Kuća Marića u Kolašinu: Sudbina oronule ljepotice opet u privatnim rukama

Kuća Marića, jedna od najstarijih i nekad najljepših zgrada u Kolašinu, prije nekoliko dana još jednom je promijenila vlasnika nakon što su lokalne vlasti decenijama problematičnim odlukama, nebrigom i nedostatkom osjećaja za vrijedan dio kulturnog nasljeđa, propuštale prilike da dobije formalnu zaštitu.

Kompanija Ski resort “Kolašin 1450”, na portalu čiji je osnivač, objavila je da su na aukciji trgovali kuću i obećali rekosntrukciju “u stilu u kojem je i sagrađena”.

Od kako je napravljena, na samom početku prošlog vijeka, zgrada u Ulici Boška Rašovića, u neposrednoj blizini Trga Vukmana Kruščića, četiri puta je mijenjala vlasnike.

PREŽIVJELA RAT

Kuću je sagradio, kao poslovni objekat, u stilu secesije, po ugledu na slične građevine u Trstu i Beču, najvjerovatanije 1907. godine, poznati trgovac Akan Marić.

Braća Marić su, prema podacima lokalnog hroničara Branislava Jeknić, imali više kuća u Kolašinu. Samo je jedna ostala poslije Drugog svjetskog rata, dok su ostale uništene u njemačkom bombardovanju 1943. i 1944. godine.

U knjizi “Kulturno nasljeđe Kolašina”, istoričarka umjetnosti Draginja Kujović navodi kako taj objekat karakerišu “atike na krovnoj masi, te naglašen i lijepo profilisan u štuko malteru krovni vijenac”. Kako je zapazila, “metalne zaštitne i ukrasne mreže na prozorima i vratima, kao i keramičke pločice bijele, terakot i plave boje složene u geometrijske slike u ulaznom holu, arhitektonski su elementi dati u duhu secesije”.

Kuća je konfiskovana 1946. godine, pa je u nju smješten Sreski sud i Javno tužilaštvo. Kada je izgubila tu namjenu, prestala je i briga opštinskih vlasti o jednom od simbola nekadašnje varoši.

I BOŠKOVIĆ OBEĆAVAO

Prije skoro deceniju i po, u talasu masovnih, većinom problematičnih prodaja opštinskih nekretnina, lokalna vlast se riješila i tog objekata. Novi vlasnik postao je biznismen Nebojša Bošković, za 120.000 eura. I on je najavljivao “rekonstrukciju, kojom će biti očuvana autentičost”. Tada su novom vlasniku i izdati urbanističko-tehnički uslovi (UTU) za izradu projektno-tehničke dokumentacije za rekonstrukciju u postojećim gabaritima.

Zbog poslovnih problema i sukoba sa zakonom, Bošković nije započeo rekonstrukciju, a kuću je prepustio propadanju i povjeriocima. Na objekat je upisana i hipoteka u iznosu od 640.000 eura.

Od kako je postalo jasno da Bošković neće obnavljati vrijedno kolašinsko arhitektonsko nasljeđe, nemoguće je bilo izbjeći utisak da je Opština uglavnom nastojala da skine “muku s vrata” i nađe način da izbjegne odgovornost za zgradu, koja je zbog oronulosti predstavljala i opasnost.

Kuća koja je mogla biti ponos Kolašina bila je smetnja, a samo sticajem okolnosti izbjegnuto je urušavanje ili rušenje.

Institut za razvoj i istraživanje u oblasti zaštite na radu iz Podgorice je još 2016. godine ocijenio da zgrada predstavlja opasnost za ljude, susjedne objekte i bezbjednost saobraćaja. U nalazu se precizira da bi troškovi radova rekonstrukcije premašili one za rušenje objekata i izgradnju novog...

ELABORAT ZA SPAS MRTVO SLOVO NA PAPIRU

Uslijedile su ponovo godine nečinjena, nazainteresovanosti i neispunjenih obećanja, a na postojanje i važnost tog vrijednog objekta podsjećali su sporadično pojedini građani i novinski tekstovi.

