Kome biti lojalan: Izraelu ili MKS-u?

Zahtjev tužioca Međunarodnog krivičnog suda (MKS), Karima Kana, za izdavanje naloga za hapšenje izraelskog premijera Benjamina Netanjahua stvorio je diplomatsku dilemu za neke ključne države članice: Kako podržati i Izrael i Međunarodni krivični sud?

Kanov potez od ponedjeljka, prvi tog tipa protiv jednog aktuelnog šefa države kojeg podržava zapad, tek treba da razmotre sudije MKS-a koje ga mogu izmijeniti, odbaciti ili odobriti. Međutim, njegov postupak u okolnostima globalno kontroverznog izraelsko-palestinskog sukoba doveo je do toga da neke od glasnih pristalica MKS-a preispituju stepen svoje lojalnosti.

Tužioci su unaprijed nagovijestili svoje planove pojedinim prijestonicama, uključujući Pariz, London i Berlin, omogućivši vladama da koordiniraju reakcije. Ipak, Rojters ističe da su mnogi odbili da kažu šta će uraditi u slučaju da zbog rata u Gazi budu izdati nalozi za hapšenje izraelskih lidera.

“Naravno da nas to uvlači u nevolju iz više razloga”, kazao je za britansku agenciju zvaničnik njemačke vlade koji je želio da ostane anoniman, navodeći istovremenu političku posvećenost Berlina izraelskoj bezbjednosti i podršku nezavisnom tužiocu MKS-a.

Njemačka je već branila svoju politiku slanja oružja Izraelu pred drugim međunarodnim sudom u Hagu, a nalog za hapšenje Netanjahua donio bi nepoželjni dodatni politički pritisak, tvrde diplomatski izvori.

To bi takođe moglo podriti njemačke napore za jačanje podrške MKS-u u Vašingtonu, kazao je za Rojters izvor iz vlade.

Američki predsjednik Džo Bajden nazvao je Kanovo targetiranje izraelskih zvaničnika “nečuvenim” i rekao da ne postoji jednakost između Hamasa i Izraela, dok je državni sekretar Entoni Blinken izjavio da je Bajdenova administracija spremna da sarađuje sa Kongresom kako bi potencijalno uvela sankcije zvaničnicima MKS-a.

Rojters podsjeća da je rat u Gazi izbio nakon što su ekstremisti Hamasa upali na jug Izraela 7. oktobra i ubili 1200 ljudi a 250 oteli kao taoce. U Izraelskoj invaziji koja je uslijedila, prema podacima vlasti u Gazi, ubijeno je preko 35 000 Palestinaca, preko 10 000 se vodi kao nestalo a većina enklave je sravnjena sa zemljom.

Bilo bi naročito štetno kada evropske države ne bi poštovale naloge za hapšenje, jer su uvijek bile među najaktivnijim pristalicama tog Međunarodnog krivičnog suda, kazao je Entoni Dvorkin

Kan je tražio naloge za hapšenje Netanjahua, izraelskog ministra odbrane Joava Galanta kao i trojice lidera Hamasa zbog ratnih i zločina protiv čovječnosti u konfliktu.

Podjele u Evropi oko Kanove odluke odražavaju dublji međunarodni raskol oko dugogodišnje težnje Palestinaca da dobiju državu, koji je izbio u prvi plan u srijedu kada su tri evropske države saopštile da će je priznati.

Svih 27 članica Evropske unije su članice MKS-a, a evropski šef diplomatije Žozep Borel je istakao da su one u “obavezi da izvršavaju odluke suda”.

Međutim, Kanov potez je izložio politička neslaganja između evropskih sila oko konflikta u Gazi i njihovih napora da podrže međunarodnu pravdu.

Britanija, članica MKS-a od 2001. koja je podržala Kanovu kandidaturu da postane tužilac, tražila je načine zajedno sa ostalim članicama Grupe 7 kako bi spriječila MKS-a da izda “problematične” naloge za Izraelce, kazao je za Rojters jedan diplomatski izvor.

