Brzi uspon kineske nauke plaši SAD

Ako postoji jedna stvar oko koje se slažu Kineska komunistička partija i američki bezbjednosni jastrebovi, onda je to činjenica da je inovacija ključ geopolitičke, ekonomske i vojne superiornosti. Predsjednik Si Đinping se nada da će nauka i tehnologija pomoći njegovoj zemlji da nadmaši Ameriku. Koristeći kombinaciju kontrola izvoza i sankcija, političari u Vašingtonu pokušavaju da spriječe Kinu da stekne tehnološku prednost.

Američka strategija teško da će dati rezultate. Kineska nauka i inovacije brzo napreduju. Strategija SAD je takođe pogrešno usmjerena. Ukoliko Amerika želi da zadrži svoje vođstvo - i da izvuče najviše koristi od istraživanja talentovanih kineskih naučnika - bolje bi joj bilo da se manje fokusira na suzbijanje kineske nauke a više na svoj napredak.

Vjekovima, zapad je prezirao kinesku tehnologiju. Snishodljivi Evropljani teško su prihvatali da je tako daleko mjesto moglo da izumi kompas, samostrijel i visoku peć. U posljednjih nekoliko decenija, kako je Kina ušla u svjetsku ekonomiju, njen brzi napredak i zloupotreba zapadne intelektualne svojine značili su da je češće bila imitator i kradljivac nego inovator. Istovremeno, njena nauka bila je omalovažavana, djelimično zbog toga što su istraživači podsticani da proizvode velike količine naučnih radova lošeg kvaliteta.

Vrijeme da te stare ideje ostavimo iza sebe. Kina je sada vodeća naučna sila. Njeni naučnici stoje iza nekih od najboljih svjetskih istraživanja, naročito u oblasti hemije, fizike i nauke o materijalima. Njihov doprinos u radovima koji se objavljuju u prestižnim žurnalima prevazilazi doprinos njihovih kolega iz Amerike i Evropske unije i njihovi radovi su u velikoj mjeri citirani. Univerziteti Cingua i Žeđiang rade jednako napredna istraživanja, kao i Institut tehnologije u Masačusetsu (MIT).

Kineske laboratorije sadrže najnapredniju opremu, počev od super-računara i ultra visokih energetskih detektora do kriogenih elektronskih mikroskopa. Oni još nijesu u istoj ravni sa krunskim draguljima Evrope i Amerike, ali jesu impresivni. Kina takođe posjeduje obilje talenata. Mnogi istraživači koji su studirali ili radili na zapadu vratili su se kući. Kina takođe i obučava naučnike: Dvostruko više vodećih svjetskih istraživača u oblasti vještačke inteligencije (AI) diplome je steko u Kini nego u Americi.

U komercijalnoj inovaciji Kina takođe ruši stare predrasude. Baterije i električna vozila koja izvozi nijesu samo jeftini, već su vrhunski. Huavej, kineska telekomunikaciona kompanija koja je bila pala nakon što je većini američkih firmi zabranjeno da sarađuju sa njom od 2020. godine, ponovo se uzdigla i oslobodila se mnogih stranih dobavljača. Mada zarađuje trećinu prihoda Apple-a ili Microsoft-a, ona troši skoro isto koliko i oni na istraživanje i razvoj.

Kina još nije dominantna tehnološka sila. Huavej i dalje ima ograničen pristup naprednim silama, samodovoljnost je skupa. Brojne firme u vlasništvu države su sklerotične. Većinu ulaganja u istraživanja diktira čvrsta ruka države. I pojedini mediokritetski univerziteti i dalje proizvode mediokritetska istraživanja. Drugim riječima, kineska inovacija nije efikasna. Ipak, Si je voljan da toleriše tu neefikasnost kako bi proizveo niz rezultata svjetskog ranga.

Sve to predstavlja dilemu za Ameriku. Sa više dobrih naučnih otkrića dolaze nova znanja koja koriste cjelokupnom čovječanstvu, rješavajući svjetske probleme, poboljšavajući živote i produbljujući razumijevanje. Zahvaljujući kineskim agronomima, farmeri širom svijeta mogu imati obilnije usjeve. Njihovi solarni paneli funkcionišu jednako dobro i u Gabonu kao i u Gobi pustinji. Međutim, sve inovativnija Kina takođe može napredovati u oblastima sa vojnom primjenom, kao što su kvantno računarstvo ili hipersonično oružje. Takođe će težiti da pretvori svoju tehnološku moć u ekonomski i diplomatski uticaj.

Do sada Amerika se fokusirala na prijetnje, pokušavajući da suzbije Kinu koristeći sankcije i ograničavajući protok podataka, talenata i ideja. Na kraju, i Kina je poznata po svojoj tajanstvenosti. Nije podijelila svoj rani rad o virusu koji izaziva kovid-19, što je šokantno kršenje odgovornosti koje je moglo koštati milione života. Ako kineska nauka cvjeta zahvaljujući ovim taktikama, onda Amerikanci prosto treba da zauzmu još oštriji stav i budu još restriktivniji.

To precjenjuje američku sposobnost da zauzda cijelu kinesku nauku. Čak je i Huavej prosperirao uprkos stranim sankcijama. Umjesto što kopira kineske taktike, Amerika treba da izoštri sopstveni potencijal za inovacije, unapređujući one karakteristike zbog kojih je uspješna.

Jedna od njenih snaga je otvorenost. Amerika je dugo magnet za najbistrije svjetske umove i treba da nastavi da ih privlači - čak i one iz Kine. Neophodno je da određeni rad bude tajan, međutim predrasuda protiv zapošljavanja kineskih istraživača lišila bi Ameriku dragocjenog talenta. Amerika takođe treba da bude otvorena za ideje.

Porastao je broj citatnih indeksa, ali premalo zapadnih naučnika obraća pažnju na kineske radove. U martu je dogovor iz 1970-ih između Deng Sjaopinga i Džimija Kartera o unapređenju akademske saradnje nevoljno produžen samo na šest mjeseci zbog strahova Republikanaca u vezi sa nacionalnom bezbjednošću. Trebalo bi ga produžiti na duže vrijeme. Američki i sovjetski naučnici su čak i tokom Hladnog rata sarađivali.

Još jedna snaga je dinamična američka ekonomija, u kojoj najbolji univerziteti, vladine agencije i kompanije rade na inovacijama. Međutim, previše vremena naučnici troše na birokratiju. Pronaći brže načine za raspodjelu grantova, recimo lutrijom, bilo bi od pomoći. Na kraju, Amerika ne treba da umanji svoj tržišni mehanizam. U Kini većina novca za istraživanje dolazi od države, u Americi više ulaže privatni sektor. Nijesu dekreti Bijele kuće ti koji nalaze i razvijaju najbolje ideje, već tržišta podstaknuta konkurencijom.

Činjenica da se jedan autoritarni režim približava tehnološkoj krajnjoj granici je uznemiravajuća. Ipak Amerika ne treba da teži da bude više kao Kina, već da crpi iz svojih jedinstvenih snaga. Rezultat će biti više naučnih otkrića i tehnološke genijalnosti - a na kraju i više bezbjednosti.

Prevod: N. B.

( Ekonomist )