iz 2022.

Ovaj članak se zasniva na hiljadama stranica policijskih izvještaja, obavještajnih podataka i sudskih dokumenata iz Evrope, SAD i Latinske Amerike, kao i na intervjuima sa više od dvije desetine zvaničnika s obje strane Atlantika. Materijal opisuje balkanske krijumčare kao grupu preduzimljivih logističkih specijalista ukorijenjenih u svakoj karici lanca snabdijevanja kokainom, što ih čini neophodnim drugim organizacijama koje žele da iznesu terete iz Južne Amerike.

Balkanski kriminalci “više nego rado sarađuju sa Izraelcima, Holanđanima, Šveđanima, Dominikancima, kineskim trijadama”, kazao je bivši zvaničnik DEA. “Oni će raditi bukvalno sa svima”. Međutim, uglavnom su se klonili Sjedinjenih Država zbog tamošnje dominacije meksičkih kartela i strožeg policijskog nadzora, kazao je on.

Policija pokušava da uhvati korak sa usponom balkanskih bandi u trgovini kokainom. Zapljene kokaina u zapadnoj i centralnoj Evropi dostigle su rekordnih 315 tona 2021. godine, prema podacima Kancelarije Ujedinjenih nacija za droge i kriminal (UNODC), nadmašujući 250 tona zaplijenjenih u SAD. Čistoća kokaina u Evropi kontinuirano raste tokom protekle decenije, navodi UNODC.

Dok kontinent tone u kokain, ubistva povezana s drogom sada su u ravni sa terorizmom kao najveća bezbjednosna prijetnja za EU, kazala je komesarka za unutrašnje poslove EU Ilvi Johanson.

Švedski premijer Ulf Kristersen prošle godine je angažovao vojsku u naporima za suzbijanje nasilja povezanog sa drogom koje je uključivalo bombaške napade i ubistva djece. U martu, grčke vlasti su razbile zaraćenu balkansku bandu koja je navodno odgovorna za preko 60 ubistava širom Evrope u proteklih deset godina. Istog tog mjeseca, ulice Brisela potreslo je više oružanih sukoba u koje je navodno umiješana albanska mafija.

U Latinskoj Americi, balkansko prisustvo je sada snažnije nego ikada, kazao je jedan istražitelj iz specijalne jedinice zadužene za Balkan pri Europolu. On je rekao da preko 50 velikih ćelija sa zapadnog Balkan djeluje širom Latinske Amerike, a da su stotine kriminalaca raspoređene u tom regionu.

Aleksandre Kustodio, detektiv brazilske savezne policije, koji je prošle godine predvodio veliku operaciju protiv balkanskih krijumčara, kazao je da je “impresioniran” njihovom dominacijom u transatlantskoj trgovini kokainom.

“Trenutno u Latinskoj Americi oni su glavna mafija u pomorskom švercu”, kazao je on.

Pustili korijene u Latinskoj Americi

Vlasti tvrde da je dominacija balkanskih kriminalaca u globalnoj trgovini kokainom plod njihovog dvodecenijskog ulaganja u ljude i veze sa obje strane Atlantika.

Nakon raspada Jugoslavije 1991. godine i ratova koji su uslijedili, balkanski kriminalci su razvili uspješne operacije krijumčarenja u nastalom haosu. Kada je upostavljen mir, neki od njih su otišli u Latinsku Ameriku u potrazi za novim prilikama.

Tamo su napravili saveze sa moćnim kriminalnim grupama, uključujući Revolucionarne oružane snage Kolumbije i brazilsku Prvu kapitalnu komandu kako bi im pomogli u nabavci i transportu kokaina, tvrde zvaničnici.

Njihovo postepeno ovladavanje prekoatlantskom krijumčarskom rutom olakšano je pomorskim znanjem stečenim kroz vjekove balkanske plovidbe. Hiljade muškaraca iz regiona rade na teretnim brodovima, neki od kojih su pokazali sklonost prema korupciji ili prinudi navodi se u policijskim izveštajima i sudskim dokumentima. Balkanski krijumčari podmićuju ili prijete balkanskim mornarima da manipulišu kontejnerima, sakrivaju kokain u njihovoj imovini ili ga prebacuju na njihove brodove iz manjih čamaca dok su na otvorenom moru.

