HRA i CŽP: Crna Gora ne može u EU sa nedjelotvornom zaštitom od torture i nasilja

Crna Gora ne može u Evropsku uniju (EU) sa nedjelotvornom zaštitom od torture i nasilja, poručili su iz Akcije za ljudska prava (HRA) i Centra za ženska prava (CŽP).

Iz te dvije nevladine organizacije (NVO) to su kazali povodom Međunarodnog dana podrške žrtvama torture, koji Ujedinjene nacije obilježavaju 26. juna.

HRA i CŽP su danas uputile protestno pismo ministru pravde Andreju Miloviću, zbog odluke Ministarstva da u Operativni tim za praćenje sprovođenja Akcionog plana za implementaciju preporuka Komiteta Ujedinjenih nacija za borbu protiv torture (CAT) ne uključe nijednog predstavnika NVO.

Oni su naglasili da Operativni tim, koji je uspostavljen 10. maja, ima 15 predstavnika isključivo državnih institucija.

Iz HRA i CŽP su ukazali da Crna Gora još ne poštuje zabranu mučenja i drugog zlostavljanja u skladu sa međunarodnim standardima niti pruža dovoljne garancije žrtvama.

“Istrage još nijesu djelotvorne, što stvara utisak nekažnjivosti, obeshrabruje žrtve da prijave nasilja i ohrabruje njegovo ponavljanje”, navodi se u zajedničkom saopštenju HRA i CŽP.

Oni su kazali da Crna Gora nije ispunila privremeno mjerilo za Poglavlja 23 u postupku pristupa EU, kojim se zahtjevalo da primjeni sve preporuke Evropskog komiteta za sprečavanje torture (CPT) iz izvještaja za 2008. godinu i da obezbijedi brzu reakciju pravosuđa u eventualnim slučajevima torture.

“Do danas nije obezbijeđeno da policijski službenici uvijek nose adekvatne identifikacione oznake kada djeluju pod maskama, iako to CPT od Crne Gore zahtijeva od 2008. godine”, kaže se u saopštenju.

Navodi se da preovlađuje inertnost državnih tužilaca prema ozbiljnim prijavama zlostavljanja, a što dovodi do nedjelotvornih istraga.

“Podsjećamo da je Državnom tužilaštvu poznato preko 24 slučaja iznuđivanja iskaza iz 2020. i 2021. godine, a da su do danas podignute optužnice samo u 4 predmeta, među kojima nije ni jedan od onih gdje mučenje potvrđuju i fotografije iz SKY aplikacije”, ističe se u saopštenju.

Dodaje se da su ti predmeti i dalje u fazi izviđaja, pa je i Ustavni sud ove godine utvrdio da je, primjera radi, Mile Jovanović 2021. godine zlostavljan od policijskih službenika, a da Osnovno državno tužilaštvo u Podgorici nije ispunilo svoju obavezu da slučaj djelotvorno istraži.

Iz HRA i CŽP su pohvalili postupak Vrhovnog državnog tužioca Milorada Markovića da donese obavezujuće Uputstvo za postupanje državnihm tužilaštava u slučajevima kada postoji osnov sumnje da je došlo do povrede člana 3 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Oni su dodali da se nadaju da će biti obezbijeđena i njegova primjena u praksi.

Kako su naveli iz dvije NVO, zabrinjava pretjerano blaga kaznena politika za torturu, s dominantnim uslovnim osudama.

“U onim slučajevima u kojima se i dosude zatvorske kazne, one su uglavnom ispod ili na granici zakonskog minimuma, i to po pravilu ispod šest mjeseci kako bi se zlostavljači ostavili na poslu”, kaže se u saopštenju.

Ističe se da je ta praksa suprotna evropskim standardima.

“Podsjećamo na ocjene Komiteta UN za zabranu torture (CAT) od 10. maja 2022. o niskom nivou krivičnog gonjenja i blagim kaznama za počinioce policijske torture, porodičnog i drugih oblika rodno zasnovanog nasilja u Crnoj Gori”, navodi se u saopštenju.

Iz HRA i CŽP su podsjetili na zahtjeve da se „obezbjedi da se sve prijave mučenja i zlostavljanja hitno istraže na nepristrasan način od strane nezavisnog tijela, te da se navodni izvršioci policijske torture procesuiraju na odgovarajući način i da, ako budu osuđeni, dobiju kazne koje odgovaraju ozbiljnosti njihovih djela“.

Oni su podsjetili na zahtjev da „svi slučajevi rodno zasnovanog nasilja, posebno oni koji ključuju radnje ili propuste državnih organa ili drugih subjekata koji su uključeni u međunarodnu odgovornost države članice prema Konvenciji, budu odmah i temeljito istraženi, da se navodni počinioci procesuiraju i, ako budu osuđeni, da budu adekvatno kažnjeni i da žrtve ili njihove porodice dobiju obeštećenje”.

Iz HRA i CŽP su istakli da posebno zabrinjava presuda Apelacionog suda da u slučaju dokazanog silovanja, kao naročito traumatičnog, degradirajućeg i ponižavajućeg oblika rodno zasnovanog nasilja, počiniocu smanji kaznu bez adekvatnog obrazloženja i bez uvažavanja patnji maloljetne žrtve.

