Deevropeizacija u susjedstvu EU

U Evropi je sezona izbora.

Od šestog do devetog juna, glasači u dvadeset sedam zemalja članica Evropske unije glasaju da izaberu sljedeći Evropski parlament. Mnogo toga je na kocki, uključujući najviše pozicije u Briselu i, do određene mjere, politike koje će unija sprovoditi do kraja ove decenije.

Kao i u prethodnim ciklusima, ono o čemu se najviše priča je uspon ultradesnice. Komentatori već broje koliko će mjesta osvojiti partije poput francuskog Nacionalnog fronta ili AUR-a u Rumuniji. Takođe se spekuliše da li će liderka Nacionalnog fronta Marin le Pen i premijerka Italije Đorđa Meloni prevazići razlike i formirati veliki poslanički klub u Evropskom parlamentu koji će parirati dosad dominantnoj Evropskoj narodnoj partiji desnog centra.

Bilo da se to desi ili ne, jedna stvar je nesporna: izborna politika u EU postaje sve više evropeizovana. To da će glasači donijeti odluku motivisanu nacionalnim pitanjima nekada je bila očigledna istina na izborima za Evropski parlament. U izvjesnoj mjeri, to je još uvijek slučaj. Između ostalog, trenutni izbori dolaze kao prelazni lakmus test uoči nacionalnih nadmetanja i akteri se bore oko pitanja koja su bliža kući.

Dok se stranke i izbori u EU evropeizuju, zemlje koje čekaju na ulazak u blok idu u drugom pravcu

Međutim, istina je i da su panevropska pitanja dobila na važnosti. Svjedoci smo revnosti s kojom se ultradesničarske, tradicionalno evroskeptične partije udružuju kako bi se zalagale za jače granice u cilju sprečavanja ilegalne migracije. Ili rekacije u mnogim državama članicama protiv Evropskog zelenog dogovora, što je zajednička tema u ovogodišnjoj kampanji u mnogim djelovima EU.

Međutim, dok partije i izbori u EU postaju evropeizovani, suprotan trend - deevropeizacija - vidljiv je u zemljama koje čekaju da se pridruže uniji. Prošlog mjeseca smo imali primjere i na zapadnom Balkanu i u istočnom susjedstvu EU.

Vladajuća Srpska napredna stranka je prošlog vikenda osvojila komotne većine na ponovljenim izborima u Beogradu i Novom Sadu. Glasanje je održano zbog nepravilnosti u decembru 2023, što je izazvalo protest opozicije. Ishod je učvrstio moć predsjednika Aleksandra Vučića, uključujući njegov narativ da Srbija ima širok spektar opcija u današnjem svijetu van članstva u EU. On je 8. maja u Beogradu dočekao Sija Đinpinga kako bi istakao "zajedničku budućnost" Kine i Srbije uz razgovore o strateškim investicijama koje pristižu.

Iako notorno razjedinjena opozicija Srbije nije postavila Evropu kao slogan svoje kampanje da se suprotstavi Vučićevom narativu, njen izborni prodor u Beogradu bi oslabio taj narativ. U najmanju ruku, tabor protiv Vučića želi demokratiju evropskog tipa sa kontrolom i ravnotežom. Nažalost, oni to ne dobijaju.

Ishod izbora je učvrstio moć predsjednika Aleksandra Vučića, uključujući njegov narativ da Srbija ima širok spektar opcija u današnjem svijetu van članstva u EU

U susjednoj Sjevernoj Makedoniji, vladajuće Socijaldemokrate su pretrpjele težak poraz od desničarske VMRO-DPMNE na dvostrukim parlamentarnim i predsjedničkim izborima 8. maja.

VMRO-DPMNE je okupio glasače protiv kompromisa koje je Sjeverna Makedonija postigla sa susjednom Grčkom, čuvenog Prespanskog sporazuma iz 2018, i sa Bugarskom. Novoizabrana predsjednica Gordana Siljanovska-Davkova uznemirila je duhove kada je na ceremoniji polaganja zakletve nazvala zemlju "Republika Makedonija", izostavljajući "Sjeverna." Posmatrači strahuju da će Skoplje ponovo zapeti na putu ka EU, kao što je bio slučaj tokom premijerskog mandata Nikole Gruevskog iz VMRO-DPMNE između 2006-2016.

Budući premijer Hristijan Mickoski je saveznik evroskeptika kao što su Vučić i Viktor Orban iz Mađarske, koji je pružio azil Gruevskom kada je pobjegao od zatvorske kazne za korupciju u svojoj domovini. Sve u svemu, vjerovatnoća je da Sjeverna Makedonija, koja je formalno započela pregovore o članstvu u EU 2022, neće preći na suštinsku fazu pregovora. Odbiće da sprovede promjene ustava koje su prethodna vlada i parlament obećali EU, prihvatajući dogovor u kojem je Francuska posredovala za rješavanje istorijskog spora sa Bugarskom.

Orbanizacija prije nego evropeizacija je trend u Gruziji, još jednom aspirantu za članstvo. Vladajuća partija Gruzijski san prkosi prozapadnim protestima, pritisku iz EU zajedno sa vetom predsjednice Salome Zurabišvili i nastavila je sa usvajanjem zakona u stilu Rusije o "stranim agentima" koji prijeti obračunom sa civilnim društvom. Šokantno je to što je parlament pooštrio ograničenja između drugog i trećeg čitanja zakona, ignorišući apele EU.

Sada je takođe predložen novi nacrt zakona o "porodičnim vrijednostima i zaštiti maloljetnika" uperen protiv LGBTQ+ zajednice. Gruzijski san deklarativno podržava cilj pridruživanja EU. U praksi, balansira između Zapada i Rusije - kao i Kine. I vjerovatno će osvojiti još jedan mandat na predstojećim izborima u oktobru.

Ovaj izborni ciklus će bez sumnje pružiti dokaze da se EU osporava unutar svojih granica. Ipak, trend ka dubljoj integraciji je takođe jasan. Međutim, van granica EU, prisutan je suprotan trend. Sve više zemalja bira one djelove Evrope koji im se dopadaju - tržišnu integraciju, trgovinu, investicije - i ignorišu one koje ne žele, uključujući liberalnu demokratiju i vladavinu prava.

Proevropski stav izgleda ne donosi mnogo glasova na Zapadnom Balkanu i u Gruziji. Još gore, spori tempo proširenja podstiče zarobljavanje države i potkopava privlačnost unije. Orbanova verzija Evrope izgleda kao najcjenjeniji politički izvozni proizvod EU ovih dana.

Autor je viši saradnik fondacije Karnegi Evropa

Priredila: A. Š.

( Dimitar Bečev )