Sljedeći rat na Bliskom istoku

Zahvaljujući oslobođanju Mosula u sjevernom Iraku, “Islamska država” (IS) uskoro može da ode u istoriju. Ali razbijanje IS-a i krah njegovog samoproglašenog iračko-sirijskog kalifata neće donijeti mir na Bliski istok i čak neće okončati tragediju u Siriji. Po svemu sudeći, otvoriće se novo poglavlje krvave i haotične istorije regiona, poglavlje koje neće biti manje opasno od prethodnih, napisanih nakon pada Osmanskog carstva pod kraj Prvog svjetskog rata.

Nastavak nasilja je, izgleda, gotovo zagarantovan, jer je region, kao i do sada, nesposoban da samostalno rješava unutrašnje konflikte ili da stvori neki okvir za stablini mir. Naprotiv, ne može iščupati iz zamke u koju je upao negdje između XIX i XX vijeka.

Zapadne sile teško možemo smatrati nevinim kada je riječ o mukama Bliskog istoka. Svako podjećanje na sporazum Sajks-Piko, zahvajujući kome su Velika Britanija i Francuska podijelile teritoriju bivšeg Osmanskog carstva, do današanjih dana izaziva bijes u arapskom svijetu, baš kao da je taj plan, osmišljen 1916. godine, napravljen juče.

Ne smijemo zaboravljati ulogu carske Rusije u tom regionu. Njen nasljednik, Sovjetski Savez, a takođe i suparnik SSSR-a u Hladnom ratu, Sjedinjene Američke Države, započeli su nakon Drugog svjetskog rata sopstvenu politiku aktivnog miješanja.

Sem toga, SAD su, vjerovatno, više od svih doprinijele nastupanju današnjeg haosa u regionu. Interesi Amerike na Bliskom istoku u početku su bili diktirani njenim potrebama za naftom. Ali kada je počeo Hladni rat, ekonomski interesi su brzo ustupili mjesto strateškim - ne smije se dopustiti pojava antizapadnih, prosovjetskih vlada. Upravo je tada namjera Amerike da sačuva odlučujući uticaj u regionu dovela do tijesnog partnerstva u sferi bezbjednosti sa Izrealom, a zatim i do dvije velike vojne intervencije - dva rata u Zalivu protiv Iraka Sadama Huseina.

Američko miješanje u Avganistanu takođe je imalo duboke posljedice za Bliski istok. Pobunjenici, koje su SAD podržale 1980-ih, a koji su se pod zastavom džihada usprotivili sovjetskoj okupaciji, pretvorili su dva bliska saveznika Vašingtona - Pakistan i Saudijsku Arabiju - u stratešku prijetnju. To je postalo očigledno 11. septembra 2001, kada se ispostavilo da su 15 od 19 terorista, koje je poslala Al Kaida, bili građani Saudijske Arabije. Istovremeno, Pakistan je stvorio pokret “Taliban” koji je postao utočište Al Kaide za planiranje napada na SAD i Zapad.

Uspjeh prvog rata u Zalivu, koji je u januaru 1991. započeo predsjednik SAD Džordž Buš-stariji, fatalno je, 12 godina kasnije, potkopao njegov sin, predsjednik Džordž Buš-mlađi: njegov rat u Zalivu doveo je do regionalne katastrofe koja traje sve do danas. Ako je Buš-stariji imao ograničen zadatak oslobođenja Kuvajta i bez namjere da smijeni režim u Iraku, ciljevi njegovog sina bili su mnogo ambiciozniji. Ideja je bila - svrgnuti sadama Huseina i uspostavi demokratski Irak, koji bi bio katalizator širokih promjena na čitavom Bliskom istoku i koji bi ga preobrazio u demokratski, prozapadni region. U administraciji Buša-mlađeg imperijalistički idealizam nadvladao je pragmatični realizam. To je dovelo do beskrajne destabilizacije Bliskog istoka, a takođe je pomoglo Iranu da dođe u poziciju da širi svoju sferu uticaja.

Nakon poraza IS-a, sljedeća faza istorije Bliskog istoka biće određena razvojem otvorene, direktne konfrontacije za regionalnu premoć između sunitske Saudijske Arabije i šiitskog Irana. Do sada se taj, odavno tinjajući, konflikt razvijao postupno i ne direktno. Dvije globalne sile, koje aktivno učestvuju u događajima u regionu, u tom su konfliktu sebe jasno pozicionirale: SAD su stale na stranu Saudijske Arabije, a Rusija na stranu Irana.

Aktuelni “rat protiv teririzma” sve će više ustupati mjesto upravo tom konfliktu oko hegemonije. Nakon što su Saudijska Arabija i njena četiri sunitska saveznika proglasili izolaciju Katara, što je djelimično imalo veze sa tijesnim vezama Katara i Irana, konflikt je dostigao svoj prvi potencijalni kritični momenat, i to u samom centru regiona - Persijskom zalivu.

Naravno, bilo kakva direktna konfrontacija s Iranom predstavljaće za cijeli region požar čije razmjere mogu da prevaziđu sve prethodne ratove na Bliskom istoku. Osim toga, pošto požar u Siriji još tinja, a Irak je oslabljen sektaškom borbom za vlast u zemlji, IS ili neka njegova nova reinkarnacija će, po svemu sudeći, nastaviti aktivnost.

Još jedan faktor destabilizacije je novootvoreno “kurdsko pitanje”. Kurdi - narod bez države - dokazali su da su pouzdani borci protiv IS-a i žele da iskoriste svoju novu političku i vojnu silu da napreduju na putu ka autonomiji ili čak nezavisnoj državi. Za zemlje kojih se to tiče (u prvom redu, naravno, Tursku, ali takođe Siriju, Irak i Iran), dato pitanje potencijalno može biti povod za rat (casus belli) zato što je riječ o njihovom teritorijalnom integritetu.

Na fonu tih neriješenih pitanja i eskalacije konflikta oko hegemonije između Irana i Saudijske Arabije, naredno poglavlje istorije regiona obećava da će biti sve samo ne mirno. Vašington je, možda, iz iračke katastrofe izvukao zaključak da ne može dobiti kopneni rat na Bliskom istoku, bez obzira na ogromnu vojnu nadmoć. Predsjednik SAD Barak Obama pokušavao je da izvede američku vojsku iz regiona, što se pokazalo teškim i iz političkih i iz vojnih razloga. Upravo zato je odbio vojno miješanje - čak i iz vazduha - u građanski rat u Siriji, stvorivši vakuum koji je brzo popunila Rusija (sa svim poznatim posljedicama).

Obamin nasljednik, Donald Tramp, takođe je tokom predizborne kampanje obećavao odlazak iz regiona. A onda je nakon izbora udario po Siriji krstarećim raketama, preuzeo više obaveza pred Saudisjkom Arabijom i njenim saveznicima, a takođe pojačao retoriku konfrontacije u odnosu na Iran.

Trampu očigledno predstoji još mnogo učenja kada je riječ o Bliskom istoku, ali ovaj region neće čekati da on osvoji ta znanja. Nema razloga za optimizam.

Autor je bio je njemački ministar spoljnih poslova i vicekancelar od 1998-2005; imao je ključnu ulogu u osnivanju njemačke stranke Zeleni, koju je vodio skoro 20 godina

Copyright: Project Syndicate, 2017.

( Joška Fišer )