Šta bi Vajmarski trougao mogao da uradi za Evropu

U govoru na Sorboni u aprilu, i ponovo tokom državne posjete Njemačkoj krajem maja, francuski predsjednik Emanuel Makron je upozorio da se Evropa suočava sa sopstvenom smrtnošću. Uhvaćena između Rusije Vladimira Putina, Kine Sija Đinpinga i, potencijalno, Amerike Donalda Trampa, Evropljani hitno moraju pokazati solidarnost; ali upravo zato što se ne osjećaju sigurno, Evropa izgleda kao da se cijepa.

Najneposrednija prijetnja je u Ukrajini. Dugo vremena nije bilo jasno šta bi ruska pobjeda mogla značiti. Ali u svjetlu nedavnih američkih anketa, sada je moguće zamisliti Trampov “mirovni plan” - ili sporazum Minsk III - koji bi zamrznuo teritorijalne gubitke Ukrajine, isključio je iz NATO-a i Evropske unije, demilitarizovao je i prisilio na stalnu neutralnost. To bi bio poraz ne samo za Ukrajinu, već za cijelu Evropu. Najmanje jedna trećina država članica EU bi se osjećala egzistencijalno nesigurnom, sa ojačanim revizionističkim agresorom na svojim granicama.

U ovom scenariju, mnogi lideri bi mogli izgubiti vjeru u evropski projekat i umjesto toga pokušati da se približe Trampu, kao što je to mađarski premijer Viktor Orban već učinio. Kolektivni napori za jačanje EU bi ustupili mjesto bilateralnim odnosima sa SAD, ostavljajući Evropu još više podijeljenom i paralizovanom. Dugoročno, ista dilema bi se odnosila na pitanja poput toga kako Evropljani rješavaju odnose sa Kinom, kako postižu ekonomski prosperitet u vremenu intenzivne tehnološke konkurencije i kako se angažuju u globalnom upravljanju. U svakom slučaju, taj izazov zahtijeva jedinstvo, ali će pojedine države članice biti u iskušenju da djeluju samostalno.

Makronova nedavna posjeta Njemačkoj možda je pružila neke naznake o tome kako spriječiti fragmentaciju, ne zato što su on i njemački kancelar Olaf Šolc priredili upečatljive prikaze prijateljstva i solidarnosti, već zato što su nenamjerno potvrdili da je francusko-njemački odnos sveden na puku paradu. Vlade Francuske i Njemačke više nisu sposobne da same zacrtaju strateški kurs Evrope. Čak i kada bi uspjele da se dogovore oko konkretnog programa, nije sigurno da bi ih ostatak EU pratio.

Međutim, odnos ponekad može biti spašen dodavanjem treće strane, a u trenutnom evropskom kontekstu, očigledan kandidat je Poljska. Francusko-njemačko-poljski motor bi oživio format “Vajmarskog trougla” koji je pokrenut 1991. godine, ali koji je prethodna neliberalna vlada Poljske gurala u stranu osam godina.

Sada kada Poljska ima novo rukovodstvo i prepuna je ideja o tome kako ojačati Evropu, ona bi mogla biti ključna za okupljanje Evropljana kroz zajednički osjećaj sigurnosti i geopolitičke svrhe. Takođe pomaže i to što je Njemačka napravila velike promjene u potrošnji na odbranu i stavu, kao i da je Makron prihvatio ideju dodavanja novih članica EU kroz istočno proširenje.

Vajmarski trougao bi mogao dati tri glavna doprinosa Evropi, od kojih je prvi politički. Dok je francusko-njemački format često izazivao ogorčenost među drugim državama članicama i ostavljao one iz bivšeg sovjetskog bloka u neizvjesnosti da li će biti prodati Kremlju, novo uređenje bi uključivalo jednu veliku bivšu komunističku zemlju. To bi samo po sebi moglo biti faktor jedinstva, čak i u slučaju Trampove pobjede, pod uslovom da tri lidera djeluju inkluzivno, a ne kao klika.

Štaviše, tri vlade bi mogle (i trebalo bi) da predlože načine za resetovanje odnosa sa Ujedinjenim Kraljevstvom, koje će uskoro imati novu vladu. Ovo će biti ključno za umirivanje Evropljana u širokom spektru pitanja, uključujući odbranu i nuklearne rizike, ekonomsku sigurnost, tehnološku konkurenciju i energiju. Proteklih sedmica sam proveo mnogo vremena u evropskim prijestonicama - od Danske do Portugala - i čuo sam mnoge lidere i diplomate kako Vajmarski trougao nazivaju izvorom nade.

Drugi doprinos je vojni, budući da zemlje Vajmarskog trougla zajedno čine više od 30 odsto evropske potrošnje na odbranu. U kratkom roku, trebalo bi da unaprijede plan za objedinjavanje različitih inicijativa kako bi Ukrajina dobila municiju i protivvazdušnu odbranu koja joj je potrebna. A na duži rok, Evropljani bi mogli postići mnogo više u pogledu sopstvene odbrane jednostavno radeći bolje u tandemu.

Pored održavanja trilateralnog nuklearnog dijaloga, Vajmarski trougao može proširiti ulogu Eurokorpusa, multinacionalnog vojnog štaba koji su osnovale Francuska i Njemačka 1990-ih. Za razliku od borbenih grupa EU, koje su ekspedicione i stoga loše prilagođene današnjim realnostima, Eurokorpus bi mogao biti unaprijed raspoređen u dovoljnim brojevima da umiri države članice na prvoj liniji ukoliko bi SAD ikada povukle svoje trupe iz Evrope.

Na kraju, revitalizovani Vajmarski trougao bi mogao pomoći Evropi da se preobrati “iz fabrike propisa u zajednicu sudbine,” kako mi je to rekao jedan visoki poljski zvaničnik. Trenutno je Evropa uhvaćena između geopolitičke potrebe da ukotvi Ukrajinu i Moldaviju na Zapad, i političke i institucionalne nemogućnosti da napreduje sa klasičnim procesom proširenja.

Vajmarski trougao mora osmisliti dugoročni plan za uključivanje Ukrajine i u NATO i u EU, a ova nova strategija mora biti usmjerena ka izgradnji ratnih ekonomija, pružanju bezbjednosti i postizanju regulatorne usklađenosti. Dobar prvi korak bio bi sazivanje grupe na visokom nivou za ispitivanje bezbjednosnih i odbrambenih komponenti revidiranog procesa proširenja EU.

Postoji određeni zamah ka novom vajmarskom formatu. Šolc, Makron i poljski premijer Donald Tusk u martu su održali kratki samit u Berlinu, a njihovi ministri spoljnih poslova su se od tada sastali i dogovorili inspirativan kominike. Ali kao što su nedavno ocijenile moje kolege iz Evropskog savjeta za spoljne odnose u svakoj od tri zemlje, uzvišena retorika mora postati odlučna akcija. Ako se Vajmarski trougao formira, mogao bi udahnuti novi život evropskom projektu.

Autor je direktor Evropskog savjeta za spoljne odnose

Copyright: Project Syndicate, 2024.

Prevod: A.Š.

( Mark Leonard )