Ulazak u finalnu fazu pregovora s EU: Samo da ne iskočimo iz šina

Dobijanje Izvještaja o procjeni ispunjenosti privremenih mjerila (IBAR) u pregovorima s Evropskom unijom (EU), dobra je vijest za Crnu Goru i realan korak naprijed u njenom pristupanju toj zajednici.

Tim riječima građanska aktivistkinja Dina Bajramspahić komentariše to što je Crna Gora juče i formalno, na Međuvladinoj konferenciji sa EU u Briselu, dobila IBAR. Domaći i EU zvaničnici to su nazvali istorijskim trenutkom, poručujući da je Podgorica otvorila finalnu faza pregovora s Briselom.

Bajramspahić ocjenjuje da je dobijanjem IBAR-a za poglavlja 23 (pravosuđe i osnovna prava) i 24 (pravda, sloboda, bezbjednost) omogućeno da se zatvaraju druga, preostala poglavlja, i da je to izuzetno važno.

“Građani i građanke su zaslužili da se poslije četiri godine stagnacije desi prvi formalni uspjeh u evropskih integracijama. Preciznije, od juna 2020. godine kad je otvoreno posljednje pregovaračko poglavlje. Čestitam svim službenicima državne uprave koji su dvanaest godina marljivo i van reflektora radili na tome da se dođe do ove etape. Čestitam i civilnom društvu koje je bolje od svake vlasti i svake opozicije čuvalo evropsku perspektivu Crne Gore. I tek će”, poručuje ona.

Sagovornica kaže da nije bilo dovoljno vremena za temeljnu analizu završnih mjerila, na kojima Crna Gora sad treba da radi, ali navodi da se na prvi pogled može vidjeti da su ona tematski vrlo slična prethodnim, odnosno privremenim. Napominje da je državi, za razliku od 2013. kad je dobila 83 prelazna mjerila za poglavlja 23 i 24, sad ispostavljeno šest završnih mjerila.

“Za poglavlje 23 data su tri završna mjerila, koja imaju svoja podmjerila, njih 17. Odnosno, pet podmjerila za reformu pravosuđa i procesuiranje ratnih zločina, šest za prevenciju i represiju korupcije, finansiranje političkih partija, te šest podmjerila za ljudska prava. Za poglavlje 24 data su tri završna mjerila, sa sedam podmjerila - migracije, azil i vize tri, a organizovani kriminal četiri”, objašnjava Bajramspahić.

To se, prema njenim riječima, može doživjeti kako još jedan izraz otvorenosti EU i spremnosti da pruži Crnoj Gori šansu za učlanjenje. Ostaje, kaže, mnogo teži zadatak da se ta prilika iskoristi.

“Sve ukazuje na to da smo kao politička zajednica spremni da ‘iskočimo iz šina’ i skrenemo s kolosjeka i da se ponovo bavimo pitanjima o kojima nema konsenzusa. Nadam se da se to neće desiti i da ćemo već nakon jednog dana slavlja sjesti da pišemo akcione planove za ispunjavanje završnih mjerila za poglavlja 23 i 24”, poručuje Bajramspahić.

Reforma pravosuđa i suzbijanje korupcije prioriteti

Evropska komisija je završna mjerila ispostavila u Zajedničkoj pregovaračkoj poziciji.

U poglavlju 23, ona se odnose na: sprovođenje sveobuhvatne reforme pravosuđa; uspostavljanje snažnog i efikasnog sistema za prevenciju i suzbijanje korupcije; obezbjeđenje poštovanja osnovnih prava i sloboda utvrđenih Evropskom konvencijom.

“Crna Gora sprovodi sveobuhvatnu reformu pravosuđa u skladu sa pravnom tekovinom EU i evropskim standardima o nepristrasnosti, nezavisnosti, odgovornosti, efikasnosti, profesionalizmu, pristupu pravdi i kvalitetu”, prvo je završno mjerilo za poglavlje 23.

U Zajedničkoj poziciji navodi se da će Crna Gora ispuniti ovo završno mjerilo kada, između ostalog, obezbijedi efikasno sprovođenje Strategije reforme pravosuđa i akcionih planova, trajnu nezavisnost, odgovornost, profesionalizam, pristup pravdi i integritet pravosudnog sistema, uključujući njegovu slobodu i otpornost na pokušaje neprimjerenog unutrašnjeg i spoljnog uticaja.

