Hakerski napad prije hakerskog napada: Virus „pojeo” i sajber prostor šuma

Zbog napada virusom na server Uprave za šume 2021. godine, Uprava je ostala bez informacionog sistema (IS), koji je sadržao podatke među kojima prostornu podjelu teritorije Crne Gore na gazdinske jedinice, odjeljenja, odsjeke, a u tom sistemu bili su navedeni i osnovni podaci o šumama i šumskom zemljištu.

Umjesto oporavka tog, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, opredijelilo se za izradu novog informacionog sistema. To je “Vijestima” rekao Danko Milikić, načelnik Odsjeka za Šumarski informacioni sistem Uprave za šume (UŠ).

Iz Ministarstva, na čijem je čelu Vladimir Joković, nisu odgovorili na pitanja “Vijesti”, već su redakciju uputili na Upravu:

“Molimo Vas da se obratite Upravi za gazdovanje šumama i lovištima za tražene informacije”, naveli su u odgovoru.

Osim opšteg upita o dostupnosti Šumarskog IS, “Vijesti” su pitale i, ako takav sistem više nije onlajn, zbog čega nije i da li će takva baza ponovo biti dostupna.

USKORO NOVI SISTEM

Šumarski informacioni sistem Uprave za šume 2021. godine napadnut je ransomwareom, tipom virusa kakav je, kako su tada saopštili iz Ministarstva javne uprave (MJU), iskorišten i u napadu na IT infrastrukturu Vlade Crne Gore, u avgustu 2022.

“Veza za ove podatke je softver ‘Osnova’ koji je ažuriran uređivanjem određenih područja, odnosno gazdinskih jedinica. Server Šumarskog informacionog sistema Uprave za šume je 2021. godine napadnut ransomwareom. Ovaj specifičan malver zaključava sve fajlove i datoteke na kompjuteru na kojem se nalazi i traži novac u zamjenu za njihovo otključavanje. Utvrdili smo da se ovaj virus ne može ukloniti standardnim metodama, pa smo predložili angažovanje specijalizovane firme iz ove oblasti”, rekao je “Vijestima” Milikić.

Kako je dodao, o napadu je tada obaviješten direktor Uprave za šume i nadležno Ministarstvo, kao i Nacionalni CIRT tim (zadužen za odgovor na računarsko-bezbjednosne incidente u sajber prostoru).

“Shodno Zakonu o šumama, gdje se u članu 25 kaže da informacioni sistem uspostavlja i vodi MPŠV, od njih smo dobili informaciju da će se u okviru projekta ‘Uspostavljanje šumarskog informacionog sistema’ izvršiti nabavka opreme, a koji će se finansirati kroz EU IPA 2021”, rekao je on.

Dodao je i da, kako reinstalacija napadnutog servera zahtijeva određena ulaganja, to se nadležni resor opredijelilo za novi pristup Informacionom sistemu koji bi bio finansiran iz fondova EU i očekuje da će to bi operativno u narednom periodu.

Softver “Osnova” pominje se u izvještaju o realizaciji međunarodnih donatorskih projekata u šumarstvu još iz 2009. godine.

Uspostavljanje sistema monitoringa i kontrole kroz šumarski informacioni sistem, kako piše u tom dokumentu, dio je Fodemo projekta, koji je kroz dvije faze i sa oko sedam miliona eura, podržala Vlada Luksemburga. Prva faza započela je 2003, sa rokom trajanja tri godine. Ukupna vrijednost te prve faze projekta iznosila je 3,136 miliona eura, od čega je učešće Vlade Luksemburga 80 odsto ukupnog budžeta, odnosno 2,512 miliona, a Vlade Crne Gore 20 odsto, odnosno 624 hiljade eura.

Druga faza “Razvoj šumarstva u Crnoj Gori”, koja je otpočela 2007, trajala je četiri godine, njegova vrijednost bila je oko 4,3 miliona, od čega je Vlada Luksemburga finansirala 3,5 miliona eura, a ostatak Vlada Crne Gore.

U Izvještaju o realizaciji međunarodnih donatorskih projekata u šumarstvu iz 2009, u dijelu o softveru “Osnova”, navedeno je da je Ministarstvo potpisalo Memorandum o razumijevanju za unapređivanje tog rješenja sa autorom softvera.

“A potpisan je i aneks ugovora za nabavku dopunjene verzije ‘Osnova’ programa koji su pripremili međunarodni eksperti, čime se dodaju značajna poboljšanja osnovne strukture i funkcionalnosti ‘Osnove’. Dalja prilagođavanja programiranja će se od sada zasnivati na ovoj verziji”, navedeno je u izvještaju.

