Višak u javnoj upravi 14,4 hiljade radnika

Broj zaposlenih u javnoj upravi na državnom i lokalnom nivou na kraju prošle godine iznosio je 62,5 hiljada i za 14,4 hiljade je veći u odnosu na potreban broj iz plana optimizacije koji je tebalo biti sproveden u 2020. godini, pokazuju podaci koje su “Vijesti” dobile iz Ministarstva javne uprave.

Ako bi uzeli u obzir da ovih 14,4 hiljade radnika primaju prosječnu neto zaradu od 820 eura, njihove isplate predstavljaju trošak na godišnjem nivou od 141 milion eura za državni i lokalne budžete. Na primjer, poređenja radi, godišnja rata za prvu dionicu auto-puta iznosi 60 miliona eura.

Višak nije više u fokusu

Iz Ministarstva javne uprave sada navode da fokus neće biti na smanjivanju broja zaposlenih već na povećanju njihovih znanja i vještina.

“Imajući u vidu da je dosadašnje iskustvo pokazalo da fokus ovog procesa ne treba da bude isključivo na smanjenju broja zaposlenih, uspostavljanju optimalne administracije teži se kroz bolje kadrovsko planiranje i povezivanje sa budžetskim programom, kao i unapređenje znanja, vještina i kompetencija zaposlenih na centralnom i lokalnom nivou, sa ciljem stvaranja stručnih kadrova koji će raditi na unapređenju efikasnosti pružanja kvalitetnih usluga javne uprave”, naveli su iz Ministarstva na pitanja “Vijesti” da li smatraju da postoji višak zaposlenih u javnoj upravi i kako planiraju da tu brojku racionalizuju.

Ni Markovićeva Vlada nije poštovala svoj plan

Planom optimizacije javne uprave za 2018-2020. godinu, kojeg je usvojila tadašnja Vlada Duška Markovića (DPS), postala je obaveza da se do kraja 2020. godine, u odnosu na 2017. godinu, broj zaposlenih u javnoj upravi na džavnom nivou smanji za pet odsto, a na lokalnom, računajući i zaposlene u opštinskim ustanovama i preduzećima, za 10 odsto.

Prema tom planu optimalni broj zaposlenih u javnoj upravi na državnom nivou trebalo je da iznosi 37 hiljada do kraja 2020. godine, odnosno za 1,9 hiljada manje nego što je bio u 2017. godini. Na lokalnom nivou optimalna brojka zaposlenih trebalo je da iznosi 10,9 hiljada, odnosno 1,3 hiljade manja nego u 2017. Odnosno, tadašnja Vlada trebalo je do 2020. godine ukupan broj zaposlenih u javnoj upravi da smanji za 3,2 hiljade zaposlenih.

Međutim, kabinet Markovića nije poštovao svoj plan i broj zaposlenih u javnoj upravi ne da nije smanjio za 3,2 hiljade, već ga je dodatno povećao za 4,2 hiljade eura. Tako da je ukupan broj zaposlenih u javnoj upravi na kraju mandata ove Vlade u decembru 2020. godine bio za 7,4 hiljade veći u odnosu na plan optimizacije koji je sama donijela.

"Promjene" donijele novih sedam hiljada

Ni tri nove Vlade koje su došle nakon promjena 2020. godine nisu se bavile optimizacijom javne uprave već su naprotiv povećavale broj uposlenih koji primaju plate iz državnog i opštinskih budžeta. Ukupan broj zaposlenih na oba nivou javne uprave na kraju prošle godine iznosio je 62,5 hiljada, odnosno za sedam hiljada je bio veći u odnosu na kraj 2020. godine, a za 14,4 hiljade je veći od optimalne brojke planirane planom optimizacije.

Broj zaposlenih na državnom nivou sada iznosi 46,6 hiljada i za 9,5 hiljada je veći u odnosu na plan optimizacije, a na lokalnom nivou, računajući i zaposlene u opštinskim ustanovama i preduzećima, broj zaposlenih iznosi 15,8 hiljada i za 4,9 hiljada je veći u odnosu na optimalan broj izračunat planom.

U Izvještaju o realizaciji Plana optimizacije javne uprave 2018-2020, kojeg je uradilo novo Ministarstvo javne uprave u junu 2021. godine, priznaje se da nisu ispunjeni ciljevi iz ovog plana.

“Strategijom reforme javne uprave 2016-2020 i Planom optimizacije javne uprave 2018-2020 predviđeno je smanjenje broja zaposlenih na centralnom nivou za 5%, a na lokalnom za 10% do kraja 2020. godine u odnosu na početnu vrijednost definisanu u decembru 2017. godine. Ovaj cilj nije ispunjen, a umjesto planiranog smanjenja došlo je do povećanja broja zaposlenih za 8%, kako na centralnom tako i na lokalnom nivou. Glomazna administracija koja je nefunkcionalna predstavlja veliko opterećenje za državni i lokalne budžete, a efikasnost rada nije na zadovoljavajućem nivou”, navedeno je u ovoj informaciji iz juna 2021. godine.

U 2021. najavljeno mjerenje viška i učinka

Tadašnja Vlada Zdravka Krivokapića, u izvještaju navodi da će jedna od prvih mjera koju će preduzeti ka poboljšanju stanja u javnoj upravi biti donošenje Zakona o Vladi, koje je planirano do kraja 2021. Međutim, taj zakon nije donijet ni do danas.