Za ispunjavanje ovog mjerila Crna Gora mora i da obezbijedi kapacitet, nezavisnost, odgovornost i efikasnost samoupravnih tijela pravosuđa, uključujući sastav i proces donošenja odluka Sudskog savjeta i osigura da je pravosudni sistem u cjelini efikasan, sa sudijama i tužiocima koji donose kvalitetne odluke i optužnice u razumnom roku.

Uspostavljanje vjerodostojnog i kontinuiranog niza uspješnih istraga, gonjenja i suđenja za ratne zločine, uključujući visokoprofilne slučajeve u potpunoj saradnji sa Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove i obezbjeđivanje pristupa pravdi i reparacije žrtvama, takođe je jedan od uslova za ispunjavanje ovog mjerila.

Uspostavljanje snažnog i efikasnog sistema za prevenciju i suzbijanje korupcije, uključujući korupciju na visokom nivou, drugo je završno mjerilo.

Ono podrazumijeva uspostavljanje adekvatnih operativnih kapaciteta specijalizovanih tijela za borbu protiv korupcije i redovnih pravosudnih institucija za suzbijanje korupcije, uključujući korupciju na visokom nivou, kroz saradnju sa relevantnim EU tijelima, uspostavljanje solidne i održive evidenciju istraga, gonjenja i konačnih osuda, kao i evidencije oduzimanja i konačne konfiskacije imovine, uključujući vjerodostojnu i dosljednu praksu pokretanja paralelnih finansijskih istraga.

Za ispunjavanje ovog mjerila potreban je, između ostalog, čvrst okvir za prevenciju korupcije, uključujući stabilnu i kontinuiranu evidenciju administrativnih istraga i preventivnih sankcija, uz Agenciju za sprečavanje korupcije koja djeluje potpuno nezavisno i postupa na efikasan, nepristrasan i proaktivni način uz adekvatan nastavak postupanja tužilačkih organa u slučajevima mogućeg krivičnog ponašanja. Potrebno je i adekvatno sprovođenje čvrstog strateškog okvir za prevenciju i suzbijanje korupcije, zasnovanog na novoj višegodišnjoj strategiji, kao i usvajanje i efikasno sprovođenje Zakona o finansiranju političkih partija i izbornih kampanja.

Treće završno mjerilo odnosi se na to da Crna Gora štiti osnovna prava kako u zakonodavstvu tako i u praksi i potpuno je spremna da primijeni Evropsku povelju o osnovnim pravima i ostale relevantne propise EU po pristupanju.

Crna Gora će ispuniti ovo mjerilo kada, između ostalog, obezbijedi efikasnu primjenu i sprovođenje prava i sloboda utvrđenih Evropskom konvencijom, sprovodi preporuke Evropskog komiteta za sprečavanje torture i nečovječnog ili ponižavajućeg postupanja (CPT) i obezbjeđuje odgovarajući i brz sudski nastavak u slučajevima zlostavljanja.

Za ovo mjerilo je potrebno i obezbjeđivanje efikasne zaštite slobode izražavanja i medija sprovođenjem reformisanog zakonodavnog i regulatornog okvira, uključujući transparentnost vlasništva nad medijima, u skladu sa pravnom tekovinom EU, evropskim standardima, najboljim praksama i preporukama, kao i efikasno se bavi stranim manipulacijama informacijama i interferencijama.

Zahtijeva se i uspostavljanje vjerodostojne evidencije sprovođenja odredbi o nediskriminaciji, rodnoj ravnopravnosti i borbi protiv rodno zasnovanog nasilja, zaštiti manjina, sprovođenje strategije deinstitucionalizacije za osobe sa invaliditetom, uspostavljanje snažnog sistema za zaštitu djece i obezbjeđivanje pravičnog postupka restitucije imovinskih prava u razumnom roku i potpunu nezavisnost regionalnih komisija za restituciju.

Potrebne presude za teški kriminal

U Zajedničkoj poziciji za poglavlje 24 piše da se završna mjerila odnose na rezultate u oblasti migracija, azila, vizne politike i kontrole granica; suzbijanje i prevenciju organizovanog kriminala; usklađivanje antiterorističkih politika sa zakonodavstvom EU.

Da bi Crna Gora ispunila prvo mjerilo, potrebno je da uspostavi evidenciju o “efikasnom upravljanju mješovitim migracionim tokovima, uključujući dokazanu sposobnost da pravilno kontroliše svoje granice”, da izgradi granične i prihvatne kapacitete i ostvari konkretne rezultate u borbi protiv ilegalnih migracije, krivičnog gonjenjenja i razbijanja mreža krijumčarenja migranata.

