Vladimir Đaković za "Vijesti": Ne znamo koliko hrane bacamo

Inspektori Uprave za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove za pet mjeseci ove godine zabranili su stavljanje na tržište 300 tona hrane i manje količine sjemenskog i sadnog materijala i to najviše zbog prekomjernog nivoa pesticida, neispunjavanja kvaliteta, prisustva štetnih organizama bilja...

Povodom 7. juna, Svjetskog dana bezbjednosti hrane, direktor Uprave Vladimir Đaković za “Vijesti” kaže da je za tu ustanovu jedina i prava nagrada saznanje da građani konzumiraju bezbjednu hranu i poručuje im da uvijek čitaju podatke sa etikete, pravilno rukuju i pripremaju hranu kod kuće, kao i da ih obavijeste u slučaju bilo kakvih nepravilnosti.

Iako podaci Ujedinjenih nacija (UN) pokazuju da se godišnje u Crnoj Gori baci više od 50.000 tona hrane, precizni podaci o tome trenutno ne postoje, iako se očekuju kroz projekte Uprave.

Koje mjere i aktivnosti preduzima Uprava po pitanju bezbjednosti hrane?

Svjetski dan bezbjednosti hrane, 7. jun, jeste dobro vrijeme da podsjetimo i na napore i posvećenost cilju Uprave kako bi hrana na crnogorskom tržištu bila bezbjedna.

Ovaj zahtjevan cilj koji, možemo reći, počiva na staroj izreci, “zdravlje kroz usta ulazi”, nema radno vrijeme, naš radni dan ne traje osam sati, već onoliko koliko je potrebno, jer se od nas zahtijeva konstantna posvećenost i timski rad. Na kraju dana, naša prava i jedina nagrada je saznanje da naši građani konzumiraju bezbjednu hranu i da znaju da uvijek mogu računati na našu podršku u obezbjeđivanju zdravije populacije.

Rad Uprave značajno počiva na radu inspekcija na terenu (inspekcija za hranu, veterinarska, fitosanitarna) i kroz njihov svakodnevni terenski rad mi uvijek možemo pratiti kretanja na tržištu, promet roba, a samim tim i blagovremeno reagovati ukoliko se pojavi problem.

Pored ovoga, veoma važno je napomenuti da naši inspektori u svom radu svakodnevno koriste Sistem brzog uzbunjivanja za hranu i hranu za životinje (RASFF) i druge dostupne alate koji su uspostavljeni da bi se obezbijedila razmjena informacija između zemalja članica EU i podržala brza reakcija nadležnih tijela za bezbjednost hrane u slučaju rizika za javno zdravlje koje proizlazi iz lanca ishrane.

Ono što je veoma važno dodati je da Uprava raspolaže znanjem i iskustvom koje se konstantno unapređuje i razmjenjuje sa susjednim zemljama i zemljama članicama EU, kao i da uz pomoć evropskih i međunarodnih organizacija i agencija (Evropska agencija za bezbjednost hrane (EFSA), Svjetska organizacija za zdravlje životinja (WOAH), Bolja obuka za bezbjedniju hranu (BTSF), EU FmD, GFTADs, TAIEX i druge) radimo na usavršavanju znanja naših zaposlenih i sticanju novih iskustava, jer sistem bezbjednosti hrane se mijenja rapidnom brzinom i često ćemo se sresti sa novim izazovima gdje treba pravovremeno reagovati.

Koliko tona hrane se godišnje baci u Crnoj Gori?

U cilju smanjenja količina bačene hrane, Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove i naši partneri uključuju se u nekoliko međunarodnih projekata, čiji je cilj upravo smanjenje količine bačene hrane. Mi još nemamo precizne podatke, a prvi podaci biće rezultat sprovedenih projekata.

Koja količina namirnica je vraćena u prethodnom periodu (od januara do juna) sa granice i iz kojeg razloga?

U prethodnom periodu (od januara do juna mjeseca) zabranjeno je stavljanje na tržište oko 300.000 kg hrane i manje količine sjemenskog i sadnog materijala. Ova količina robe je ili vraćena u zemlju porijekla ili uništena. Razlozi su ili rezidue pesticida iznad propisanih nivoa, neispunjavanje kvaliteta, neispunjavanje zahtjeva propisanih uredbom o informisanju potrošača, prisustvo štetnih organizama bilja i drugi razlozi.

Kakvog je kvaliteta hrana koja se uvozi i proizvodi u Crnoj Gori i gdje smo u poređenju sa zemljama Evropske unije po pitanju kvaliteta?

Naš prioritet je da hrana na crnogorskom tržištu bude prije svega bezbjedna, ali i da zadovolji parametre kvaliteta definisane zakonom.

Svi koji su uključeni u proizvodnju i distribuciju hrane snose ogromnu odgovornost, počev od primarnih proizvođača, preko prerađivača, uvoznika, ali i naših inspektora.

Domaći proizvodi kontrolišu se kroz sistem “od njive do trpeze” i da za svaku fazu proizvodnje postoje pravila - od samog početka do iznošenja na tržište, pa svi subjekti koji posluju sa hranom moraju znati kako da ih primjenjuju. Subjekti u poslovanju hranom, od prerade do maloprodaje, moraju osigurati poštovanje principa HACCP sistema i drugih sistema dobre proizvođačke prakse koji identifikuju i upravljaju opasnostima koje su značajne za bezbjednost hrane od primarne proizvodnje do finalnog proizvoda. Pravilna prerada, skladištenje i čuvanje su koraci kojim se doprinosi očuvanju hranljivosti i smanjenju ekonomskih gubitaka.