Na kopnu, kriminalci unutar evropske balkanske dijaspore pružaju distribuciju i infrastrukturu za uličnu prodaju, usljed čega je balkanski kartel prisutan duž cijelog lanca snabdijevanja, tvrde vlasti.

Kostovski, uhapšeni srpski državljanin, dio je prvog talasa kriminalaca koji su se otisnuli u Latinsku Ameriku, tvrdi brazilska policija.

On je dospio na njihov radar 2006. godine, nakon dojave njemačke policije, navodi se u izvještaju operacije Niva na 3 025 stranica. Do tada, Kostovski je imao “vrlo dugačak kriminalni dosije” koji je uključivao oružanu pljačku, ubistva i bjekstva iz zatvora u Švedskoj i Holandiji.

Nakon dolaska u Latinsku Ameriku, Kostovski je krijumčario cigarete iz Paragvaja prije nego što se proširio “na druge nezakonite aktivnosti poput šverca droge i oružja i pranja novca”, navodi se u američkim obavještajnim podacima koji do sada nijesu objavljivani.

Do 2006. nastanio se u primorskom gradu Vilja Velha, blizu luke Vitorija. Tamo je živio sa brazilskom suprugom i njihovim sinom.

Odluka Kostovskog da se nastani u Brazilu nije bila slučajna, tvrde zvaničnici, imajući u vidu dugu obalu u blizinu država u kojima se proizvodi kokain.

“Veoma rano je postojao zajednički strateški napor da se predstavnici različitih grupa balkanskog kartela pošalju u Južnu Ameriku da se tamo smjeste, da puste korijene, da se ožene lokalnim stanovnicima”, rekao je bivši zvaničnik DEA.

Kostovski je često putovao koristeći pasoše sa lažnim imenima usljed čega je njegovo kretanje bilo teško pratiti, navodi se u američkim i brazilskim dokumentima.

Bivši agent DEA je kazao da je policija širom svijeta sporo prepoznavala koliko su veliki postali balkanski igrači, dijelom i zbog toga što su krijumčari usavršili prelazak iz jedne nadležnosti u drugu koristeći lažna dokumenta.

Pomorska dominacija

Jedna istorijska zapljena jasno je pokazala da nijesu smjeli biti zanemareni. U junu 2019, američke vlasti zaplijenile su oko 18 tona kokaina - vrijednih preko milijardu dolara - sakrivenih na teretnom brodu nazvanom “MSC Gayane”. Brod koji je išao za Roterdam pristao je u Filadelfiji nakon putovanja u Latinsku Ameriku.

Zapljena, jedna od najvećih zapljena kokaina u istoriji SAD-a, pokazala je koliko su duboko balkanski karteli prodrli u pomorsku industriju, posebno u kompaniju Mediterranean Shipping Company (MSC), koja je bila vlasnik broda. Poznata kao MSC, firma sa sjedištem u Ženevi je najveća pomorska kompanija na svijetu. Takođe je i veliki poslodavac balkanskih mornara i u Crnoj Gori ima centar za obuku posade.

Osam članova posade broda MSC Gayane - uključujući petoricu Crnogoraca i jednog Srbina – na kraju su osuđeni zbog krijumčarenja kokaina u smjeloj noćnoj operaciji koja je uključivala prenošenje droge na brod iz pratećih brzih čamaca.

Goran Gogić, bivši crnogorski bokser za kojeg tužioci tvrde da je bio glavni logističar pošiljke, trenutno je u zatvoru u Njujorku i čeka suđenje. Njegov advokat, Džozef Korozo, kazao je da Gogić tvrdi da je nevin.

Iz kompanije MSC kazali su da je krijumčarenje kokaina “potanje koja pogađa cijelu industriju i da je potreban odgovor na nivou industrije”. Kompanija je navela da su pojačali mjere obezbjeđenja nakon incidenta 2019.

