Rutea čeka težak posao

Budući šef NATO-a Mark Rute, koji 14 godina upravlja petom po veličini ekonomijom u Evropskoj uniji, ima reputaciju političara vještog u postizanju konsenzusa, nepokolebljivog u podršci Ukrajini i žestokog kritičara Vladimira Putina.

Holandski premijer sa najdužim stažom jedan je od pokretača evropske vojne podrške Ukrajini od početka ruske invazije 2022. i tvrdi da je poraz Moskve na frontu od ključnog značaja za mir u Evropi.

Rute, 57, prvi put je preuzeo javnu dužnost 2010. godine, a 2014. godine nakon obaranja leta MH17, od političara koji je bio prvenstveno usmjeren na unutrašnje teme postao jedan od glavnih pregovarača u EU, igrajući važnu ulogu u evropskim debatama o imigraciji, zaduženosti i odgovoru na pandemiju kovida. Pod njegovim vođstvom, Holandija je povećala izdvajanja za odbranu na više od dva odsto BDP-a, koliko se zahtijeva od članica NATO-a, obezbjeđujući borbene avione F-16, artiljeriju, dronove i municiju za Kijev, i značajno ulažući u sopstvenu vojsku.

Rute, koji nije oženjen, cijeli život je proveo u Hagu i nagovijestio je da bi se mogao posvetiti predavanju nakon politike. Međutim, kao razlog za kandidaturu za međunarodnu poziciju naveo je rat u Ukrajini.

Na njegove stavove je, prema pisanju agencije Rojters, u velikoj mjeri uticalo obaranje aviona iznad Ukrajine 2014. za koje Holandija okrivljuje Rusiju i u kojem su 196 od ukupno 298 putnika bili Holanđani. Rute tvrdi da NATO mora biti snažan kako bi se suprotstavio Moskvi i da ostali evropski lideri ne smiju biti naivni po pitanju Putinove Rusije. “On se neće zaustaviti u Ukrajini ako ga mi ne zaustavimo. Ovaj rat je veći od same Ukrajine, ovdje se radi o očuvanju međunarodne vladavine prava”, kazao je Rute u Ujedinim nacijama u septembru 2022. Mada upozorava na prijetnju koju predstavlja Putin, on je takođe istakao da ruski lider nije tako snažan kao što izgleda. “Nemojte mentalno precjenjivati Putina. Često sam razgovarao sa tim čovjekom. On nije snažan čovjek”, kazao je Rute u aprilu ove godine.

Međutim, čak i za iskusnog političara kakav je Rute, sljedeće poglavlje u njegovoj političkoj karijeri neće biti lako. Četiri nedjelje nakon što preuzme dužnost od odlazećeg generalnog sekretara NATO-a Jensa Stoltenberga, Amerikanci će izaći na izbore i mogli bi ponovo izabrati Donalda Trampa, NATO skeptika koji prijeti da će ukinuti pomoć Ukrajini.

Rute je imao dobre odnose sa raznim britanskim i američkim liderima i smatra se jednim od najuspješnijih zvaničnika u EU po pitanju odnosa sa Trampom. To bi moglo biti dragocjeno iskustvo budući da je bivši predsjednik SAD u više navrata doveo u pitanje američku spremnost da podrži druge članice NATO-a ukoliko bi bile napadnute.

Na godišnjoj bezbjednosnoj konferenciji u Minhenu prošle godine, Rute je kazao da lideri treba da prestanu da “jadikuju zbog Trampa” i potroše više ne odbranu i proizvodnju municije nezavisno od toga ko pobijedi na izborima u SAD.

NATO je ove nedelje saopštio da je rekordni broj saveznika, njih 23, dostigao cilj od dva odsto BDP-a za troškove odbrane. Međutim, to znači da trećina saveza još uvijek nije ispunila tu obavezu, uprkos tome što su dali to obećanje prije 10 godina. Najviše zaostaju članice iz Južne Evrope, a Ruteova Holandija je tek ove godine prešla taj prag.

Zbog niske odbrambene potrošnje Holandije, države koje se graniče sa Rusijom nijesu bile velike pristalice Ruteove kandidature za generalnog sekretara. Njih, prema pisanju portala “Politiko”, takođe iritira i činjenica da najviša funkcija u vojnoj alijansi uvijek pripadne zapadnoj ili sjevernoj Evropi, iako su države na istočnom obodu članice saveza već četvrt vijeka. Pojedine saveznice su se nadale da će premijerka Estonije Kaja Kalas postati prva žena na čelu NATO-a ali su druge saveznice smatrale da je previše ratoborna prema Rusiji.

Rute neće morati samo Trampa da ubijedi da je NATO i dalje živ. Širom Evrope NATO skepticima raste popularnost. Francusku, na primjer, očekuju parlamentarni izbori na kojima bi veliki uspjeh mogao da ostvari krajnje desničarsko Nacionalno okupljanje - zbog čega je Stoltenberg u intervjuu za briselski portal uputio neuobičajeni apel Parizu da “sačuva NATO jakim”.

Rute je na sopstvenoj koži osjetio posljedice rasta podrške desnici. On je, kako navodi “Politiko”, na neki način počeo da razmatra čelnu poziciju u NATO-u kada je postalo jasno da će njegova desno-centristička Narodna stranka za slobodu i demokratiju izgubiti na holandskim izborima od krajnje desničarske Partije za slobodu Gerta Vildersa. On će se zvanično povući sa mjesta premijera kada novoformirana desničarska holandska vlada zamijeni njegovu koaliciju desnog centra.

Istok očekuje funkcije zamjenika i asistenata

Zemlje na istočnom krilu sada će vjerovatno tražiti bolju zastupljenost na sekundarnom nivou NATO-a: poziciju zamjenika generalnog sekretara i razne pozicije pomoćnika generalnog sekretara. Raspodjela poslova već neko vrijeme predstavlja problem za istočne zemlje, piše “Politiko”. Mada je odlazeći zamjenik generalnog sekretara iz Rumunije, svih sedam asistenata dolazi sa Zapada - dvoje iz SAD, po jedan iz Njemačke, Holandije, Britanije, Italije i Francuske. Jedan od prvih Ruteovih zadataka kao šefa NATO-a biće imenovanje zamjenika, a biće pritiska da postavi nekoga iz istočne zemlje, ističe briselski portal.

( N. Bogetić )