Obi su naveli primjer u u kojem je kazna zatvora smanjena sa 15 na osam godina.

Iz HRA i CŽP su pohvalili nedavne pozitivne pomake u odnosu na zakonski okvir.

“Krivični zakonik Crne Gore (KZCG) je usaglašen sa Istanbulskom konvencijom u pogledu uvođenja seksualnog uznemiravanja kao krivičnog djela, zloupotrebe tuđeg snimka, fotografije, portreta, audio zapisa ili spisa sa seksualno eksplicitnim sadržajem, nove definicije nasilja u porodici i porodičnoj zajednici i pooštravanja kazni”, kaže se u saopštenju.

Navodi se da se novim predlogom izmjena KZCG dodatno pooštravaju i kazneni rasponi za krivična djela mučenja i iznuđivanja iskaza, i ova djela neće zastarijevati, čime su ispunjene preporuke Komiteta protiv mučenja UN (CAT).

“Takođe, Predlog zakona o besplatnoj pravnoj pomoći kao korisnike uključuje i žrtve torture, što predstavlja korak naprijed ka poštovanju jednakosti strana, jer je policajcima optuženima za mučenje odavno bila obezbijeđena besplatna pravna pomoć u postupcima koji se protiv njih vode po prijavama zlostavljanja”, dodaje se u saopštenju.

Iz HRA i CŽP su istakli da ostaje da se Zakonikom o krivičnom postupku (ZKP) uvedu mjere za zaštitu žrtava nasilja u porodici i rodno zasnovanog nasilja u skladu s obavezom iz Istanbulske konvencije, a koje već postoje u prekršajnom postupku, na osnovu Zakona o zaštiti od nasilja u porodici.

“Neophodne su i izmjene ZKP-a u pravcu uvođenja obaveznih snimanja svih razgovora u policiji i državnom tužilaštvu, skraćenja roka od čak 24 sata prije nego što policija uhapšenu osobu mora da dovede kod državnog tužioca, uvođenja obaveznog vještačenja duševnih bolova (traumatskog stresnog poremećaja) žrtava, itd”, kaže se u saopštenju.

Navodi se da je pozitivan primjer kompenzacije nedostatka obaveze psihijatrijskog vještačenja žrtava, nedavno je pokazala državna tužiteljka Osnovnog državnog tužilaštva u Podgorici, Milica Mandić.

Ističe se da je Mandić prošlog mjeseca zahtijevala vještačenje stanja oštećenog torturom kako bi ocijenila potrebu za preduzimanje zaštitnih mjera za sprečavanje ponovne traumatizacije i zastrašivanja žrtve.

“Zbog utvrđenog stresnog poremećaja, odlučeno je da se prepoznavanje osumnjičenih ne sprovodi u njihovom neposrednom prisustvu, već u posebnoj sobi za prepoznavanje”, dodaje se u saopštenju.

Iz HRA i DŽP su upozorili na netransparentnost procesa usaglašavanja Predloga o izmjenama i dopunama ZKP sa komentarima Evropske komisije, koji su nažalost nedostupni javnosti, pa je nemoguće provjeriti i usaglašenost predloga zakona sa njima.

Kako su ocijenili, neophodno je uspostaviti adekvatne mehanizme za suzbijanje torture i sekundarne viktimizacije žrtava nasilja.

To, kako se navodi, podrazumijeva, obučavanje inspektora i državnih tužilaca o istražnom intervjuisanju, upotrebe tjelesnih kamera tokom policijskih akcija, suspenzije policijskih službenika osumnjičenih za torturu i tokom izviđaja odnosno istrage i preciznog vođenja evidencije o vremenu lišavanja slobode i svim prijavama nasilja.

“Iako Crna Gora ima Zakon o naknadi štete žrtvama krivičnih djela, njegova primjena je sasvim neopravdano odložena do datuma pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, koji je neizvjestan”, kaže se u saopštenju.

Iz HRA i CŽP su naglasili da Crna Gora mora da preduzme odlučne korake da poboljša zaštitu od zlostavljanja i poštovanje prava žrtava nasilja.

“Ova problematika zahtjeva sistemski pristup, koji uključuje pravnu zaštitu, adekvatne resurse za žrtve, edukaciju i prevenciju”, istakli su iz HRA i CŽP.

Oni su naveli da su implementacija međunarodnih standarda, unapređenje zakonodavstva, kao i efikasna saradnja između institucija i NVO, ključni za stvaranje sigurnog okruženja i pružanje podrške onima kojima je najpotrebnija.

“Samo kroz sveobuhvatnu i dosljednu akciju možemo postići stvarnu promjenu i osigurati dostojanstvo i sigurnost svakom građaninu”, kaže s eu saopštenju.

Navodi se da Međunarodni dan podrške žrtvama torture HRA i CŽP obilježavaju realizacijom besplatne obuke za pružaoce specijalizovane besplatne pravne pomoći žrtvama torture i rodno zasnovanog nasilja.

Obuku realizuju kroz projekat “Ujedinjeni protiv zlostavljanja i nekažnjivosti” koji podržava Delegacija EU u Crnoj Gori.

( MINA )