Presuda Suda Evropske unije u predmetu “M.N. EnchroChat”: Granice tumačenja

Dugo očekivana odluka Suda Evropske unije u predmetu C-670/22 “M.N. EnchroChat” objavljena je 30. aprila. Riječ je o odluci po zahtjevu za prethodno odlučivanje, koji je podnio Regionalni sud u Berlinu, pred kojim se vodi postupak protiv M. N., jednog od korisnika EnchoChat aplikacije u Njemačkoj, osumnjičenog za stvaranje kriminalne organizacije i krijumčarenje velike količine narkotika.

Njemački sud je od Suda EU tražio tumačenje odredbi Direktive o 2014/41/EU Evropskog parlamenta i Savjeta od 3. aprila 2014. godine o evropskom istražnom nalogu u krivičnim stvarima, koji je njemačko tužilaštvo koristilo kao instrument pravosudne saradnje sa Republikom Francuskom za pribavljanje dokaza iz EnchroChat aplikacije.

Evropski istražni nalog

Evropski istražni nalog je, nakon evropskog naloga za hapšenje, najvažniji instrument pravosudne saradnje država članica EU. Ta saradnja zasnovana je na načelu međusobnog priznanja pravosudnih odluka i načelu neposredne saradnje pravosudnih organa država članica, na kojima se stvara prostor slobode, bezbjednosti i pravde, kao jedan od ciljeva Unije. Pravosudna saradnja u krivičnim stvarima je nadgradnja policijske saradnje, a obje su nadgradnja jedinstvenog tržišta EU.

Zajednički imenitelj međusobnog priznanja odluka i neposredne saradnje jeste međusobno povjerenje i pretpostavka usklađenosti država članica sa pravom Unije, a posebno sa osnovnim pravima. Među njima je i pravo na pravično suđenje, odnosno korpus procesnih prava osumnjičenih i okrivljenih. Polazeći od ove pretpostavke, ispunjenost uslova za izdavanje evropskog istražnog naloga ocjenjuje organ njegovog izdavanja. Međutim, kako se navodi u Direktivi, ta pretpostavka je oboriva: “Posljedično, ako postoje utemeljeni razlozi za sumnju da bi izvršenje neke istražne mjere navedene u EIN-u prouzrokovalo kršenje osnovnog prava dotičnog lica, kao i da bi država izvršenja zanemarila svoje obveze u vezi sa zaštitom prava priznatih u Povelji (o osnovnim pravima EU - prim. aut), izvršenje EIN-a trebalo bi odbiti”.

Evropski istražni nalog je zamijenio dotadašnje fragmentirane i komplikovane mehanizme međunarodne pravne pomoći između država članica EU u cilju obezbjeđenja “brze, djelotvorne i dosljedne saradnje između država članica u krivičnim stvarima”. U tome leži i razlog terminološkog razlikovanja pravosudne saradnje u EU i klasičnih oblika međunarodne pravne pomoći.

U konkretnom slučaju, organ izdavanja evropskog istražnog naloga, a to je njemačko tužilaštvo, našao je da su ispunjeni svi uslovi za njegovo prosljeđivanje nadležnom francuskom organu, koji, s druge strane, nije našao nijedan razlog za sumnju da bi izvršenje neke istražne mjere navedene u tom nalogu prouzrokovalo kršenje nekog osnovnog prava. Bila je to pravosudna nadgradnja prethodne policijske saradnje kroz zajednički istražni tim Francuske i Belgije, a zatim i Europola, kojoj se kasnije priključila i Agencija EU za pravosudnu saradnju u krivičnim stvarima - EUROJUST.

Zahtjev za prethodno odlučivanje

Zbog čega je onda njemački sud zastao s postupkom i uputio niz pitanja Sudu EU kroz zahtjev za prethodno odlučivanje? Prethodno valja odgovoriti na pitanje: šta je zahtjev za prethodno odlučivanje? Riječ je o institutu prava EU, koji stoji na raspolaganju sudovima država članica, ukoliko se pred njima pojavi pitanje tumačenja primarnog zakonodavstva Unije, odnosno tumačenja i važenja akata institucija, tijela, kancelarija ili agencija Unije. Tim zahtjevom svaki sud države članice može (a sud posljednje instance je dužan) da se obrati Sudu EU, u cilju rješavanja spornog pitanja. Sud EU donosi odluku u formi presude. Ona je obavezujuća za sud koji je podnio zahtjev, pri čemu Sud EU ne primjenjuje pravo EU na konkretan slučaj, već pomaže sudu koji mu se obratio riješi taj spor, dajući mu potrebna tumačenja iz kojih će ovaj izvući zaključke primjenjive na predmet.

