Bosanske slike predsmrtne Juge

Bosna i Hercegovina je često apostrofirana kao “Jugoslavija u malom” zbog svoje multietničke kompozicije. Nekadašnja centralna republika SFRJ je i najviše stradala zbog raspada zajedničke zemlje. Kako vreme prolazi, BiH počinje sve više da podseća na bivšu državu iz njenog predsmrtnog stanja. Razlika je samo u tome što su uloge raspoređene drugačije. Ono što su bili Srbi u Jugoslaviji to su Bošnjaci u BiH, ulogu Hrvata iz nekadašnje SFRJ tumače Srbi iz Republike Srpske (RS) dok su Hrvati iz Hercegovine kopirali, prilično verno, Slovence. Da sve bude još sličnije, u Sarajevu se maše bosanskohercegovačkim patriotizmom, baš kao što su u Beogradu mahali jugoslovenstvom i optuživali sve ostale za manjak domoljublja.Postoji još jedno preklapanje sa Jugoslavijom, koje bi moglo da bude veliki nauk za one koji žele dobro BiH.

Kao što Hrvati nisu mogli da unište Jugoslaviju, tako ni Srbi ne mogu da eliminišu sa geografskih mapa BiH, koliko god predsedavajući Presedništva Milorad Dodik i gotovo svi srpski političari s druge strane Drine sanjali da jednog dana odglume Stjepana Mesića. Znate onaj trijumfalni govor u Saboru, poslednjeg predsedavajućeg Predsedništva SFRJ: ”Mislim da sam obavio zadatak. Jugoslavije više nema i hvala vam lijepa”.

Ironijom sudbine, Mesić je danas veliki zagovornik unitarne BiH, ali ni to, kad se bolje razmisli, nije novina. Nije li Mesić čovek koji je govorio kako su Hrvati pobedili dva puta u II svetskom ratu: 10. travnja 1941. i 15 svibnja. 1945. Od Mesića su interesantniji Srbi iz BiH koji su postali jugoslovenski “Hrvati” u BiH - kiflasti izgled RS, kao i ime izvedeno iz prideva - u iščekivanju da Dodik, ili neko posle njega iz predsedništva BiH, izađe za skupštinsku govornicu parlamenta RS i kaže: ”Mislim da sam obavio zadatak. BiH više nema i hvala vam lijepo”.

Kao što su Slovenci bili poklopac SFRJ, bez čijeg otvaranja se zemlja nije mogla raspasti, tako su Hrvati, a ne Srbi, čep za celovitu BiH. Interesantno je i da je odnos između Bošnjaka i Hrvata, u dobroj meri sličan odnosu između Srba i Slovenaca, u smislu da se Bošnjaci, kao nekada Srbi, osećaju izdanim. Hrvati u BiH nisu glasali za nezavisnu BiH, već protiv ostanka u Jugoslaviji iz koje su već otišle Hrvatska i Slovenija. Tako su i Slovenci ušli u Jugoslaviju, jer nisu hteli da ostanu sa Austrijom koju su svi ostali napustili. I jedni i drugi su birali manje zlo.

Poput Slovenaca u jugoslovenskm trouglu, tako su i Hrvati u bosanskohercegovačkom najmanji, ali najbogatiji i najbolje situirani akteri koji sprovode svoju politiku, ne obazirući se mnogo na kritike. Iz zapadnog Mostara stižu i predlozi o preuređenju BiH kao što je Ljubljana predlagala reformu bivše Jugoslavije, a Bošnjaci, kao nekada Srbi u Jugoslaviji, reaguju burno, namrgođeno, srdito i umesto decentralizacije zemlje teže ka centralizaciji i u svakom predlogu vide bauk secesije.

Hrvati na papiru nemaju svoj entitet u BiH, ali dovoljno je staviti nogu u zapadnu Hercegovinu, ili bilo koju opštinu sa hrvatskom vlašću, pa shvatiti da je granica između bošnjačkog i hrvatskog dela Federacije BiH, vidljiva golim okom. Upotreba policije u opštinama sa hrvatskom većinom tokom migrantske krize, proslava uspeha Hrvatske na Mundijalu u Rusiji, zastave i oznake na institucijama, eksplicitno dočaravaju stav većine Hrvata u BiH: suprotno od onih za koje se zalaže Željko Komšić koji bi, po slovu ustava, trebalo da ih zastupa.

