"Penzioni sistem liči na pozornicu na kojoj se takmiče političke partije"

Penzioni sistem danas po svemu liči na pozornicu na kojoj su političke partije takmiče ko će prije ponuditi izmjene Zakona, što sve skupa vodi dodatnom urušavanju ionako raštimovanog socijalnog sistema, navedeno je u zajedničkom saopštenju Udruženja penzionera Crne Gore - Za život dostojan čovjeka, Pokreta penzionera i mjesnih udruženja Masline, Gornja Gorica, Ljubović, Gorica i Jedinstva.

Oni kažu da je najavljena reforma penzionog sistema Crne Gore iako je "saopštena u dosta nejasnim konturama, čak bi se moglo reći stidljivo", veoma važno pitanje koje se odnosi kako na sadašnje penzionere tako i na zaposlene koji će tek da postanu penzioneri, zbog čega su odlučili da se u najboljoj namjeri oglase saopštenjem.

"Još 2020. godine saznali smo da je angažovana Svjetska banka na reformi sistema penzionog i invalidskog osiguranja s tim da je tadašnji ministar finansija, današnji premijer gospodin Spajić najavio određene pozitivne pomake već u junu 2021. godine. Međutim, iz kojih razloga ne znamo, Svjetska banka se povukla iz Crne Gore, a penzioni sistem danas po svemu liči na pozornicu na kojoj su političke partije takmiče ko će prije ponuditi izmjene Zakona, što sve skupa vodi dodatnom urušavanju ionako raštimovanog socijalnog sistema. Navedeno je stvari dodatno komplikovalo na štetu, i to ne samo penzionera, nego svih građana i poslodavaca Crne Gore. Tadašnja Vlada je intervenisala u formi trideset četvrte po redu izmjene Zakona o Fondu PIO, da bi tek u oktobru prošle godine nakon više upozorenja od strane našeg Udruženja penzionera vlastitim saopštenjem priznala da se radi o “neprilagođenom “zakonu”, a rješenje je našla u vanrednom usklađivanju. Pri tome, Monstat je nastavio da u kontinuitetu Fond PIO “hrani” podacima o prosječnoj zaradi inače prikupljenim na bazi uzorka koji se ni po broju obuhvaćenih preduzeća, te drugim aspektima koji se odnose na veličinu preduzeća, djelatnost i drugo, nikako ne može smatrati reprezentativnim. U kontinuitetu pogrešno utvrđenim stopama usklađivanja penzija svojim nečinjenjem doprinijela je Uprava poreskih prihoda, inače kao jedina mjerodavna da saopšti tačne podatke na bazi finansijskih iskaza. Nadalje, Poreska uprava iako je to bilo predviđeno programom rada Monstata za 2023.godinu, još nije počela da dostavlja podatke o zaradama zaposlenih, tako da su po svim Zakonom propisanim datumima kada je vršeno usklađivanje penzija u prethodnim godinama, penzioneri bili zakinuti", navedeno je u saopštenju.

Iz ovih udruženja navode da brojni faktori utiču na stabilnost i održivost penzionih sistema, kao i da se, generalno posmatrano, u svim zemljama svijeta životni vijek produžava, što direktno ima negativne posljedice po finansijsku stabilnost penzionog sistema.