“Svrha donošenja ovog zakona je stvaranje odgovarajućeg pravnog sistema koji omogućava djelotvorniju institucionalnu koordinaciju, efikasniju javnu potrošnju i povećanu odgovornost rada javne uprave. U narednom periodu, Vlada će posvećeno raditi na optimizaciji javne uprave, kroz povećanje njene efikasnosti i unapređenje procesa rada. Kroz sprovođenje funkcionalnih analiza biće jasno mapirani procesi rada i nadležnosti u institucijama, sagledan broj zaposlenih i opterećenost na nivou organa, organizacionih jedinica i na individualnom nivou zaposlenih, na osnovu kojih će biti pripremljeni akti o sistematizaciji u skladu sa realnim potrebama organa. Zaposleni koji predstavljaju višak biće upućeni na interno tržište rada ili proglašeni tehnološkim viškom u skladu sa propisima koji regulišu ovo pitanje, dok će za ostale zaposlene u javnoj upravi biti kreirani odgovarajući mehanizmi za mjerenje radnog učinka, a u skladu sa time mehanizmi za nagrađivanje najboljih i unapređivanje znanja i vještina svih zaposlenih”, navedeno je u izvještaju tadašnje Vlade.

Zaboravljen zakon "o maksimalnom broju"

Planom optimizacije javne uprave 2018-2020, bilo je predviđeno i donošenje Zakona o načinu utvrđivanja maksimalnog broja zaposlenih u javnom sektoru, ali posljednja DPS Vlada nije ispunila ni taj dio svog plana. Takav zakon nisu pominjale ni Vlada u protekle tri godine, a ni ova sadašnja.

“Vijesti” su pitale sadašnje Ministarstvo javne uprave da li sada planiraju donošenje tog ili sličnog zakona ili drugog propisa, koji bi ograničio ili definisao broj zaposlenih po organima javne uprave ili lokalnim samoupravama, kao i da li se priprema plan optimizacije javne uprave na državnom i lokalnom nivou i da li postoji procjena koliki bi bio potreban broj zaposlenih.

Oni su odgovorili da fokus optimizacije javne uprave “ne treba da bude isključivo na smanjenju broja zaposlenih, uspostavljanju optimalne administratcije teži se kroz bolje kadrovsko planiranje i povezivanje sa budžetskim programom, kao i unapređenje znanja, veština i kompetencija zaposlenih”.

Oni su naveli da je prema podacima Ministarstva finansija, ukupan broj zaposlenih na centralnom nivou u martu 2024. godine iznosio je 46.727, dok je na lokalnom nivou bilo 7.103 zaposlenih, ne računajući broj zaposlenih i državnim i opštinskim preduzećima.

Sada uveden novi indikator

Sada u ocjenu optimizacije javne upave uvode novi indikator koji “podrazumijeva učešće ukupnog broja zaposlenih na centralnom i lokalnom nivou u ukupnom broju zaposlenih u Crnoj Gori, što omogućava praćenje i analizu broja zaposlenih u javnoj upravi u širem kontekstu”.

“Oslanjajući se na podatke Uprave za statistiku - Monstat o ukupnom broju zaposlenih u Crnoj Gori, kao i podatke Ministarstva finansija o ukupnom broju zaposlenih u javnoj upravi, prati se trend ispunjenosti ovog indikatora, čija je početna vrijednost za 2021. bila 26%, 2022. godine je iznosila 23%, a 2023. godine - 21,7%”, naveli su iz ovog Ministarstva.

Do smanjivanja ovog indikatora (procenat broja zaposlenih u javnoj upravi u odnosu na ukupan broj zaposlenih) u protekle tri godine, nije došlo zbog smanjenja broja zaposlenih u javnoj upravi, jer je on povećan, već zbog rasta ukupnog broja zaposlenih.

Opštine povećavaju broj zaposlenih iako nemaju nove nadležnosti

Marko Sošića iz Instituta alternativa, koji je analizirao broj zaposlenih u lokalnim samoupravama u odnosu na broj stanovnika tih opština, kaže da takav standard ne postoji, i da nema velikih oscilacija s obzirom na to da se opštine razliku po tome da li su prvenstveno turističke koje doživljavaju velike promjene u broju ljudi na njihovoj teritoriji u toku godine, ili su tek osnovane.

“Standard kada je u pitanju broj zaposlenih na lokalnom nivou ne postoji, iz razloga što svaka država ima svoj specifičan sistem podjele nadležnosti - u nekim državama, čak i u regionu, kada kažemo lokalna uprava mislimo i na vrtiće, osnovno obrazovanje, neki nivo zdravstvene zaštite, čak i bezbjednost. S druge strane, Crna Gora je najmanje decentralizovana zemlja u regionu, a u Evropi je u rangu sa Luksemburgom, Irskom ili Portugalom, koje su na dnu indeksa decentralizacije. To znači, da naše opštine imaju najmanje nadležnosti koje su prenijete na njih sa centralnog nivoa”, kazao je Sošić.

On navodi da se na lokalnom nivou broj zaposlenih za deset godina povećao za više od jedne trećine, iako nije bilo nikakvih novih nadležnosti koje su opštine dobile.

“Što bi se tek desilo sa ovom brojkom da krenemo putem decentralizacije, kojim se Ministarstvo javne uprave, uprkos očiglednim problemima u radu opština, zaputilo sigurnim korakom. Od 15.869 zaposlenih, više od polovine ih je u lokalnim javnim preduzećima, što je brojka koju Ministarstvo javne uprave ne objavljuje u svojoj listi zaposlenih u javnom sektoru. Freedom House je upravo smanjio rejting Crne Gore u svom ‘Nations in transit’ izvještaju upravo zbog nefunkcionalnosti lokalnog nivoa uprave. Uprkos tome, Ministarstvo javne uprave slijepo radi na decentralizaciji, želeći da bez reforme opština unaprijedi njihove okvire funkcija, da im više novca i više nadležnosti”, kazao je Sošić.

( Goran Kapor, Vukašin Obradović )