Jedna priča iz istorije Pulje

Imajući u vidu komplikovan međunarodni trenutak, po mnogima haotičan i preloman, nije bilo realno očekivati da će međunarodna organizacija multilateralnog karaktera “Grupa-7” donijeti pretjerano značajne, još manje istorijske zaključke.

Ostalo je zbijanje redova “pred rastućim globalnim izazovima”. Među kojima i pretenzije novih kaznenih mjera protiv Rusije, Kine, Irana.

Samitom koji je održan krajem prošle nedelje na jugu Italije, u Pulji, regiji “sunca i vjetra” Grupa-7 puni skoro 70 godina postojanja. Ovaj moćan zapadni klub koji je decenijama okupljao sedam industrijski najrazvijenijih zemlja je mjenjao svoje forme djelovanja, pa i sastave. U jednom trenutku je bila primljena Jeljcinova Rusija. Tako je nastao je G - 8, ili G - 7 + Rusija.

U daljim eksperimentima koji su očigledno zavisili od aktuelnog međunarodnog momentuma, na inicijativu Baraka Obame stiglo se i do G–20, pa su se na tom samitu našli mnogi, od Brazla, preko već ustaljene Rusije, do Južne Afrike.

U posljednje vrijeme je vraćen format G-7. Pošto se radi o demokratskim zapadnim zemljama gdje je štampa slobodna, pa i ona satirična, nije iznenađenje da je upravo tamo osvanuo naslov kojem je Samit u Pulji nazvan G-1 + 6 (Amerika plus 6 članica).

Ovaj Samit će ostati upamćen i po jednom gostu, papi Franju koji je govorio o najmodernijoj temi - vještačkoj inteligenciji, potvrđujući još jednom kontroverznu, ipak odvažnu pretenziju Vatikana za susret i dijalog s modernošću.

Da, tema rata je bila nezaobilazna, najprije apelom, po želji Makrona, za prestanak ratnih dejstava tokom predstojeće Olimpijade u Parizu. Apel je ostao bez reakcija sa ratnih područija Ukrajne i Palestine.

Očekivano, i tema pomoći Ukrajini je bila na dnevnom redu, ovoga puta s novom finasijskom konstrukcijom. Naime, nastavljena je pretenzija da se velika materjalna vrijednost dobara Rusije koja su zamrznuta u inostranstvu usmjeri Ukrajini kao pomoć u vođenju rata.

Ostavljamo po strani započete polemičke kontroverze tog poduhvata, pa i sa stanovišta međunarodnog prava, ako još neko ozbiljno drži do te nekada elitne i emancipatorske pravne grane. Ako pređemo na samu inicijativu o oduzimanju ruskih dobara onda da krenemo od mjesta održavanja poslednjeg samita G-7, od Pulje i njenog glavnog grada Barija jer već tu stižemo do ruske imovine.

Stižemo i do jedne neobične istorijske priče koju ću pokušati da odmotam.

Nije imovina tajkuna

U ovoj priči, se dakle, ne radi o imovini ruskih tajkuna koja je zamrznuta od strane italijanskih vlasti na teritoriji Pulje.

U pitanju je ruska imovina koja je dio uzbudljivih istorijskih, državnih, kulturnih, diplomatskih, religijskih zapleta.

Kako su to Rusi, kojom operacijom nekretnina, postali vlasnici dijela zemlje na jadranskom primorju, preko puta naše obale, preciznije u Bariju?

Da počnemo od, 1. marta 2009. kada je tokom državne ceremonije, Italija vratila ruskoj državi crkveni kompleks “Sveti Nikola” u Bariju. Tom prilikom je italijanski predsjednik Đorđo Napolitano simbolično uručio ključ crkve i zemljišni kompleks od osam hiljada kvadratnih metara ruskom predsjedniku Dmitriju Medvedevu. Kasnije su Vladimir Putin i italijanski premijer Prodi posjetili crkvu u Bariju, i tom prilikom, kako je navedeno, potpisali osam bilateralnih ugovora.

Istorijska dimenzija događaja se bazira na činjenici da je hrišćansko-pravoslavni objekat u Bariju počeo da se gradi 1913. godine, a da je investitor bio, niko drugi, nego ruski car Nikolaj II Romanov. Kompleks sadrži crkvu i konak za hodočasnike. Glavni projektant bio je Aleksej Susev, veliki arihitekta carske Rusije, ali isto tako poznat i po projektovanju Lenjinovog mauzoleja.

Nakon revolucije 1917, nova sovjetska država je prestala da se interesuje za sudbinu crkve u Bariju, sasvim u skladu s novom ideologijom koja je religiju definisala kao opijum za narod, a crkvi dala reakcionarni, ili preciznije, kontrarevolucionarni tretman. Dugo zapušten, crkveni kompleks će vremenom postati najprije vlasništvo italijanske države, a zatim, 1937. god. svojina opštine Bari.

