Evropa ne izlazi iz istorije

Žan Pjer Ševenman, istaknuti francuski državnik i političar, nekadašnji ministar pravde, je naslovio svoju knjigu u kojoj rekapitulira evropsko istorijsko trajanje u periodu jednog vijeka ovim pitanjem: “Da li Evropa izlazi iz istorije?”.

Opservacije na istu i slične teme su nastavljene, zapravo pojačane nadolazećim anarhijama u svijetu koje su dobrim dijelom uzrokovalne nepoštovanjem ili relativizovanjem osnovnih međunarodnih pravila i prava. Evropska unija se našla, bez do kraja jasnih odgovora, u tom sve više haotičnom međunarodnom životu čiji su sastavni dio ratovi, pa i na evropskom tlu, s posledicama koje su i dalje nesagledive.

Nedavno je i francuski predsjednik Makron tokom izlaganja na Sorboni upozorio, i to na još dramatičniji način, da Evropa može umrijeti. On pritom vezuju evropsku sudbinu za prethodna pitanja, prije svega, njenu funkcionalnost i geoplitičku samostalnost.

Ipak Evropa, i njena u mnogim rezultatima impresivno uspješna Unija, nisu u svojoj plovidbi bili bez busola koje pomažu usmjeravanju pravca. Tako i nasleđe Žana Monea, prije svega duh racionalnosti i pragmatizma, ostaje fundamentalan metod. Pa i u ovom trenutku, vjerovatno najsloženijem u istoriju Evropske unije.

Već u drugoj polovini ove godine se očekuje potencijalno novi ispit Evropske unije. Radi se o evropskim ispitima kroz koje Unija kontinurano prolazi i koji znače susrete s istinom o sebi. Pristup Monea podrazumjeva da svaku krizi treba pretvoriti u šansu novog napretka.

Ako je evropska kriza duboka – zbog nedovoljno efikasnog funkcionisanja, maglovitih vizija kojim putem dalje, nerelevantnosti na turbulentnom međunarodnom planu - onda Moneova formula bi trebalo da vodi kvalitativno novom i zato prelomnom periodu. Ulog je veliki.

Status quo se smatra, ne bez razloga, najgorom varijantom. U tom slučaju Ševenmanovo pitanje postaje iznova aktuelno.

Treba reći da sadašnji komplikovan momenat s mnogo rizika dolazi poslije nekoliko uspjelih faza kada je Evropska unija pokrenula svoje velike resurse. Čak po prvi puta u svojoj istoriji realizovan je zajednički zajam EU, u kontekstu uspješne i solidarne borbe protiv Kovida 19. kada su realizovani projekti Next Generation (i RRF). Takođe postignuti su primjerni rezultati u industrijsko - tehnološkim i tranziciono ekološkim, trgovinskim, konačno i strateškim kompeticijama, uključujući i one s ekonomskim velikim rivalima SAD i Kina. Konačno relativno brzo je usaglašena i politika sankcija prema Rusiji, makar neke zemlje članice zatim različito tumačile karakter sankcija zadržavajući na neki, često posredni način, saradnju svojih firmi s ruskom ekonomijom.

Na programski način započele su i velike diskusije na temu “Budućnosti Evrope” koje su trebalo da vode formulisanju “ Strateške autonomije”.

Pokazalo se da su ubrzani negativni trendovi na međunarodnom planu, sve češći porazi multilateralizma, novi konteksti osporavanja prethodnih međunarodnih sistema i pravila, konačno i novi ratovi - oslabili poziciju Evropske unije, očigledno s velikim teškoćama da se pozicionira i djeluje na turbulentnom međunarodnom planu.

Evropska unija je manje kumovala novonastalim i sve riskantnijim zapletima u svijetu, postajući na specifičan način njihova žrtva.

S jedne stane žrtva nedovoljne relevantnosti svojom isključivo soft pawer, i s druge povećanih razlika među članicama Evropske unije oko važnih, pa i strateških pitanja na međunarodnom planu. Da li je međunarodna politika u kriznim vremenima Ahilova peta Evropske unije?

Posebna mjesto, pa i u razlikama, ima sadašnji i budući odnos EU sa SAD, koji Makron u pomenutom izlaganju vidi bitnim, navodeći da će Evropa nestati ukoliko ostane “američki vazal”.

Dok se ta tema u ovoj fazi među Evropljanima posmatra oprezno, uglavnom “zatvorenih karata”, u SAD, zemlji otvorenih i demokratskih rasprava ovo pitanje se elaborira u dužem periodu.

Podsjećam, baš na nešto raniji period i trojicu istaknutih američkih političkih mislioca međunarodnih odnosa, koji su na sljedeći način sintetizovali buduće odnose EU i SAD.

Dok Robert Kagan u ogledu o pawer and weakness tretira “hobsovsku” Ameriku i “kantovsku” Evropu smanjujući joj značaj, Čarls Kupčan smatra da će vremenom američka agresivnost primorati Evropu da se federalizuje i postane zasebna sila, nasuprot SAD.

Između navedenih stavova, Dejvid Kaleo, takođe afirmisani ekspert diplomatije i međunarodnih odnosa, je u svojim radovima o evropskoj budućnosti zastupao da bi raskid evro-atlanskog saveza bio štetan ne samo za SAD i Evropu, već za cijeli svijet, donoseći novu nestabilnost koja bi se još teže obuzdavala.

Rasprava, kao oblik stalne konferencije EU o budućnosti Evrope je zaustavljena ratom u Ukrajini. Ne govori se više ni o traženju strateškog kompasa, niti o sličnim evropske temama od prije nekoliko godina.

Sva geopolitička i ratna iskustva u Ukrajini i Palestini, uzdrmano stanje pravila multilateralizma koje je nastalo poslije Drugog svjetskog rata, će sigurno pomoći prilikom osmišljavanja daljeg evropskog puta. Negdje u približavanju država članica, negdje u moguće novim razlikama.

I dok Stari Evropski kontinent, sa svojom velikom civilizacijskom tradicijom, povremeno i s “duhovima” u njoj, prolazi kroz svoja nova iskušenja, sada i s ratom na svojoj teritoriji, u nedelju se održavaju izbori za Evropski Parlament.

Riječ izbori treba upotrebiti u pluralu, jer se oni održavaju u 27 država. I taj momenat podsjeća na značajnu činjenicu da se težište suverenosti Evropske unije nalazi u državama članica. Novi evropski delegati će zastupati svoje države i političke familije kojima pripadaju. Imajući u vidu da “bauk” desnog nacionalno-suverenističkog populizama “kruži Evropom” očekivanja su da će i novi EPP biti većinski desnocentričan, dakle - više nacionalno sebičan, manje evropsko reformski i vizionarski.

Ostaje da se vidi, mada već sada možemo zaključiti da predstojeći izbori neće biti istorijski. Niti “Najduži dan” kako je naslovljen film o iskrcavanju saveznika u Normandiju 6. juna, 1944. dakle tačno prije 80. godina kada je na teritoriji Evrope i vojno poražavan užas nacizama.

Iz mnogo, mnogo razloga, svoje prošlosti i budućnosti Evropa ostaje protagonista istorije.

Tako se nama čini, ovdje u evropskoj enklavi, na Zapadnom Balkanu, koji je sa svih strana okružen zemljama članicama Evropske unije.

Sve u jakoj, iskrenoj želji da zasluženo i zajedno podijelimo evropsku stvarnost i budućnost.

( Miodrag Lekić )