“Ni najmanje ne vjerujem da će zahtjev za izdavanje naloga pomoći u oslobađanju talaca, neće pomoći u humanitarnim naporima i neće pomoći u uspostavljanju održivog primirja”, kazao je u utorak britanski šef diplomatije Dejvid Kameron u parlamentu.

“I kao što smo govorili od početka, pošto Izrael nije potpisnik povelje Rimskog statuta kojom je osnovan MKS i zbog toga što Palestina nije priznata kao država, smatramo da sud nema nadležnost u toj oblasti”, dodao je.

Mada Izrael nije član MKS-a i odbacuje nadležnost tog suda, sud je 2015. godine primio palestinske teritorije i Kan tvrdi da njegovo tužilaštvo ima nadležnost za događaje od 7. oktobra u Izraelu i u Pojasu Gaze.

Italijanski ministar inostranih poslova Antonio Tajani kazao je u ponedjeljak za jednu lokalnu televiziju da se on protivi izjednačavanju zločina Hamasa 7. oktobra sa odgovorom vojske jedne demokratski izabrane vlade.

On je za list “Korijere dela sera” u utorak kazao da zahtjev za izdavanje naloga za hapšenje može “podstaći antisemitizam”. Jedan zvaničnik italijanskog ministarstva inostranih poslova kazao je da je koordinisani odgovor evropskih država malo vjerovatan zbog različitih stavova MKS-a i Izraela.

Irski šef diplomatije Majkl Martin kazao je da je “od ključnog značaja da poštujemo nezavisnost i nepristrasnost MKS-a”, dok je češki premijer Petr Fijala kazao da je zahtjev tužioca “zapanjujući i potpuno neprihvatljiv”.

U jednom saopštenju, Francuska je navela da mjesecima “upozorava na strogo poštovanje međunarodnog humanitarnog prava, a naročito na neprihvatljiv stepen civilnih žrtava”, u Gazi.

Francusko ministarstvo inostranih poslova je dodalo da “podržava Međunarodni krivični sud, njegovu nezavisnost i borbu protiv nekažnjivosti u svim situacijama”.

Jolanda Dijaz, zamjenica španskog premijera, pozdravila je na društvenim mrežama zahtjev tužioca MKS-a kao “dobru vijest”. “Međunarodno pravo se mora primjenjivati na svakoga. Mjesecima pozivamo na podršku njihovoj istrazi”.

Španska saradnja sa nalozima za hapšenje MKS-a utemeljena je u domaćem pravu i njihovo izvršenje je “automatsko” preko Interpola, kazao je za Rojters izvor iz vlade koji je tražio da ostane anoniman.

Izraelski i palestinski lideri odbacili su navode o ratnim zločinima, a predstavnici obje strane su kritikovali Kanovu odluku.

Entoni Dvorkin, viši saradnik za politiku u Evropskom savjetu za spoljne poslove, rekao je da sam zahtjev za naloge može ograničiti planove putovanja za Netanjahua i Galanta.

Sve 124 države članice su dužne da uhapse bjegunce tražene od strane MKS-a, dodao je.

“Bilo bi naročito štetno kada evropske države ne bi poštovale naloge za hapšenje, jer su uvijek bile među najaktivnijim pristalicama tog suda”, kazao je on.

“Od ključnog značaja za kredibilitet evropskih tvrdnji o podršci vladavini prava je to da evropski zvaničnici ne učine ništa kako bi podrili ili osudili postupke MKS-a, ili nagovijestili da demokratske zemlje treba da budu iznad zakona”.

MKS nema policijske snage, stoga hapšenje osumnjičenih mora biti sprovedeno od strane članica ili država koje sarađuju. Južna Afrika je 2015. godine dopustila tadašnjem sudanskom lideru Omaru al Baširu da ode iako ga je MKS tražio zbog navodnih ratnih zločina i genocida.

Holandija, glasna saveznica Izraela u kojoj se nalazi više međunarodnih sudova u Hagu, odbila je da odgovori na konkretna pitanja Rojtersa o tome hoće li poštovati moguće naloge za hapšenje u konfliktu između Izraela i Hamasa.

( N. Bogetić )