Konstantna i uspješna saradnja između primarnog, prerađivačkog i administrativno-ekspertskog sektora, poštovanje preporučenih mjera i zakona, koji su u najvećoj mjeri usklađeni sa zakonodavstvom EU, rezultiraju porastom povjerenja građana, što su pokazali i rezultati Eurobarometra. Takođe je važno naglasiti da sve veći broj subjekata u poslovanju sa hranom izvoze ne samo u zemlje regiona, nego i u zemlje članice EU, što je rezultat zajedničkih napora. Pored ovoga, poglavlje 12 (Bezbjednost hrane, veterina i fitosanitarni poslovi) je uvijek do sada dobijalo dobre ocjene od strane Evropske komisije (EK).

Kakve kampanje Uprava planira ili trenutno realizuje, a u cilju poboljšanja bezbjednosti hrane u Crnoj Gori?

Svjesni smo da su kampanje veoma značajan izvor informacija ka građanima, a samim tim i promocija naših napora koje ulažemo da bi imali bezbjedniju hranu.

Dodatno se u Crnoj Gori realizuje druga godina EFSA-ine kampanje #PlantHealth4Life koja je prethodne godine imala odlične rezultate. Pored Crne Gore, učestvuje i 21 zemlja članica EU. Takođe, realizovane su EFSA kampanje Zaustavimo afričku kugu svinja, četiri godine za redom, zatim mini kampanja RiskVsHazard, a planiramo i da se priključimo EFSA kampanji Safe2Eat o bezbjednosti hrane.

U 2023. godini uspješno smo sproveli kampanju borbe protiv afričke kuge svinja koju je finansirala Evropska komisija (EK), kao i druge kampanje koje su za temu imale sprečavanje širenja bolesti životinja.

Kao što i sami vidite, veoma je važna saradnja sa Evropskom agencijom za bezbjednost hrane (EFSA) koja daje nepristrasne naučne savjete kako bi pomogla u formiranju odluka o rizicima u vezi sa hranom.

Ovo je najbitniji dio institucionalnog okvira u Evropskoj uniji (EU), koji osigurava bezbjednost potrošača, kao i životinja i okoline od bilo kakvih rizika povezanih sa lancem ishrane. Ključna djelatnost EFSA-e je naučna procjena rizika, specijalizovano polje primijenjene nauke koje obuhvata razmatranje naučnih podataka i studija u cilju procjene rizika koji se povezuju sa određenim opasnostima. Pored ovoga, EFSA prati direktne i indirektne opasnosti za bezbjednost hrane i pruža pomoć prilikom upravljanja rizicima i sljedljivosti hrane od njive do trpeze. Među veoma bitnim aktivnostima prema EFSA-i je sakupljanje podataka o potrošnji hrane, bolestima životinja i pesticidima.

Koje su najčešće zablude građana, a koje preporuke Uprave po pitanju čuvanja hrane i rokova upotrebe?

Prenosimo Vam samo nekoliko praktičnih savjeta sa našeg Kutka za potrošače:

Uvijek vodite računa gdje kupujete, pročitajte deklaraciju, vodite računa o higijeni, odvajajte sirovu hranu od termičko obrađene hrane (kuvano, pečeno, prženo), odvojite sirovo meso, živinu i plodove mora od druge hrane, poseban pribor i kuhinjsko posuđe, kao noževe i daske za rezanje, koristite za pripremanje sirove hrane, a poseban pribor za termički obrađenu hranu (kuvanu, pečenu, prženu). Čuvajte hranu u posebnim posudama sa poklopcima da se izbjegne kontakt sirove i već pripremljene (termički obrađene) hrane što nas vodi do dobre termičke obrade (posebno meso, živinu, jaja i plodove mora.

Upamtite da hranu poput supe ili paprikaša kuvate na temperaturi od najmanje 70°C. Imajte na umu da dobro termički obrađeno meso i živina koji su spremni za bezbjedno konzumiranje ne smiju imati crvenkasto-ružičastu boju (ne smiju biti “živi”). Čuvajte hranu na odgovarajućoj temperaturi, morate temeljno podgrijati, što podrazumijeva da hrana “proključa. Ne ostavljajte kuvanu hranu na sobnoj temperaturi više od dva sata.

Koristite higijenski ispravnu robu i sirove namirnice.

Na kraju sva lica u lancu proizvodnje i potrošnje hrane moraju razumjeti svoje uloge, poput implementacije osnovnih higijenskih praksi prilikom kupovine, prodaje i pripreme hrane radi zaštite ličnog zdravlja i zdravlja šire zajednice.

Savjeti za građane kroz “Kutak za potrošače”

Koji su ključni savjeti za građane po pitanju bezbjednosti hrane u domaćinstvu, a pogotovo tokom ljetnjih mjeseci?

Na našem sajtu smo otvorili i i poseban dodatak “Kutak za potrošače” (https://www.gov.me/ubh/kutak-za-potrosace) gdje građani mogu naći savjete kako pravilno rukovati hranom, jer jasan, pravovremen i pouzdan pristup informacijama je jedan od neophodnih oruđa u obezbjeđivanju dobrog sistema bezbjednosti hrane.

Međutim, uvijek treba imati na umu da svi snosimo odgovornost, a samim tim i potrošačima se preporučuje da pročitaju podatke sa etikete, pravilno rukuju i pripremaju hranu kod kuće, kao i da ne zaboravljamo da građani treba da znaju da uvijek mogu kontaktirati Upravu putem mejla ili telefona u slučaju uočenih nepravilnosti.

( Ana Komatina )