"S druge strane, direktan negativan utjecaj na finansijsku stabilnost penzionih sistema ima i nepovoljan odnos broja osiguranika i penzionera, s obzirom da je stopa rasta penzionera izraženija u odnosu na stopu rasta novozaposlenih, tako da ni Crna Gora u tom smislu nije izuzetak. Otuda, zahvaljujući prethodno navedenom stanju, danas se Crna Gora pritisnuta brojnim propustima u funkcionisanju Fonda PIO u protekle dvije decenije, po nama, nalazi pred najvažnijim zadatkom unutar sveukupne reforme vlastitog društveno-ekonomskog sistema, ili još konkretnije prijeko potrebnim izborom i implementacijom novog modela socijalnog sistema u cjelini čime bi se konačno stalo na put i otklonile njegove brojne manjkavosti. Nesumnjivo, niz otvorenih pitanja naći će se na stolu reformatora, ali ono što čitavu stvar ovaj put dodatno usložnjava su najave tipa da će biti ukinit Fond PIO, da će se zaposlenima isplaćivati zarade u bruto iznosu, tako da će oni sami treba da odluče koji dio zarade će odvojiti za stare dane i slično. Otuda, kada su sadašnji korisnici penzija u Crnoj Gori u pitanju, ne bi nikako smjelo da se dodatno urušava njihov, ionako nizak životni standard. Što se tiče sada zaposlenih, tj. budućih penzionera nužno je da im se osigura značajno viša stopa zamjene, tj. odnosa visine penzije - zarade u momentu odlaska u penziju, u odnosu na sadašnji dosta nizak nivo, s tim da novoponuđena rješenja ne smiju predstavljati dodatno opterećenje za poslodavce. U tom smislu ključni problem vidimo u tome što se način finansiranja penzija, na snazi u Crnoj Gori, koji se dominantno zasniva na tzv. principu međugeneracijske solidarnosti, označavan i kao fundirani ili tekući PAYG (pay-as-you-go) danas teško može naći u još nekoj državi kao jedini i isključivi način finansiranja penzija. Uprošćeno govoreći, tzv. penzijski fondovi koji su uspostavljeni u ovakvim sistemima nisu fondovi, već isti predstavljaju samo neku vrstu prolaznog računa, koji se periodično puni prikupljanjem sredstava od doprinosa i redovno prazni uslijed isplate penzija, što je slučaj sa crnogorskim sistemom", navedeno je u saopštenju.

Koncipiranje stabilnog i efikasnog sistema penzionog i invalidskog osiguranja, kako navode, ne tiče se samo onih građana Crne Gore koji su danas uživaoci penzionih prava, već i svih onih koji će to postati u periodu od narednih dvadeset ili pedeset godina, kao i onih koji će u tom periodu biti osigurana lica redovno uplaćujući doprinose u penzioni fond na principima međugeneracijske solidarnosti.

"U tom smislu, po nama, na bazi uporednih iskustava, Vlada treba da identifikuje interesne grupe čije mišljenje će pažljivo da sasluša i usaglasi u fazi javne rasprave, da postavi jasne ciljeve i zadatke, te da efekti reforme budu vidljivi, mjerljivi i vremenski ograničeni. Ovo ističemo upravo počevši od ovih dana izazvanih brojnih nedoumica, nerazumijevanja, pa sve do nivoa strepnje koje su izavale pojedine izjave vladinih službenika, a iste se svode na naznake da bi moglo doći do “ukidanja” Fonda PIO, smanjenja doprinosa i slično. Time, izbor u pogledu nužnosti pokretanja reforme penzionog sistema u Crnoj Gori nije “da” ili “ne”, već je na sceni nepobitna spoznaja da je krajnje vrijeme za preduzimanje radikalnih reformskih zahvata, da je njihov uticaj na dostojanstvo i materijalnu sigurnost građana od suštinskog značaja i u pogledu obezbeđivanje stabilne budućnosti same države, što bi konačno moglo da označi i početak poštovanja Statuta i Zakona o funkcionisanju Fonda PIO. Konačno, naš stav u tom smislu je jasan da je svaki reformski proces, a reforma penzionog sistema po svom karakteru dugotrajan, složen i sveobuhvatan proces koji zahtijeva aktivno uključivanje svih relevantnih interesnih grupa, čime se već u njegovoj početnoj fazi opšti društveni konsenzus nameće kao jedan od ključnih preduslova za njeno uspješno provođenje. Pri tome, kao polazni cilj nameće se vraćanje povjerenja u penzioni sistem, te postizanje njegove dugoročne održivosti i osiguranje adekvatnog nivoa primanja građanima u poznijem životnom dobu. Kako je za očekivati da će i ova reforma biti dugotrajan i dijelom bolan proces koji u kratkom roku obično donosi povećanje izdataka za penzije i time stvaranja dodatnog pritisaka na sistem javnih finansija, bez obzira što ih izdaje strpljenje, penzioneri će morati da se pomire sa time da je teško postići značajnije efekte u kratkom roku", navedeno je u saopštenju ovih penzionerskih organizacija.

( Goran Kapor )