Pedeset godina "Teksaškog masakra motornom testerom": Gotski moderni klasik

Ako je Night of the Living Dead (Noć živih mrtvaca, 1968) Georgea Romera suštinski i nepovratno horor uveo u moderno doba, onda je The Texas Chain Saw Massacre (1974) Tobe Hoopera moćno potvrdio da su generički narativi u stanju i da - ne žrtvujući pritom niti u jednom dijelu visceralnost i beskompromisnost vlastite retorike - sa izuzetnom svježinom uvida i subverzivnom aktuelnošću inkorporiraju i socio-političku tematiku koja se može, u okvirima istog ostvarenja, kretati od alegorije do antropološke kritike.

U stvari, Hooperov autorski debi (ako opravdano zanemarimo do nedavno potpuno nedostupni Eggshells iz 1969) može se uzeti kao instruktivni primjer ‘alhemijske’ transformacije koja se odvija u samom srcu žanra: spoljašnji ‘vulgarni’ materijal, surovost i sirovost prikazanog, iskorišteni su za visokosofisticiranu analizu položaja savremenog čovjeka koji se suviše brzo i nadobudno prepustio samozadovoljstvu da mu se zlo - bilo kao posljedica animalnih, bilo duboko humanih poriva u njemu samom - ne bi vratilo u najkošmarnijem obliku.

Nesporna snaga i šokantnost superiornog ruralnog gotika The Texas Chain Saw Massacre počiva na Hooperovoj režiji koja je uspjela da objedini, s jedne strane, punu artificijelnost (pokret kamere, efikasna montaža) i, s druge, realistički neporeciv, maltene dokumentaristički prosede. Čim grupa mladih ljudi dođe do kuće u kojoj živi izdegenerisana porodica, Hooperov mise-en-scène postaje pravi tour de force: orkestracija strave, klaustrofobije i unutrašnjeg očaja dobija takav intenzitet da The Texas Chain Saw Massacre namah prerasta u ostvarenje koje je ključni, nezaobilazni reper u razvoju žanra.

Prodorna Hooperova stilizacija nije bila samo efikasna zbog ubitačno precizne inscenacije sadističkog nasilja čija je oštrica bila naročito bolna budući da je istovremeno posjedovala i mimetičku beskrupuloznost i nadrealnu konotativnost, već i stoga što je autorovo remek-djelo promišljeno uspostavilo i šire intertekstualne veze sa američkom tradicijom: The Texas Chain Saw Massacre je ‘divlja’ kritika utopijâ koje izlaz pronalaze u prirodi, u naturalnom životu, cinička dekonstrukcija ideala hipi generacije.

Jer, upravo tamo gdje su prirodnost i odvojenost od civilizacije najveći rađa se najdublji socijalni strah. Zazornost porodice u filmu ogleda se u patologiji tek djelimične, odnosno nedovoljne kultivizacije: sveprožimajuća mučnina koju emituje The Texas Chain Saw Massacre bazira se na monstruoznosti familije koja je ‘obogaćena’ ne samo tehničkom osposobljenošću, nego i perverznim osjećajem za umjetnost i dekoraciju. Hooperova inventivnost u tretmanu horor toposa dobila je prekretničku oštrinu i dalekosežnost zato što su nelagoda i užas bili produbljeni grotesknom konkretizacijom.

Među najbitnijim stvarima koje su The Texas Chain Saw Massacre smjestile u najupečatljivije i najpotresnije vizuelizacije egzistencijalne strave, nalazila se i specifična Hooperova upotreba seksualne politike. Na početku filma, posebno u nekoliko kadrova koji asociraju na eksploatacioni pristup, režiser daje zavaravajući referencijalni oklvir u kojem seksualna motivacija obično funkcioniše kao inicijacija za napad monstruma ili ubice. No, u posljednjih tridesetak minuta The Texas Chain Saw Massacre koji po svojoj sadističkoj dinamici ostaju skoro bez premca u američkoj kinematografiji, u detaljnom prikazivanju fizičkog i psihičkog mučenja Sally (Marilyn Burns), Hooper upravo insistira na ne-erotičkoj dimenziji upriličenog spektakla, kako kada je u pitanju navodna seksualizovana privlačnost ženskog tijela u opasnosti, tako i kada je - poentirajuće - riječ o stereotipnom preplitanju seksa i nasilja.

Sadizam bez seksualne pozadine postaje još repulzivniji, jer ne ostavlja prostor za olakšavajuće shvatanje uzroka devijantnog ponašanja: The Texas Chain Saw Massacre briljantno upućuje da je akumulacija užasa još možda i snažnija kada horor pređe iz libidalnog u kulturološki horizont. U tom pogledu, Hooperov majstorski debi već sublimiše postojeću tradiciju, kao što i briljantno anticipira dalje značenjske tokove ‘podžanra’ koji je do krajnosti dramatizovao dihotomiju grad/selo, iza koje se, zapravo, krila jedna druga, fundamentalnija: kultura/priroda (i ponešto apstraktnije sadašnjost/prošlost i moderno/arhaično). Taj novi generički okvir premještao je radnju u slabo naseljena, obično udaljena mjesta u koje stiže grupa tinejdžera ili gradski ljudi da bi se zabavili, pronašli malo mira ili se odmorili od brzog urbanog života. Tu bi, međutim, postajali žrtve ‘atipičnih’ familija ili tamošnjih redneck stanovnika.

Semantička poenta tih horor fabula - koja je znakovito ukazivala na generalno opredjeljenje žanra da bude principijelno na strani odbrane tekovina civilizacije i duha - sastojala se u temeljnom antropološkom uvidu: čovjek prepušten isključivo prirodnoj egzistenciji, smješten u zaokruženi ekološki kontekst, nije nikakav plemeniti divljak, već biće kome su potpuno prirođeni najviolentniji i najgnusniji impulsi, biće koje je potpuno poživotinjeno.

Drugačije kazano, sa uznemirujućom preciznošću, ovakvi filmovi ukazuju da ono što je zbilja korumpirano jeste baš ljudska priroda: bez milosti kulture, čovjek je najgore od svih živih stvorenja. Ne slučajno, ovakav uvid metonimijski je konkretizovan prisustvom fizički i psihički čudovišno izobličenih antagonista, obično kanibala, koji su refleksija i objektivni korelativ stanja u kojem je tubivstvovanje degradirano na puku utonulost u biološku sferu. Zato je The Texas Chain Saw Massacre, koji je prvobitno dočekan kao ozloglašeni primjer grube eksploatacije, u stvari izuzetno suptilni, maksimalno stilizovani film koji je sa lakoćom stekao povlašteno mjesto ne samo u žanrovskoj dijahroniji, nego uopšte u istoriji filma, o čemu svjedoči i podatak da će ponovo puštanje, u avgustu ove godine, restauriranog Hooperovog modernog klasika obaviti, potpuno adekvatno, baš u Muzeju moderne umjetnosti u New Yorku.

Ono što je prvobitno bilo sa prezrenjem odbacivano kao niskokulturni, niskožanrovski, maltene abjektni film, sada će biti revalorizovan i promovisan u okviru najelitnijih i najkompetentnijih institucija: The Texas Chain Saw Massacre će se tako, nakon dugačkog putovanja, zatucanog kritičarskog neshvatanja i neizbježne katarzične i spektakularne interpretativne rehabilitacije, zasluženo naći u svom prirodnom ambijentu.

( Aleksandar Bečanović )