Nova državna firma trebalo bi da preuzme gazdovanje šumama: Ulažu desetine miliona, još više očekuju u kasi

Primjena novog Zakona o šumama trebalo bi da počne do 1. januara 2025. godine, a do tada je predviđeno i formiranje nove državne kompanije za gazdovanje šumskim fondom Crne Gore.

Firma bi preuzela veliki broj radnika od postojeće Uprave za gazdovanje šumama i lovištima i dio nadležnosti, dok bi u njoj moglo da radi najviše 431 zaposleni.

Država novim zakonom, osim osnivanja šumarskog preduzeća, želi da smanji sivu ekonomiju, ostvari veće prihode i održivo upravljanje šumama, razvija drvnu industriju, očuva biodiverzitet i stvori veću zaštitu, ojača inspekcije i kontrole i napusti koncesioni model, jača kontrole i inspekcije...

Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje je nedavno zakon vratio na doradu u dogovoru sa ministrom poljoprivrede Vladimirom Jokovićem, jer je na njega stigao veliki broj primjedbi od opština, predstavnika institucija, stručnjaka...

Iz Jokovićevog resora su “Vijestima” kazali da očekuju da će i zakon i firma vidjeti svjetlo dana do kraja godine, te da je osnovni cilj zaustavljanje štete koju je državnoj kasi i ekonomiji donosio sistem koncesija, odnosno prodaja drveta u dubećem stanju.

U dubećem stanju se na tenderu prodaju doznačena stabla, koja korisnici zatim sijeku i prevoze.

“Sve do sada urađene analize i studije koje je radilo Ministarstvo poljoprivrede pokazuju da budžet Crne Gore trpi štete od sadašnjeg načina korišćenja šuma i one su iskazane u stotinama miliona eura. Dakle, pitanje racionalnosti osnivanja državnog preduzeća čije će osnivanje zaustaviti navedene štete, pri tom se samostalno finansirati i pored toga izdvajati još 20 odsto prihoda u državni budžet je deplasirano. Novi koncept gazdovanja šumama će donijeti desetine miliona eura novih primitaka budžetu koji su do sada išli u neformalne tokove i završavali u džepovima pojedinaca”, kazali su ovog resora.

Ističu da su, prema Zakonu o budžetu, predložili izvore finansiranja radi kompenzacije prihoda opštinama, koji su imale od naknade za korišćenje šuma.

Nastavak trenutne prodaje drveta u dubećem stanju uz naknadu i raspodjele prihoda, kako kažu, vodio bi daljem neracionalnom trošenju šuma i ulaganju u potrošnju.

Dodali su da će sjedište nove firme biti poznato po izradi funkcionalne analize firme i kadra po opštinama, sa čim će se, kako navode, početi odmah po usvajanju zakona u Skupštini.

U planu desetine miliona prihoda

Bruto-zarade radnicima u novoj firmi biće od 1.259 eura do 2.011 eura, navodi se u ekonomskoj analizi korišćenja šuma u državnom vlasništvu. Bolje plate su potrebne, kako piše, i da bi se umanjio rizik od nedozvoljenih aktivnosti koje su u šumarstvu prisutne, među njima i prevare i krađe.

Dodaje se da će za smanjenje rizika veliki uticaj imati i interna kontrola i revizije, kojima će se raditi na ostvarenju ciljeva nove firme.

U analizi piše da je razmatrano više modela za održivo upravljanje šumama, te da je podjela posla i formiranje novog preduzeća - najpovoljnija. Planirano je da kompanija ima od 280 do 431 radnika, pri čemu bi do 2026. broj šumarskih inženjera i tehničara porastao za 40 odsto kao i proizvodnja. U 2026. bi se za 10 odsto povećao i broj onih koji čuvaju šume.

U analizi se ističe da se državne šume ne koriste dovoljno i da je ukupna realizacija godišnjih planova u prosjeku na gotovo 61 odsto od planiranog. Osim toga, piše i da je šumarstvo u BDP-u čini oko 0,2 odsto, odnosno da ovaj sektor ima ogroman potencijal za rast. Zato je nakon formiranja ove firme u 2024. planirano korišćenje minimuma drvne mase, tj. više od 415.000 kubika, kako bi se prvi put plan ostvario u potpunosti. Nakon ove prodaje, prihodi bi bili veći od 21.410.000 eura.

Planirano je da se obim sječe godišnje uvećava za 40 odsto do 2026. godine, dok će se 20 odsto prihoda davati za naknade za korišćenje šuma i zemljišta. Ove naknade, odnosno uplate u državni budžet, bi vremenom bile veće, a koristile bi Upravi za šume radi finansiranja izrade programa i planova za šume, dok bi se iz drugog dijela isplaćivale opštine.