Napokon, u ljeto 2022. godine, iz NVO Društvo prjatelja Kolašina i Opštine, na čijem čelu je tada bila Marta Šćepanović, incirali su uspostavljanje zaštite. Urađen je i Elaboratom o urgentnim privremnim mjerama, koji je, između ostalog, predviđao “pažljivu demontažu krovne konstrukcije, unutrašnjih pregradnih zidova i međuspratnih tavanica i čišćenje šuta iz objekta”. Planirano je bilo i postavljanje zaštitne mreže po čitavoj fasadi kuće, kao i “utezanje” objekta uz pomoć dvostrukih armaturnih šipki. Sugerisano je i da je “prilikom izvođenja planiranih intervencija obavezno uključivanje arhitekte-konzervatora, sa iskustvom u radu na sličnim poslovima, koji bi na licu mjesta dao uputstva o očuvanju/zaštiti elemenata arhitekture”.

Realizacija privremenih urgentnih mjera zaštite, kako je procijenjeno, koštala bi blizu 50.000 eura.

I nakon što je promijenjena vlast u Kolašinu, činilo se da lokana uprava ne odustaje od zaštite. U febrauaru 2023. godine, potpredsjednik Opštine Vasilije Ivanović, na usmjenoj raspravi na Cetinju, koju je organizovala Uprava za zaštItu kulturnih dobara, saglasio se da kuća Marića bude proglašena za kulturno dobro. On je tada kazao da nema primjedbi na Elaborat o valorizaciji tog kulturnog dobra, koji je izradila Uprava.

Iz Uprave su zaključili da objekat treba da se kategorizuje kao kulturno dobro od lokalnog značaja. Razlozi za to su, kako su objasnili, “očuvana autentičnost i originalnost, te činjenica da je kuća Marića jedna od najstarijih sačuvanih kuća u gradskom jezgru Kolašina, nastala početkom 20. vijeka”. Taj objekat, konstatuju iz Uprave, predstavlja “rijedak sačuvani primjerak arhitektonskog rješenja, koje je nagovijestilo raskid sa tradicionalnim graditeljskim konceptom kolašinskog podneblja, čime ispunjava kriterijum arhitektonski značaja”.

U Elaboratu su propisane konzervatorske mjere i režim zaštite i preporučeno da treba “sprovesti neophodna istraživanja i na osnovu validnih podataka o izgledu (arhivske fotodokumentacije) predvidjeti sanaciju (rekonstrukciju i konsolidaciju) objekta”.

No, neposredno nakon što je Ivanović potpisao saglasnost, iz kolašinske Opštine su se žalili na rješenje Uprave, čime je proces zaštite zaustavljen do danas. Iz lokalne uprave nikad nije saopšteno zbog čega je tadašnji predsjednik Vladimir Martinović podnio žalbu ni kako je resorno ministarstvo odgovorilo na nju.

ŠTA JE S DOKUMENTACIJOM

Dokumentaciju koja je u vezi sa kućom Marića, uključujući i žalbu na rješenje Uprave, “Vijesti” su nedavno tražile zahtjevom o slobodnom pristupu informacima, na koji još nije odgvoreno.

Iz kabineta aktuelnog predsjednika Opštine Petka Bakića tvrde da tu dokumentaciju nemaju, pa su zahtjev, kao su rekli, proslijedili opštinskom zaštitniku imovinsko-pravnih odnosa u Sekreterijatu za finansije, imovinu i ekonomski razvoj.

Sticajem okolnosti, odnosno nedostatkom ideja, neizainteresovanosti i neažurnosti lokalne vlasti, kuća Marića i novog vlasnika dočekala je bez formalne zaštite.

Nije poznata cijena po kojoj je poslednji put kupljena, ali je jasno da će njena sudbina zavisiti od volje, planova i senzibilieta kupca.

Kolašincima, koji znaju njenu vrijednost, ostaje samo da se nadaju da će novi vlasnik ispuniti obećanja i vratiti stari sjaj nekadašnjoj “varoškoj ljepotici”, čuvajući sve elemente njene posebnosti.

( Dragana Šćepanović )