U Crnoj Gori više od 330 divljih deponija

U Crnoj Gori više je od 330 nezakonitih odlagališta otpada. I tamo gdje postoje posude za odvojeno odlaganje, propisi se ne poštuju i otpad je često kontaminiran. Lokalne samouprave nemaju odgovarajuću opremu za sakupljanje otpada, niti je na nivou opština usaglašena metodologija za obračun stope pokrivenosti uslugama upravljanja komunalnim otpadom.

To su samo neki od problema sa kojima se Crna Gora suočava, a koji su identifikovani u Nacrtu državnog plana upravljanja otpadom za period 2024. do 2028. za koji je u toku javna rasprava.

Zakonom o upravljanju otpadom za nezakonite radnje predviđene su kazne i do 40.000 eura.

Autori Nacrta državnog plana upravljanja otpadom do 2024. navode da su kazne “efikasnije kada ih prati potpuna primjena odgovarajućih zakona”.

Pored dvije sanitarne deponije za odlaganje komunalnog otpada u Podgorici (Livade) i Baru (Možura), skoro svaki grad u Crnoj Gori ima nelegalno odlagalište otpada, i ova rasprostranjena odlagališta predstavljaju veliki pritisak na životnu sredinu. U Crnoj Gori postoji 19 kontrolisanih odlagališta, od kojih su dva namijenjena samo za odlaganje građevinskog otpada (lokacija Dragalj u Kotoru i lokacija Brajići u Budvi). Od ostalih 17 kontrolisanih odlagališta, osam je pod određenom vrstom kontrole, odnosno ograđene su, a deponovani otpad je djelimično nivelisan”, navodi se, pored ostalog, u dokumentu.

Kako se dodaje, od osam kontrolisanih odlagališta, dva su projektovana tako da imaju ograde i kapije, a na njima su urađeni određeni građevinski radovi prije odlaganja otpada, kao što su priprema nasipa, izgradnja pristupnog puta i slično. Ta dva kontrolisana odlagališta se nalaze u Nikšiću (lokalitet Mislov Do) i Andrijevica (lokacija Sutjeska).

“Prema Ministarstvu ekologije, prostornog planiranja i urbanizma (MEPPU), u Crnoj Gori postoje 334 nezakonita odlagališta otpada”, navedeno je u Nacrtu državnog plana upravljanja otpadom za period do 2028.

Od tog broja, prema podacima MEPPU, najviše je nelegalnih odlagališta u Bijelom Polju - 106. Slijedi Petnjica, gdje je identifikovano 30 nelegalnih odlagališta, Berane sa 27, Kotoru i Cetinju po 20.

Većina lokalnih samouprava, kako se navodi u dokumentu, ima mehanizaciju i vozila za sakupljanje otpada, ali “nedostaje odgovarajuća oprema, jer se za sakupljanje koriste različiti tipovi vozila”.

“Od kamiona za sakupljanje otpada opremljenih kompaktorom do kipera sa kukom za podizanje velikih kontejnera, i od kamiona sa prikolicom do običnih kamiona i traktora sa prikolicom. Takođe, jedinice lokalne samouprave nemaju informacione sisteme koji bi im omogućili da prate sakupljanje i odlaganje otpada i da optimizuju zaposlene u svojim javnim komunalnim preduzećem (JKP) za sakupljanje komunalnog otpada”, navodi se, pored ostalog.

Dodaje se i da, iako Zakon o upravljanju otpadom definiše da se papir, metal, plastika, staklo i biootpad moraju odvojeno sakupljati i reciklirati, “trenutno stanje nije zadovoljavajuće”.

“To je uglavnom zbog nedostatka informacija i obrazovanja, ali i infrastrukture, a prije svega finansiranja. U određenim opštinama postoje programi odvojeno sakupljanje materijala koji se može reciklirati. Međutim, čak i kada su obezbijeđeni odvojeni kontejneri za otpad, označeni kao takvi i namjenjeni za glavne suve tokove otpada za reciklažu, odnosno papir, karton, metal, plastiku i staklo, u velikoj mjeri prisutna je unakrsna kontaminacija”, piše u Nacrtu državnog plana upravljanja otpadom do 2028. godine.

Kada je u pitanju infrastruktura za reciklažu i obradu otpada, kako se dodaje, neke jedinice lokalne samouprave (Podgorica, Herceg Novi, Kotor, Budva i Mojkovac) imaju reciklažna dvorišta koja su u vlasništvu JPK i u kojima rade zaposleni u tim preduzećima. Građani mogu da ostave određene vrste sekundarnih sirovina, ali za to ne dobijaju bilo kakvu naknadu “što se smatra demotivacionim faktorom”.

U Nacrtu državnog plana upravljanja otpadom do 2028. stoji i da “tržište upravljanja otpadom nije značajno razvijeno u Crnoj Gori”. Nije zadovoljavajuće ni odvojeno sakupljanje otpada.

Iako Zakon o upravljanju otpadom zabranjuje da otpad sakupljaju lica ili preduzeća koja nisu registrovana za tu djelatnost, “izražen je problem u primjeni zakona”:

“Budući da određena lica koja nisu upisana u registar sakupljača, nezakonito prikupljaju određene frakcije reciklažnog otpada (posebno kartonsku ambalažu) iz kontejnera i na taj način smanjuju količinu otpada koju sakupljaju komunalna preduzeća. Dodatni problem je što se ove količine ne evidentiraju”, stoji u dokumentu.

Navode i da postoje velike nesigurnosti u pogledu generisanja otpada u zemlji, jer ne postoji sistem monitoringa, nema podataka o sastavu otpada, niti postoje pouzdani podaci o stvarnim količinama povrata reciklažnog materijala zvaničnog ili nezvaničnog sektora.

Za upravljanje otpadom, dodaju, važno je uspostavljanje informacionog sistema:

“Bez sistema monitoringa i sprovođenja, veoma je teško pravilno upravljati otpadom. Takav sistem još nije razvijen u Crnoj Gori”.

U dijelu koji se odnosi na buduće ciljeve, podsjeća se da je “prema Izvještaju Evropske komisije za 2021. ostvaren ograničen napredak u daljem usklađivanju sa pravnom tekovinom EU, o zaštiti prirode i razvoja Nacionalnog energetskog i klimatskog plana”.

“Još su potrebni značajni napori u implementaciji i sprovođenju, posebno u dijelu upravljanja otpadom, kvalitetu vode, zaštiti prirode i klimatskim promjenama. U narednim godinama, Crna Gora treba značajno da intezivira ambiciozne ciljeve ka zelenoj tranziciji”, navodi se u Nacrtu.

Kad je u pitanju vizija, pored ostalog, navodi se da se do 2028. želi osigurati prelazak Crne Gore na ekološki održivu cirkularnu ekonomiju otpornu na klimatske promjene i pružanje primjernih usluga upravljanja otpadom građanima.

U dokumentu su opisane i mjere koje su neophodne za sprovođenje Državnog plana upravljanja otpadom.

Vlada je Program javne rasprave za taj dokument objavila 28. maja. Javna rasprava traje 20 dana.

Ministarstvo turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera u prostorijama tog resora organizovaće 10. juna i okrugli sto.

( Damira Kalač )