“Projektovani bilans uspjeha pokazuje da novo preduzeće može ostvariti prihode koji su za 2024. godinu planirani u iznosu od 22.884.782 eura, za 2025. godinu u iznosu od 31.822.254 eura, za 2026. godinu u iznosu od 45.132.158 eura. Prihod koji je planiran za 2026. godinu samo od prodaje drvnih sortimenata iz državnih šuma sigurno predstavlja ozbiljna sredstva, koja će se multifukcionalno pozitivno odraziti na integralni razvoj cjelokupnog sistema. Projekcija pokazuje da preduzeće posluje pozitivno i ostvaruje dobit koja se kreće od 345.492 do 2.520.000 eura”, piše u analizi.

Prema Izvještaju o sprovedenoj analizi uticaja (RIA) za ovaj zakon, za pokretanje nove kompanije u toku ove godine je planirano 150.000 eura, dok će u 2025. nakon preuzimanja nadležnosti biti potrebno 10.650.000 eura za obrtna sredstva za usluge, kao i 12,8 miliona za nabavku tehnologije i mehanizacije. Firma bi integralno gazdovala državnim šumama, bavila se uzgojem, zaštitom, imala pravo korišćenja šuma i zemljišta, a profit bi ostvarivala kroz proizvodnju i promet drvnih sortimenata, jer bi sječu, izradu i izvlačenje obavljali vlastitom mehanizacijom ili radove ustupala izvođačima, koji će se birati na tenderu. Prodaja će se kako piše u analizi, raditi na kamionskom putu ili na stovarištima, po tržišnim cijenama koje će se propisivati cjenovnikom, koji će odobriti Vlada i Uprava za šume.

“Troškovi proizvodnih usluga se sastoje od sječe, izrade i privlačenja drvnih sortimenata na kamionski put. Sagledavajući cijene u okruženju i u Crnoj Gori analizom se izračunalo da je planska cijena 32 eura po metru kubnom. Struktura cijene je 12 eura za sječu i izradu a 20 eura po kubiku za privlačenje na kamionski put, što čini ukupnu cijenu za sječu, izradu i privlačenje drvnih sortimenata na kamionski put”, piše u dokumentu.

Ističe se da bi u prvoj godini poslovanja, svu proizvodnju radili nezavisni izvođači koji bi se birali na tenderima. Cilj je da da u 2025. kompanija sopstvenom mehanizacijom obavlja trećinu posla, te da u 2026. radi 40 odsto ovih obaveza, kako bi njen rad bio nezavisan i dugoročno održiv. Polovina rashoda u prvoj godini biće samo od proizvodnje, ali je u narednim godinama radi nabavke mehanizacije planirano smanjenje ovog dijela, na 28 odsto.

“Novac za podršku osnivanju novog preduzeća biće obezbijeđen iz budžeta, jer je potreban za početak rada, prije svega za potrebe proizvodnih usluga koje se sastoje od sječe, krojenja i izvlačenja drvnih sortimenata na kamionski put. Javna nabavka bi trebalo da bude sprovedena odmah po osnivanju i registraciji preduzeća, a da bi se raspisao tender, potrebna su sredstva u iznosu od 10.663.872 eura. Iz tih sredstava će se plaćati proizvodni troškovi do ostvarenja prvog prihoda od djelatnosti. Tokom godine bi se ta sredstva akumulirala i u drugom kvartalu bi se stekli uslovi za pokretanje nabavke za osnovna sredstva (mehanizaciju) i opremu”, piše u dokumentu.

Planirano je i da kompanija tokom prve godine uloži pola miliona eura u obnovu i gradnju šumskih puteva, pa će se i ovi iznosi vremenom povećavati. Ove promjene u sektoru šumarstva, zahtijevaće i značajne izmjene unutar Uprave za šume i moguću reorganizaciju, jer će veći dio zaposlenih preći u novu kompaniju.

Razmatrali više modela

U dokumentu piše da je trenutni zakonski i institucionalni okvir za ovaj sektor neodrživ, jer mjere gazdovanja šumama nisu nijedne godine izvršene u planiranom obimu, što pokazuju i finanijski izvještaji. Ističe se da ni privatne šume nisu urađene planski, kao i dio državnih, da čuvari šuma nemaju opremu i vozila za taj posao, da se na osnovu raspoloživih kadrova i opreme može obuhvatiti samo 60 odsto plana...

“Nedostatak sredstava za izradu planova gazdovanja šumama rezultiraće nemogućnošću uključenja sektora šumarstva u IPARD program za naredni četvorogodišnji period, čime će se izgubiti značajna finansijska sredstva iz fondova Evropske unije za obnavljanje šuma u privatnom vlasništvu. Dosadašnji koncesioni način korišćenja šuma nije ispunio strateške ciljeve šumarske politike u Crnoj Gori i jasno je da se treba pristupiti reorganizaciji u sektoru šumarstva”, ističe se analizi.