Do sada neobjavljena dokumenta brazilske policije pokazuju da su balkanski kriminaci targetirali brodove MSC-a u Južnoj Americi više od decenije prije velike zapljene u SAD.

U septembru 2010, federalna policija koja je radila na istrazi operacije Niva zaplijenila je 29 kilograma kokaina sakrivenih u torbama sa namirnicama koje su nosila dva crnogorska mornara dok su pokušavali da se ukrcaju na svoj teretni brod, MSC Sandra, koji je pristao u luci Paranagua na jugoistoku Brazila.

Pomorci, Dragan Jovanović i Vladimir Bulajić, osuđeni su na devet i po godina zatvora u Sao Paulu. Osuđen je i Boris Perković, Crnogarac koji je živio u Brazilu, za kojeg tužioci tvrde da ih je snadbio drogom.

Perković - za kojeg je policija navela da je takođe radio sa ekipom Kostovskog - oslobođen je 2018. godine i preminuo je dvije godine kasnije. Rojters nije uspio da stupi u kontakt sa Jovanovićem i Bulajićem, koji su sada na slobodi.

Brodovi MSC- a takođe su bili u srcu krijumčarske šeme Kostovskog, navodi se u izvještaju operacije Niva.

Iz svoje baze u saveznoj državi Espírito Santo, Kostovski i njegova ekipa osmislili su plan da iskoriste jedan od vodećih izvoza u regionu. Ova država je glavni centar brazilske industrije ukrasnog kamena, koja šalje brodove punih mermernih i granitnih ploča širom svijeta. Kostovski i njegov tim planirali su da izdube blokove, sakriju kokain u udubljenjima, a zatim ih pošalju u istočnu Evropu, navodi se u izvještaju operacije Niva.

U julu 2010, kako stoji u izveštaju, desna ruka Kostovskog, Makedonac po imenu Branislav Panevski, iznajmio je tajni skladišni prostor blizu luke Vitoria kako bi obavili posao. Kako se datum izvoza kamenja približavao, Panevski je rekao brazilskom dobavljaču da samo jedna kompanija dolazi u obzir. “Potrebna nam je samo MSC,” rekao je, prema transkriptu policije.

Na kraju ta šema je razotkrivena. Početkom novembra 2010. brazilska policija je upala u skladište Panevskog, gdje je pronađeno 159 kilograma kokaina sakrivenog unutra kamena. Panevski i Kostovski su obojica uhapšeni i osuđeni na 20 godina zatvora. Sandra Kostovski, koja je pomagala u fnansiranju opracija njenog supruga krijumčarenjem novca u Brazil na letovima iz Evrope, osuđena je na 14 godina zatvora. Ona je sada na slobodi i odbila je da komentariše za ovaj članak.

Panevski je 2019. pobjegao iz zatvora i stigao u Boliviju, ali je brzo vraćen na odsluženje kazne. On je u međuvremenu pušten na slobodu.

Razbijene šifrovane poruke

Kosotovski je takođe uspio da pobjegne i 2018. se vratio u Evropu.

U to vrijeme, evropska policija je počela da istražuje dvije platforme kriptovane komunikacije - EncroChat i Sky ECC - za koje su vjerovali da ih uveliko koriste kriminalci. U roku od nekoliko godina, francuska, holandska i belgijska policija pristupile su tim kanalima. Kroz desetine miliona razgovora, otkrili su podzemni ekosistem gdje su osumnjičeni otvoreno razgovarali o krijumčarenju droge, ilegalnoj trgovini oružjem i planovima za ubistva. EncroChat i Sky ECC više nijesu u funkciji, ali posljedice presretnute komunikacije se nastavljaju i danas, sa više od 6.500 hapšenja od 2020. prema Europolu.

Legalnost presretnute komunikacije osporavaju osuđeni kriminalci i njihovi advokati u apelacionim sudovima širom Evrope. U SAD, procesuiranje Gogića, djelimično se oslanja na presretnute razgovore na Sky ECC-u, a njegov advokat je kazao da će osporiti njihovu upotrebu na sudu.