PROJEKAT POČEO PRIJE SKORO DVIJE DECENIJE

U istom izvještaju, u poglavlju IV opisan je geografski informacioni sistem (GIS) u šumarstvu, koje je realizovan u saradnji sa Programom Ujedinjenih nacija za razvoj (UNCP) u Crnoj Gori.

“Koji je za ovaj projekat otvorio kancelariju za GIS. Projekat finansijski podržava Vlada Finske. Predviđena je realizacija projekta u dvije faze”, piše u dokumentu.

Prva faza, kako se navodi, započeta u maju 2005, a budžet te prve faze iznosio je 550.000 eura.

“Uglavnom je bila fokusirana na tehničke aspekte i formiranje i obuku jedinice za monitoring i planiranje pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Ova jedinica sastoji se od pet članova koji imaju kontrolnu funkciju u procesu planiranja. Kako bi obuka bila adekvatno sprovedena, ona je sjedinjena sa procesom uvođenja poboljšane metodologije za premjer u šumarstvu (dio Fodemo projekta koji implementira LuxDevelopment sredstvima Vlade Luksemburga) i u potpunosti je završena na primjeru test oblasti Mušovića Rijeka u oblasti područne jedinice Kolašin”, piše u dokumentu.

Prva faza je završena u februaru 2006. godine. U vrijeme pisanja izvještaja, u toku su bile pripreme druge faze projekta. Navedeno je da je Vlada Finske odobrila sredstva za realizaciju te II faze, ali nije navedeno i o kojem je iznosu riječ.

U dokumentu, u istom poglavlju, stoji još da su, kao rezultat projekta, u 2009. godini obučeni za rad na digitalizaciji karata službenici jedinice za monitoring iz resora poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, inžinjeri Uprave za šume i Instituta za šumarstvo i da je dodijeljeno ukupno 39 sertifikata o obučenosti.

U Informaciji o međunarodnim projektima u oblasti šumarstva iz 2011, pored ostalog, stoji da je program “Osnova” “unaprijeđen i prilagođen za upotrebu u Crnoj Gori”.

“Osnovni trening vezan za upoznavanje sa novom metodologijom PGŠ (plan gazdovanja šumama), koji je planiran (obuka iz softvera ‘Osnova’, ArcGis softvera, daljinske detekcije, obuka iz ostalih kompjuterskih vještina, obuka za osnove upravljanja projektom i sl.) je započeo (za osoblje CMU i UŠ) i nastavlja se planiranim tempom. Takođe, sa Agencijom za nekretnine, završen je projekat, vezan za moduse isporuke modernih digitalnih kartografskih podataka prema MPVŠ i UŠ”, stoji u tom dokumentu.

STRATEŠKI CILJ

U oktobru 2021, iste godine kada se, prema riječima Milikića, dogodio sajber napad na Šumarski informacioni sistem, Vlada je objavila da je Odboru udruženja šumarstva, drvne industrije, grafičke i izdavačke djelatnosti Privredne komore Crne Gore predstavljen projekat “Uspostavljanje šumarskog informacionog sistema”.

Privrednici su, kako je tada objavljeno, istakli da je “šumarski informacioni sistem neophodan”, da ga je potrebno uspostaviti što je prije moguće....

Predstavnici Ministarstva, saopštili su tada iz tog resora, očekuju da će se sa ovim projektom krenuti u 2022. godini.

U decembru 2022, tadašnji vršlac dužnosti direktora UŠ Armin Mujević, pored ostalog, saopštio je da će se “od januara 2023. raditi na nadogradnji postojećeg Šumarskog IS i implementaciji inovativnih rješenja”.

“Kako bi se Šumarski IS uskladio sa domaćim i EU zahtjevima i standardima, a koji će značajno olakšati poslovanje Uprave za gazdovanje šumama i lovištima. Ukupna vrijednost ovog dijela IPA 2021 projekta, koji će se odnositi na Šumarski IS, iznosi 400.000 eura, a koje u potpunosti finansira EU”, rekao je on tada.

Početkom jula 2023, resor šumarstva održao je sastanak sa predstavnicima Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori a u vezi sa tenderom za projekat uspostavljanja IS. Mjesec ranije, resor nadležan za šumarstvo objavio je i Nacrt strategije razvoja šuma i šumarstva za period od 2024. do 2028. godine, u kojem se, kao jedan od strateških ciljeva, takođe pominje izgradnja integralnog i integrisanog informacionog sistema za šume i šumarstvo.

( Damira Kalač )