Helsinki 1952 - početak sportskog „hladnog rata”

Evropa se uveliko vratila u normalu nakon teških ratnih godina kada su Pavo Nurmi i Hanes Kolemainen, najveći finski atletičari svih vremena, 19. jula 1952. godine upalili baklju kao znak za početak Olimpijskih igara u Helsinkiju.

Iako je Kolemainen, greškom, umjesto plamena zapalio postolje, taj svečani čin ostao je upamćen po nečem drugom, mogo plemenitijem - Međunarodni olimpijski komitet je, naime, na neki način rehabiltovao Nurmija, najvećeg finskog sportistu svih vremena, kome je zbog kršenja pravila o amaterizmu bilo zabranjeno da učestvuje na OI u Los Anđelesu dvije decenije ranije.

Tako su atletičari koji su zajedno osvojili čak 17 olimpijskih medalja, od čega 12 zlatnih, označili početak Igara u kojima su pobijeni svi dotadašnji rekordi.

Gotovo pet hiljada sportista (tačnije, 4.955) doputovalo je tog ljeta u glavni grad Finske, među njima je bilo 520 žena, a svi oni su se nadmetali u 17 sportova, odnosno 149 disciplina.

U Helsinkiju su učestvovali i takmičari iz Zapadne Njemačke, kojima je bio zabranjen nastup četiri godine ranije u Londonu, ali je ze olimpizam i sve ono što će se dešavati narednih godina i decenija, mnogo značajni bio nastup, i to premijerni - takmičara iz SSSR.

Sovjetski sportisti su na svom olimpijskom debiju imali toliko zapažen nastup da su bili gotovo ravnopravni do tada neprikosnovenim Amerikancima.

Takmčari iz SSSR-a i svih ostalih iz zemalja Varšavskog bloka nisu bili smješteni u olimpijskom selu, već u studentskim domovima, a njihova nadmetanja na sportskim borilištima protiv Amerikanaca pretvorila su se u pravi “rat” između komunista i kapitalista.

Bio je to, zapravo, nastavak jednog rata, bez znakova navoda - Hladnog rata dva geopolitička bloka, koji se prenio i na sve naredne igre, sa kulminacijom u Moskvi 1980 (nisu učestvovali Amerikanci) i Los Anđelesu 1984 (nisu učestvovali Sovjeti).

Pravo otkrovenje u Helsinkiju bio je nastup sovjetskih gimnastičara, koji su prosto pomeli konkurenciju i osvojili čak 22 medalje, dok je svim ostalima pripalo 25.

Briljrao je Viktor Čukarin, koji je osvojio četiri zlatne i dvije srebrne medalje, čime je ostao upamćen kao najuspješniji takmičar 15. Olimpijskih igara.

Amerikanci su, ipak, zadržali primat u atletici, a najmlađi olimpijski šampion iz Londona 1948, Robert Matijs, postao je prvi atletičar koji je odbranio zlatnu medalju u desetoboju.

Kada je u pitanju atletika, međutim, apsolutni heroj Igara u Finskoj bio je slavni češki dugoprugaš Emil Zatopek. Čuvena “češka lokomotiva” trijumfovala je u trkama na 5.000, 10.000 metara i u maratonu. Niko prije, ni poslije njega, nije ponovio takav podvig - zlata u svim najdužim trkačkim disciplinama.

Zatopek se za učešće u maratonu prijavio tek u posljednjem trenutku, i nije zažalio...

Jugoslavija je u Helsinkiju učestvovala sa 96 takmičara u 11 sportova, osvojivši jedno zlato i dvije srebrne medalje.

Prvo zlato za Jugoslaviju nakon Drugog svjetskog rata osvojio je veslački četverac bez kormilara u sastavu: Duje Bonačić, Velimir Valenta, Mate Trojanović i Petar Šegvić.

Posebno zapažen nastup imala je i jugoslovenska fudbalska reprezentacija, koja je redom rušila sve protivnike, na kraju je u finalu poklekla protiv tada najbolje ekipe na svijetu - legendarne mađarske “lake konjice”.

Predvođeni Rajkom Mitićem i Brankom Zebecom, “plavi” su do finala rušili Indiju (10:1), Dansku (5:3) i Zapadnu Njemačku (3:1). Posebno upečatljiv bio je meč, zapravo dvomeč sa Sovjetskim Savezom.

Na stadionu “Ratinan” u Tampereu odigrana je jedna od najboljih i najneizvjesnijih fudbalskih utakmica u istoriji olimpizma. Jugoslavija je protiv Sovjetskog Saveza vodila 4:0, pa 5:1, ali su Sovjeti u posljednjih 15 minuta dali četiri gola i meč je završen 5:5. Dva dana kasnije igrao se ponovljeni meč i Jugosloveni su potvrdili kvalitet - slavili su sa 3:1 i plasirali se u četvrtfinale.

Nakon pobjeda nad Dancima u četvrtfinalu i Njemcima u polufinalu, Mađari su u finalu bili prejaki - slavili su 2:0, golovima Ferenca Puškaša i Zoltana Cibora.

Mađarski fudbaleri (osvojili zlato uz ukupnu gol-razliku 20:2) zaokružili su sjajan nastup svojih sportista, koji su osvojili treće mjesto u ukupnom plasmanu medalja, a proslavila se ženska mađarska reprezentacija u plivanju, koja je osvojila četiri olimpijske titule. Njihov apsolutni uspjeh spriječila je Džoan Harison, plivačica iz Južne Afrike.

Što se tiče jugoslovenske ekspedicije, srebro su, osim fudbalera, osvojili i vaterpolisti, koji su napravili korak naprijed u odnosu na Evropsko prvenstvu u Beču dvije godine ranije, gdje su uzeli bronzu. Vaterpolista Boško Vuksanović postao je prvi crnogorski sportista sa olimpijskom medaljom.

Najviše medalja na Olimpijskim igrama u Helsinkiju osvojili su Amerikanci (40 zlatnih - 19 brozanih - 17 srebrnih), drugi na listi bili su Sovjeti (22 - 30 - 19), treći Mađari (16 - 10 - 16), četvrti Šveđani (12 - 13 - 10), potom Italijani (8 - 9 - 4), Čehoslovaci (7 - 3 - 3)...

( Danilo Mitrović )