Crna Gora treba da osigura i postojanje funkcionalnog sistema azila u skladu sa zakonodavstvom EU, da obezbijedi adekvatno osoblje u upravi za azil i osigura odgovarajuće kapacitete za prijem.

U trećom podmjerilu piše da država mora svoju viznu politiku u potpunosti uskladiti s EU, “posebno ukidajući praksu izdavanja sezonskih viza i mijenjajući spiskove zemalja čiji su državljani pod obavezom vize i onih čiji su državljani oslobođeni te obaveze...”

“Obje liste moraju biti identične onima koje su na snazi u EU”, poručeno je.

Da bi Crna Gora realizovala drugo mjerilo za poglavlje 24, mora uskladiti svoj pravni okvir s evropskim i međunarodnim standardima u borbi protiv organizovanog kriminala i saradnji u oblasti droga.

“I da adekvatno sprovodi i uvodi čvrst strateški okvir za sprečavanje i borbu protiv organizovanog kriminala i zloupotrebe droga, zasnovan na strateškim dokumentima u skladu s evropskim standardima”, piše u dokumentu.

Dalje je navedeno da Crna Gora mora uspostaviti trajnu evidenciju istraga, krivičnog gonjenja i pravosnažnih presuda u svim oblastima teškog i organizovanog kriminala i pranja novca... To će, stoji u dokumentu, zahtijevati adekvatne resurse i napore za rješavanje dugotrajnih procedura. Potrebno je, dodaje se, uspostaviti i evidenciju o zapljeni i konfiskaciji imovine, “uključujući vjerodostojnu i dosljednu praksu pokretanja paralelnih finansijskih istraga kad se radi o organizovanom kriminalu i pranju novca, s potpuno operativnom kancelarijom za povrat imovine...”

U trećem podmjerilu navodi se da zemlja mora osigurati da pravosnažne presude za trgovinu drogom budu dosljedno praćene odlukama o oduzimanju nezakonito stečene imovine, a u četvrtom da je neophodno adekvatno implementirati sveobuhvatan, rodno specifičan i usmjeren na žrtve pravni i politički okvir za sprečavanje i borbu protiv trgovine ljudima.

Za posljednje završno mjerilo nema podmjerila, već se navodi da Crna Gora treba da obezbijedi da antiteroristička politika bude usklađena s pravnim tekovinama EU, te da bude efikasna u praksi.

Varhelji: Očekujem da nekoliko poglavlja zatvorite do kraja godine

Evropski komesar za proširenje Oliver Varhelji je rekao da je jasno da je proširenje top prioritet i da je donijeta važna odluka.

“Očekujem da do kraja godine vidimo zatvoren kritičan broj poglavlja”, rekao je Varhelji.

Premijer Milojko Spajić poručio je da od 26. juna proces EU integracija neće više nikad biti podređen partijskim ni drugim interesima.

Ocijenio je da je ovo “Berlinski kongres vladavine prava”, svi rezultati su najzad i prepoznati.

Pozitivan IBAR prekretnica je na putu Crne Gore ka EU, napisala je na mreži “Iks” predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen nakon sastanka sa Spajićem u Briselu.

Ambasada SAD u Podgorici čestitala je Crnoj Gori dobijanje IBAR-a uz ocjenu da je ovo značajna prekretnica za ostvarenje cilja države da se pridruži EU i dalje integriše u evroatlantsku zajednicu.

Predsjednik Skupštine i lider Nove srpske demokratije (NSD) Andrija Mandić ocijenio je da je Crna Gora dobijanjem pozitivnog IBAR-a, postala apsolutni lider u procesu evropskih integracija.

Partije vlasti pozdravile su dobijanje pozitivnog IBAR-a, dok iz opozicije poručuju da su dokazali da će podržati svaku odluku koja je u interesu evropske budućnosti Crne Gore, ali da fokus mora ostati na pitanjima iz EU agende.

“Pozitivan IBAR je dobijen. Da li će to biti temelj ili epitaf evropske Crne Gore znaćemo do kraja jula”, napisao je potpredsjednik i poslanik Demokratske partije socijalista (DPS) Ivan Vuković na mreži “Iks”.

( Biljana Matijašević, Nikola Dragaš )