Njemački sud obratio se Sudu EU zahtjevom za tumačenje odredbi članova Direktive o evropskom istražnom nalogu, kojima se regulišu pitanja: organa ovlašćenog za izdavanje evropskog istražnog naloga; zatim materijalne pretpostavke za njegovo izdavanje u smislu nužnosti i srazmjernosti; obavještavanja države na čijoj se teritoriji vrši presrijetanje komunikacija.

Presuda i Crna Gora

Nijedno od pitanja njemačkog suda, a posljedično nijedno od tumačenja Suda EU, nije relevantno za Crnu Goru.

Razlog prije svega je da se presudom Suda EU daje tumačenje odredbi akta sekundarnog zakonodavstva EU, konkretno Direktive o evropskom istražnom nalogu, koja se ne primjenjuje izvan Unije. Iako je prenijeta u pravni sistem Crne Gore, kroz regulisanje evropskog istražnog naloga u Zakonu o pravosudnoj saradnji u krivičnim stvarima sa državama članicama EU, crnogorski nadležni organi biće u prilici da koriste ovaj instrument tek danom ulaska Crne Gore u Uniju, kada će predmetni zakon biti u primjeni. Tada će crnogorski nadležni organi morati da uzmu u obzir presudu Suda EU, koja ima snagu autentičnog tumačenja odredbi Direktive o evropskom istražnom nalogu. Do tada, saradnja crnogorskih organa sa organima država članica EU odvijaće se na osnovu Zakona o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima i potvrđenih i objavljenih međunarodnih ugovora. Od tada, potonji zakon će se primjenjivati u saradnji sa “trećim zemljama”.

Razlog iznad svega je činjenica da se Sud EU u predmetnoj presudi nije bavio zakonitošću pribavljanja dokaza iz EnchroChat aplikacije u Republici Francuskoj, već načinima njihovog prosljeđivanja putem evropskog istražnog naloga SR Njemačkoj. Kako je pojasnio u tački 100 presude: “Iz toga slijedi da, kada organ izdavanja želi da mu se putem evropskog istražnog naloga proslijede dokazi koji su već u posjedu nadležnih tijela države izvršenja naloga, ono nije ovlašćeno da nadzire pravilnost zasebnog postupka u kojem je država koja izvršava nalog prikupila dokaze čije se prosljeđivanje traži. Konkretnije, drukčije tumačenje člana 6 stava 1 Direktive u praksi bi dovelo do složenijeg i manje djelotvornog sistema koji bi štetio cilju navedene direktive”.

Neoborena pretpostavka o zakonitosti pribavljenih dokaza u Francuskoj ne ide u prilog tvrdnji da su dokazi sa kriptovanih aplikacija koje koristi Državno tužilaštvo Crne Gore neprihvatljivi u postupcima pred crnogorskim sudovima. Kao što su operativne informacije Europola iz EnchroChat aplikacije transformisane u dokaze putem evropskih istražnih naloga, tako su operativne informacije iste agencije EU iz Sky aplikacije preobražene u dokaze putem zamolnica za međunarodnu pravnu pomoć.

Uostalom, iura novit curia - sud zna pravo i nije ga potrebno podučavati na vansudske načine. Crnogorski sudovi će se u zakonitim postupcima odrediti prema dokazima, baš kao što će njemački i drugi sudovi država članica EU sud tek izvući zaključke iz presude Suda Evropske unije.

Autor je univerzitetski predavač i projektni savjetnik u oblasti prava Evropske unije

(Preuzeto sa https://www.linkedin.com/in/nikola-b-šaranović)

( Dr Nikola B. Šaranović )