Religijska dimenzija ovog događaja je posebno bogata i višeslojna. Bari je grad poznat i po tome da su u njega 1087. godine sa istoka prenesene i pohranjene mošti Svetog Nikole, zaštitnika mornara, ribara, djece, trgovaca i zatvorenika, djevojaka i mladića, pokrovitelja Rusije, Grčke... Svetog Nikolu slave svi hrišćani, dakle katolici, pravoslavni i protestanti, da je, pored velikog značaja za crkveni život, ostao upamćen i zbog značaja u kulturnoj i umjetničkoj istoriji Mediterana i Evrope.

Po predanju, mornari su prenijeli mošti Sv. Nikole iz Mire (današnje Turske) u Bari, tada multietnički i multikonfesionalni grad.

Ruski car Nikolaj II se opredijelio za izgradnju crkve u Bariju, izražavajući poseban pijetet Sv. Nikoli, zaštitniku ne samo Rusije, nego i familije Romanov.

Planirano je da to bude i mjesto za ruske hodočasnike na putu prema Svetoj zemlji, Palestini.

Saglasnosti za taj poduhvat je prethodila povoljna atmosfera koja tih godina vladala u državnim odnosima Italije i Rusije. Ona je nastala, između ostalog, i zbog efikasne ruske pomoći nakon katastrofalnog zemljotresa u Mesini.

Ali, da napravimo još jedan skok u istoriju i podsjetimo na neke detalje tog dramatičnog vremena koji su zabilježili italijanski istoričari.

U mediteranskim vodama, te 1908. godine kada se dogodio najstrašnniji zemljotres u istoriji Italije, u vodama Sicilije nedaleko od Mesine, su se nalazili dvije ruske vojne krstarice. Na molbu da pomognu u evakuaciji nesrećnih ljudi, admiral je odgvorio da imaju preciznu rutu koju ne mogu mijenjati bez odobrenja ruskog ministarstva. Istoričari su zapisali da su tada mornari vidijeli kraljicu Jelenu kako se penje na brod “Slavija”, obraćajući se na ruskom jeziku admiralu Litvinovu ovim riječima:

“Admirale, sa vama sada ne razgovara kraljica Italije, ni princeza od Crne Gore. Obraća vam se jedna žena koja vas u ime čovječnosti zakljinje da prevezete odmah u Napulj ove nesrećne, teško povrijeđene osobe”.

Kada se u Petrogradu saznalo za ovu scenu, za ime ženske osobe na brodu, posebno izgovorne riječi, brzo je odlučeno da krstarica “Slavija” i još jedan ratni brod u blizini odmah zaplove sa povrijeđenima prema Napulju.

U Mesini je kasnije u znak zahvalnosti kraljici Jeleni podignut veliki spomenik.

Navedena epizoda pomoći ruskih brodova tokom dana velike tragedije u Mesini je ostala nazaobilazan momenat za sve one koji su izučavali italijansko - ruske odnose u istoriji, dvije zemlje geografski prilično udaljene, što se inače smatra bitnim uslovom za dobre odnose među državama. Tako je ostao antologijski telegram italijanskog ambasadora u Rusiji krajem 19. vijeka, Konstantina Nigre ministarstvu u kojem je svoju analizu završio sljedećom rečenicom: “Mi jedni drugima ne možemo napraviti ni mnogo dobra niti mnogo zla”.

Iako je u tim odnosima bilo uspona i padova, rečenica iz telegrama je uglavnom izdržala probu vremena. Epizoda u Mesini je ostala kao jedan od svjetlih tačaka tog odnosa.

Bez (novih) nepromišljenosti

Poslije ovog istorijskog excursus - vraćamo se našem vremenu i temi sudbini zaplijenjene ruske imovine. Teško je pomisliti da će i ruska imovina u vidu vjerskog kompleksa u Pulji otići u kumulativnu masu dobara za vojnu pomoć Ukrajni.

Neko bi možda podsjetio na apsurdne situacije u kulturi, recimo na odluka početkom rata u Ukrajini da se na univerzitetu u Milanu zabrani nastavak ciklusa predavanja o Dostojevskom. Istina, kada je sve šire ofirano, konstatovan propust, uslijedila je i javna kritika demokratske javnosti u Italiji.

Vjerujemo, zapravo smo sigurni, da se ovoga puta neće dogoditi nepromišljene brzine u oblasti duhovne kulture koje ponekada rizikuju da kompromituju pravednu stvar solidarnosti sa ukrajnskim narodom povodom rata koji već treću godinu bijesni u toj zemlji.

( Miodrag Lekić )