(Samo)poštovanje države: odraz njenog dostojanstva

Ponižavanje dostojanstva je gotovo jedini razlog za svađe i sukobe – Simon Soloveychik

Berlinski kongres, održan od 13. juna do 13. jula 1878. godine, predstavlja jedan od najvažnijih trenutaka u istoriji Evrope, ali i ključni trenutak u istoriji Balkana. Njegove odluke imale su prelomni i dalekosežni uticaj na političku geografiju regiona, a mnoge od njih odjekuju i danas kroz savremene političke, nacionalne i etničke tenzije. Kongres je zaključen 13. jula 1878. godine potpisivanjem Berlinskog ugovora, kojim je zamijenjen preliminarni Sanstefanski ugovor potpisan tri mjeseca ranije (tačnije 3. marta).

Međunarodnim priznanjem (vidi član 26 Berlinskog ugovora) Crna Gora postaje subjekt tzv. evropskog, klasičnog međunarodnog prava, jednak ostalim subjektima međunarodne zajednice, odnosno „od države u faktičkom smislu postala je država u smislu međunarodnog prava“. Ovo priznanje, praćeno teritorijalnim proširenjem i konstituisanjem multikonfesionalnosti, imalo je za posljedicu nametanje određenih međunarodnih obaveza: s jedne strane, obavezu poštovanja međunarodnih pravila ili tzv. opštu obavezu, i, s druge strane, konkretnu obavezu iz člana 27 Berlinskog ugovora, tj. da „razlike u vjeri i vjeroispovijesti neće moći da budu smetnja da neko iz tog razloga bude isključen ili spriječen da uživa svoja građanska i politička prava...“.

Na osnovu referenduma iz 2006. godine, Crna Gora, nakon 88 godina, obnavlja svoju nezavisnost i puni suverenitet, tj. postaje subjekt pozitivnog međunarodnog prava. Istorijsko iskustvo i društveno-politička realnost rezultirali su propisivanjem ustavne zabrane da „Crna Gora ne može stupiti u savez sa drugom državom kojim gubi nezavisnost i puni međunarodni subjektivitet“ (vidi član 15 stav 4 Ustava). Sa druge strane, Crna Gora ostaje privržena ravnopravnoj saradnji sa drugim narodima i državama i evropskim i evroatlantskim integracijama“ (kako stoji u Preambuli), te „na principima i pravilima međunarodnog prava, sarađuje i razvija prijateljske odnose sa drugim državama, regionalnim i međunarodnim organizacijama“. Takođe, pozitivnim Ustavom došlo je do ukidanja odrednice „Republika“ iz imena države Crne Gore, tj. došlo je do nomen iuris, ali i do de iure i de facto, diskontinuiteta sa njenom jugoslovenskom prošlošću.

Crna Gora, obnovom nezavisnosti, ponovo stiče, naravno u skladu sa savremenim međunarodnim pravom, međunarodna prava i obaveze. Izvor ovih prava i obaveza država jeste prirodno-pravna doktrina, kao i u slučaju ljudskih prava i sloboda. Jedan od međunarodno-pravnih klasika, Emer de Vatel (18. vijek), ističe da države duguju drugim državama ono što čovjek duguje drugim ljudima, a Luj le Fir (20. vijek) konstatuje da ova prava i dužnosti predstavljaju sam osnov, conditio sine qua non međunarodnog poretka. Prevagom pozitivizma, prava i dužnosti država dobijaju i pozitivno-pravnu osnovu. U tom smislu su, posebno, indikativni član 4 i 5 Montevideo konvencije (Konvencije o pravima i obavezama država iz 1933. godine) gdje, između ostalog, stoji da su države jednake, da imaju ista prava, te da ona ne zavise od moći koju posjeduje, već od proste činjenice da postoji kao osoba po međunarodnom pravu, kao i da ova prava ne mogu biti mijenjana, odnosno ugrožena na bilo koji način. Takođe, nezaobilazna je i Glava I Povelje Ujedinjenih nacija i Deklaracija o načelima međunarodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji između država u skladu sa Poveljom UN iz 1970. godine. Iako katalog međunarodnih prava i obaveza država nije do kraja definisan, tu, između ostalog, spadaju: pravo na suverenost (koje uključuje i pravo na nezavisnost), pravo na teritorijalni integritet, pravo na samoodbranu, obavezu uzdržavanja od prijetnje ili upotrebe sile u međusobnim odnosima država, obavezu rješavanja sporova mirnim sredstvima, obavezu nemiješanja u unutrašnje i vanjske poslove, obavezu savjesnog ispunjenja obaveza, itd.

Brojna navedena prava i obaveze, praćena grubim nerazumijevanjem i zloupotrebom u trenutne političke svrhe, predstavljaju nezaobilaznu retoriku brojnih političara regiona. Zbog toga će se nastavak mog teksta ticati jednog prava – prava na poštovanje, koji predstavlja, na primjeru naše države, pravi kuriozitet. Naime, pravo na poštovanje, prostim jezikom, podrazumijeva poštovanje države od strane njenih institucija, organa i građana, te obavezu istih da se uzdrže od svih akata nepoštovanja drugih država, tj. obavezu da spriječe i kazne djela koja bi naškodila ugledu i dostojanstvu drugih država. Nejasna je kontinuirana i destruktivna aktivnost pritiv dostojanstva Crne Gore, državnih obilježja, Ustava i zakona. Pitanje je, mada krajnje retoričko, koliko smo istinski sinovi njenog stijenja i čuvari njenog poštenja, kako to gordo stoji u himni Crne Gore. Sa druge strane, sasvim je jasno da će naše (ne)savjesne državnike i građane ove riječi, pod uslovom da ih pročitaju bez predrasuda, istinski nasmijati, jer politička praksa poznaje sve samo ne poštovanje bilo prema državi, bilo prema drugom i drugačijem.

Na kraju, antagonizmi koji prate tzv. državno pitanje(a) predstavljaju nepresušan izvor političkih destrukcija kojima se ugrožava dostojanstvo države, a time i dostojanstvo nas samih, građanski karakter i vladavina prava.

Autor je doktorand pravnih nauka i odbornik CIVIS-a u SO Bar

( Miloš Rajović )