Evropske vlasti brane svoje metode kao zakonite i tvrde da su brojni zločini spriječeni zahvaljujući presretnutoj komunikaciji. Europol je prošle godine izjavio da su ovi kanali otkrili “važnu ulogu kriminalnih mreža... iz balkanske regije u globalnoj trgovini kokainom”.

Kada je 2021. godine beogradska policija pristupila transkriptima presretnute komunikacije shvatili su da se Kostovski vratio u igru nakon bjekstva iz Brazila i da koordinira “isporukama droge preko šifrovane platforme”.

Više od godinu policajci su pratili Kostovskog dok se sastajao sa saradnicima širom Evrpe navodno organizujući veliku isporuku. Do sredine 2023, policija je identifikovala brod kojim je Kostovski navodno planirao da transportuje kokain: “Oceania Dos.” Do trenutka kada je napustio brazilski grad Salvador prošlog jula, vlasti s obje strane Atlantika su pratile svaki njegov potez.

“Kartel Balkana potonuo,” saopštio je Europol nakon zapljene broda i hapšenja Kostovskog 24. avgusta 2023. godine.

Nova generacija

’Dva mjeseca kasnije u Brazilu, vlasti su uhvatile još jednog krupnog balkanskog narko dilera: Aleksandra Nešića.

Njegov otac, Goran, prvi put je stigao u Brazil 2004, i u roku od nekoliko godina, prema tvrdnjama policije, stariji Nešić postao je lider različitih povezanih balkanskih ćelija širom Brazila - uključujući one Kostovskog i Perkovića - koji su prevozili bolivijski kokain u Evropu. Vlasti su rekle da je takođe počeo da podučava svog sina Aleksandra zanatu.

Goran Nešić je 2013. u Sao Paulu osuđen na 15 godina zatvora. Zatim je 2018. izručen Srbiji kako bi odslužio kaznu od osam godina zatvora, ali je sada na slobodi.

Aleksandar je preuzeo kormilo porodičnog posla, tvrdi brazilska policija.

Dok je njegov otac više volio da podmićuje balkanske mornare da prevoze njegovu robu do Evrope na teretnim brodovima, mlađi Nešić se prema tvrdnjama policije okrenuo manjim plovilima kako bi izbjegao pooštrene procedure kontrole u brazilskim i evropskim lukama.

Američka mornarica je 1. aprila presrela “Alkatraz I” blizu Zelenortskih ostrva, zaplijenivši gotovo 5,5 tona kokaina. To je bila jedna od najvećih zapljena kokaina te godine u svijetu.

Nekoliko mjeseci kasnije, 16. avgusta 2022, brazilska mornarica je presrela brod “Dom Isaac XII” uz obalu sjeveroistočne savezne države Seara, i zaplijenila 1,2 tone kokaina.

Nešić je uhapšen u svojoj kući u Guaruhau 5. oktobra 2023. i nalazi se u zatvoru gdje čeka suđenje. Ovaj 31-godišnjak odbio je da razgovara s novinarom Rojtersa. Njegov advokat koji zastupa i oca i sina, rekao je da je Aleksandar nevin.

Uprkos hapšenju velikih balkanskih krijumčara, oni nastavljaju da preplavljuju Evropu kokainom zahvaljujujći taktikama koje stano unapređuju, tvrde zvaničnici.

Brazilski detektiv Kustodio kazao je da su balkanske bande nekada stvarale lažne kompanije kako bi olakšale kretanje njihove droge, ali sada angažuju legitimne izvoznike.

Jedan američki zvaničnik za suzbijanje narkotika koji je sarađivao sa Kustodiom rekao je da balkanski gangsteri “predstavljaju najveću lokomotivu” koja pokreće procvat trgovine kokainom u Evropi. “Oni su unaprijedili svoju metodologiju - i to funkcioniše”, rekao je.

Priredila: N.Bogetić

( Reuters )