Između Slovenaca i Hrvata, što smo videli oko graničnog spora u Piranskom zalivu, nisu nikada bili idilični odnosi, ali su se u datom momentu podudarili i zajedno su veslali što dalje od Miloševićeve Srbije. Po istom principu, između Srba i Hrvata u BiH, koalicija funkcioniše samo kada se ujedine da okreću pedale protiv unitarne BiH i bošnjačke majorizacije.

Drugim rečima, ništa ne funkcioniše tako dobro za konsolidaciju savezništava kao postojanje zajedničkog neprijatelja. Blokada Mostara koja traje već duže od jedne decenije zbog spora između Hrvata i Bošnjaka, međuetničke varnice u Stolcu, izbor Željka Komšića za hrvatskog člana Predsedništva BiH glasovima Bošnjaka su termometar sve bržeg isparavanja duha Vašingtonskog sporazuma. Strateška greška Bošnjaka je što ne shvataju da Hrvati ne žele da cepaju BiH. Oni žele, kao nekada Slovenci, da budu svoji na svome, da važne odluke donose sami a ne da o njima odlučuju u Sarajevu ljudi koji ih ne predstavljaju. Nacionalistička katarakta, koju je imala srpska politička elita pod Miloševićem, zadesila je i dobar deo bošnjačkih lidera i intelektualaca: izjednačavaju želju Hrvata za većom autonomijom sa separatističkim težnjama Srba u BiH, baš kao što je Beograd stavljao u isti koš slovenačke težnje za decentralizacijom države sa hrvatskim secesionizmom.

Sledeći problem Bošnjaka je što veruju da su problem srpski i hrvatski političari u BiH, Beograd i Zagreb. Milorad Dodik i Dragan Čović su slika i prilika Srba i Hrvata u BiH. Da nisu oni na vlasti bili bi isti ili veoma slični njima u Banjaluci i Mostaru. Naravno da bi bilo bolje da Peđa Kojović i Željko Komšić predstavljaju većinu Srba i Hrvata, ali to nije moguće i zato što među Bošnjacima nema političara profila Kojovića i Komšića. Da ih ima, onda bi Kojović i Komšić imali malo više šansi da za njih glasaju Srbi i Hrvati iz BiH. Izborni rezultati partija koje sebe predstavljaju kao multinacionalne i građanske u oblastima gde žive Hrvati i Srbi u BiH su na nivou statističke greške. Primera radi, koalicija oko Socijaldemokratske partije (SDP) u RS pod nazivom Proevropski blok osvojila je 11.157 glasova ili 1,63 odsto podrške u biračkom telu. Slična situacija se verifikovala i u opštinama sa hrvatskom većinom u Federaciji BiH.

Ideja o građanskoj BiH u kojoj bi svi bili Bosanci i Hercegovci u teoriji zvuči lepo, ali je u praksi neizvodljiva. Zakasnilo se sa izgradnjom jugoslovenske nacije a kamoli bosanskohercegovačke. Dovoljno je pogledati nacije koje su rođene u Evropi tokom XIX veka: Belgijanci, Italijani, Nemci, stoje na nogama i danas, uz povremene trzavice. Svi pokušaji stvaranja novih nacija u XX veku su propala. Neka mirno - Čehoslovačka. Neka krvavo - Jugoslavija. A neke još vuku repove - SSSR. Takođe, priča o građanskoj BiH je pala u vodu onog momenta kada su Bošnjaci postali apsolutna većina u državi. Međutim, to ne znači da BiH ne može da bude funkcionalna država i da, vremenom, i većina Srba i Hrvata u BiH postanu tzv. ustavne patriote. Prvi i presudni korak za ostvarenje tog cilja je izgradnja poverenja između tri naroda u BiH. Dok god bude postojao strah Bošnjaka da će BiH biti rasparčana a Srbi i Hrvati u permanentnom anksioznom stanju da će biti pretvoreni u narode drugog i trećeg reda - neće biti izlaska iz postojećeg status kvo odnosa. Za početak bi u Sarajevu, Banjaluci i Mostaru mogli da primene Krležinu opasku da “politika malih učtivosti nikada ne može škoditi”, i prestanu da budu sve ono što su tako zdušno mrzeli i prepoznavali kao zlo u drugim narodima.

( Željko Pantelić )