Osamdeset godina od Dana D

Bio je to najveći pomorski desant u istoriji. Operacija Overlord, iskrcavanje savezničkih trupa u Francuskoj koja se nalazila pod njemačkom okupacijom, mjesecima je planirano i uvježbavano u Engleskoj. Početak operacije je bio odgođen zbog lošeg vremena, ali 6. juna 1944. koji je nazvan Danom D, sve je bilo spremno.

Hiljade brodova su, uz podršku iz vazduha, isplovile sa engleske obale i prevezle oko 150.000 vojnika iz SAD, Velike Britanije, Kanade i drugih savezničkih zemalja do obala Normandije. Cilj im je bio da oslobode Francusku i prodru do Njemačke kako bi okončali nacističku vladavinu u čitavoj Evropi.

Adolf Hitler je, kada je saznao za invaziju, navodno rekao: „Dokle god su bili u Engleskoj, nismo mogli da ih uhvatimo. Sada su konačno tu gdje možemo da ih potučemo.“

Vermaht se spremao za tu bitku. Nacisti su obezbijedili čitavu obalu okupirane Francuske bunkerima i topovskim gnijezdima – bio je to takozvani Atlantski zid. Doduše, njihove trupe su bile najvećim dijelom koncentrisane na pogrešnom mjestu – kod Kalea, gdje je Lamanš najuži. I tako su nasjeli na varku Saveznika.

Veliki danak u krvi

Bila je to bitka u kojoj su obje strane pretrpele teške gubitke. Njemci su sa svojih pozicija pucali na vojnike koji su se iskrcavali. Žestoke borbe su se proširile i na sela i gradove u zaleđu plaža.

Jedini adut Njemaca koji su bili brojno i materijalno slabiji bile su pozadinske tenkovske jedinice. Hitler je lično zapovijedio njihov pokret – ali je to učinio prekasno. Vojni istoričar Peter Lib je za DW to objasnio veoma banalnim razlogom: Hitler je imao običaj da noću dugo ostaje budan i da tek oko podneva ustaje iz kreveta.

Tako je bilo i 6. juna 1944.

„Tokom prijepodneva, kada je tenkove valjalo brzo uvesti u bitku, Hitler je još spavao. Niko se nije usuđivao da ga probudi, a Vrhovna komanda Vermahta nije imala hrabrosti da sama naredi pokretanje tenkova.“

Kao fatalna se pokazala i Hitlerova naredba da nikako ne smije da se odstupa. „Nema uzmicanja, stajaćemo i boriti se – ili umrijeti“. Ali, ništa nije pomoglo – njemačka vojska je zbrisana. „Saveznici su pobijedili jer su imali premoć na moru, i zato što su postigli efekat iznenađenja i mjesecima se pripremali za taj dan“, kaže Lib.

Pariz je oslobođen 25. avgusta. Njemačka okupacija u Francuskoj je ubrzo zatim okončana. No, danak u krvi je za vrijeme tih nekoliko nedjelja nakon iskrcavanja na obje strane bio ogroman – pa i među francuskim civilima. Više desetina hiljada njemačkih i savezničkih vojnika je poginulo u borbama, a nastradale su i hiljade civila. A Drugi svjetski rat je i poslije toga trajao još devet mjeseci i odnio milione žrtava.

Svečanost sa bivšim neprijateljem

I sjećanje na Dan D ima svoju istoriju. Za bivše Saveznike, 6. jun je ubrzo postao datum redovnog održavanja ceremonije u Normandiji. Njoj su uvijek prisustvovali veterani, britanska kraljica, predsjednici Francuske i SAD kao i šefovi država ili vlada drugih zemalja. Za predstavnike Njemačke tu dugo nije bilo mjesta. Oni su to i sami tako vidjeli. Njemački kancelar Helmut Kol je 1984. rekao: „Za njemačkog kancelara nema razloga za slavlje kojim drugi obilježavaju pobjedu u bici u kojoj su poginule desetine hiljada Njemaca.“

Doduše, nije ni bio pozvan. „Kol potiče iz generacije koja je bila veoma jako obilježena ratom“, kaže vojni istoričar Peter Lib. „On je bio tijesno povezan sa ratnom generacijom. A za nju je još tokom 80-ih godina bilo nezamislivo da slavi zajedno sa američkim, britanskim, francuskim, vojnicima.“

A onda se polako etablirao i narativ prema kojem je „iskrcavanje u Normandiji bilo i početak kraja njemačkog Rajha – pa tako i početak demokratije u Njemačkoj“.

Prvi kancelar koji je otišao na ceremoniju bio je Gerhard Šreder 2004. Danas se učešće šefa njemačke vlade na toj svečanosti više ne dovodi u pitanje. Tako da će tamo biti i kancelar Olaf Šolc.

Ovaj put – bez Rusije

Jedno od najspornijih pitanja je već nedeljama glasilo: da li svečanosti treba da prisustvuje i predstavnik Rusije. To se nekad podrazumijevalo. Dan D je označio stvaranje „drugog fronta“ u ratu, što je sovjetski šef države Josif Staljin zahtijevao još od 1941. kako bi bio smanjen pritisak na Rusiju. Sovjetski Savez je od svih učesnika u ratu pretrpeo najveće gubitke sa 20 miliona poginulih.

Da bi odali priznanje sovjetskom doprinosu pobjedi nad nacističkom Njemačkom, francuski domaćini su za 60, a potom i za 70. godišnjicu 2014. pozvali ruskog predsjednika Vladimira Putina – samo nekoliko nedelja nakon ruske aneksije Krima.

„Nakon 1989/90 stvorila se velika euforija u očekivanju da će u svijetu zavladati veći mir i da će se Rusija kao demokratska zemlja priključiti zapadnom društvenom modelu“, kaže Peter Lib. „Ali, najkasnije 2022, osnovni preduslovi su se kompletno promijenili.“

I pored toga, francuski domaćini su hteli da na svečanost pozovu bar ruskog ambasadora u Parizu. To se nije dopalo Vašingtonu, Londonu, pa ni Berlinu. Francuzi su se potom predomislili, tako da Rusija neće imati svog predstavnika na ceremoniji. Obrazloženje Jelisejske palate je glasilo: „S obzirom na rat u kojem je Rusija napala Ukrajinu i koji se proteklih nedelja dodatno rasplamsao, za to nema odgovarajućih uslova.“

Umesto toga, u Francusku će otputovati ukrajinski predsednik Volodimir Zelenski. On će tamo odati počast vojnicima palim u operaciji Overlord zajedno s domaćinom, predsednikom Emanuelom Makronom, predsednikom SAD Džozefom Bajdenom, britanskim princem Vilijamom, nemačkim kancelarom Olafom Šolcom i drugim državnicima. I naravno, i sa nekima od poslednjih preostalih veterana.

( Deutsche Welle )