Zato su razmatrana tri modela, da ovim sektorom zajedno upravljaju nova kompanija i Uprava za šume, ili da ingerencije preuzme neka od njih pojedinačno. U slučaju da Uprava za šume sama rukovodi sektorom, izdvajani novac ne bi bio dovoljan za održivo gazdovanje šumama te da su do sada nanesene enormne štete, zbog neodgovarajućeg gazdovanja sa privrednom funkcijom šuma. Ističe se da prema projekcijama, Upravu čekaju gubici i manjak novca za pokrivanje neophodnih troškova. Osim toga, navodi se da bi novca falilo i za šumskouzgojne radove, zaštitu, izradu planskih dokumenata, doznake stabala za sječu, obuke kadrova, ali i da u nedovoljnoj mjeri radi na zaštiti od požara. Naglašeno je i da bi prihodi u ovom slučaju, bili tri puta manji nego da dvije firme zajedno rukovode šumama.

Sa druge strane, razmatrano je i da nova firma preuzme potpunu kontrolu nad šumama, u čemu bi joj na početku Uprava za šume pomagala. Navodi se da bi u ovom slučaju, novčani gubici rasli tokom svake naredne godine, jer Uprava već obavlja značajan dio poslova u šumarstvu.

Zato je formiranje nove kompanije odabrano kao najbolji i najpovoljniji model, s tim da će proces zahtijevati značajne promjene u Upravi za šume i moguću reorganizaciju, radi prelaska većeg broja zaposlenih. Taj model će obezbijediti ispunjenje strateških ciljeva i održivost upravljanja šumama, jačanje šumarskih kapaciteta i povećati površine pod zaštitom.Ističe se da će ključne nadležnosti i dalje ostati u rukama Uprave za šume, među njima priprema i izrada planova u šumarstvu, sprovođenje nacionalne inventure i monitoringa zdravstvenog stanja šuma, održivosti gazdovanja i bespravnih aktivnosti u šumama, uređenje i unapređivanje stanja u sjemenskim objektima, pripremu stručnih osnova za propise...

Nova kompanije bi između ostalog, pošumljavala, njegovala nove kulture, gradila, sanirala i održavala šumske puteve, štitila šume od požara, održavala granice između državnih i privatnih šuma, radila doznake stabala za sječu, izdavala rješenja za sječu u privatnim šumama, izdavala uvjerenja o porijeklu, proizvodila i prodavala drvne asortimente i pružala stručnu pomoć vlasnicima privatnih šuma.

Šteta ogromna, mafija jaka

Ministar unutrašnjih poslova Danilo Šaranović nedavno je kazao da je nelegalnom sječom šuma Crnoj Gori nanijeta šteta od nekoliko desetina miliona eura, da su uništeni brojni putevi, ali i da je šumarska mafija jaka i organizovana, te da ima spregu sa dijelom državnog aparata.

On je je na sjednici Odbora za turizam rekao i da postoji i inicijativa da se, kroz izmjene zakona, lovočuvarima da status službenih lica, što će Ministarstvo unutrašnjih poslova podržati (MUP).

Na sjednici se više puta moglo čuti i da je stanje u šumama alarmantno, a poslanica Nove srpske demokratije Jelena Božović je navela da se šteta od nelegalne sječe procjenjuje, od dvije do 20.000.000.000 eura.

Državni sekretar u Ministarstvu poljoprivrede Andrija Delić kazao je da oko 700.000 kubika drvne građe, ne postoji u legalnim tokovima i da su šume devastirane. Istakao je da vjeruje da će se novim zakonom uticati na ovu sivu ekonomiju.

Opštine protiv propisa

Crnogorske opštine se već duže vrijeme protive predloženom modelu za upravljanje šumama, jer će kroz njega ostati bez milionskih prihoda od koncesija za šume. Opštine su zbog toga više primjedbi na ovaj Zakon,

Predsjednik Opštine Pljevlja Dario Vraneš je “Vijestima” početkom godine kazao da bi se na ovaj način umjesto četiri miliona eura koliko je dobijeno lani, u opštinsku kasu slilo svega 700 hiljada eura...

Generalna sekretarka Zajednice opština Mišela Manojlović je na sjednici Odbora za turizam kazala da su potrebni zakoni koji neće ometati rad opština te da postoji mogućnost, da bi dobar dio njih već bio u stečaju.

Pojasnila je da se novim zakonom povređuje ustavno pravo opština, te da nisu predloženi drugi modeli finansiranja, što će izazvati milionsku štetu.

( Mirko Kotlaš )