Minhen 1972 - najveća olimpijska tragedija

Njemačka je drugi put, nakon Berlina 1936. godine, organizovala Olimpijske igre. Minhen je prethodno dobio domaćinstvo u konkurenciji Detroita, Madrida i Montreala.

U želji da se tadašnja Zapadna Njemačka međunarodnoj zajednici predstavi kao otvorena, moderna i demokratska država puna optimizma (nasuprot Berlinu 1936, kada je promovisan nacizam), organizatori su za slogan Igara izabrali moto “The Happy Games” (srećne igre). Prvi put OI su dobile i službenu maskotu - veselog psa Valdija.

Ukupno 7.134 sportista, iz 121 zemlje, doputovalo je u Bavarsku i sve je bilo spremno za promociju mira u svijetu podijeljenom Berlinskim zidom.

Dogodilo se suprotno - bile su to najtragičnije Igre u istoriji olimpizma. Svijet je bio zapanjen kada su palestinski teroristi, pripadnici organizacije “Crni septembar”, 5. septembra 1972. upali u olimpijsko selo i ubili devetoricu izrealskih sportista i dva trenera.

Kako se dogodila tragedija? Prošlo je već 11 dana Igara, u najboljem mogućem redu, i niko nije mogao ni da nasluti šta se sprema. Čak ni izraelski sportisti, koji su noć prije stravičnog događaja gledali mjuzikl “Violinista na krovu”, u kojem je glavnu ulogu tumačio njihov sunarodnik Šmuel Rodenski.

Izraelci su u olimpijsko selo stigli nakon ponoći i bezbrižno otišli na spavanje, kako bi bili spremni za sjutrašnji dan. Taj dan su, nažalost, dočekali kao taoci...

U 4.30 ujutro, grupa od osam maskiranih muškaraca, naoružanih do zuba, uletjelo je u apartmane u ulici Konolištrase 31. Nakon velike borbe s trenerom rvačke reprezentacije Mošom Vajnbergom, zarobili su 12 ljudi. Ta cifra bi sigurno bila veća da ih Vajnberg nije slagao, govoreći im da u apartmanu broj 2 nisu Izraelci. Iako mu je metak prošao kroz obraz, bivši rvački šampion Izraela se nije predavao, već je nakon kraće pauze napao teroriste i omogućio jednom od svojih izabranika, Gadu Cobariju, da pobjegne kroz podzemnu garažu. Vajnberg je odmah ubijen, kao i dizač tegova Jozef Romano, koji je pokušao da mu pomogne.

Teroristima je ostalo devet zarobljenika... Ispostavilo se da je jevrejske sportiste otela grupa Palestinaca, koja je sebi dala ime “Crni septembar”, u znak sjećanja na 16. septembar 1970. godine, kada je jordanski kralj Husein naredio likvidaciju i progon hiljada Palestinaca.

Mala ćelija Fataha, koji je bio pod kontrolom Palestinske oslobodilačke organizacije Jasera Arafata, zahtijevala je da se oslobode 234 Palestinca iz iraelskih zatvora, kao i da njemačke vlasti puste na slobodu Andreasa Badera i Ulrike Majnhof, čelnike radikalne ljevičarske formacije “Frakcija Crvene armije” (takozvana Bader-Majnhof grupa).

Izraelci su odmah poručili da pregovori s teroristima ne dolaze u obzir i, po nekim hroničarima, ponudili Njemcima da pošalju specijalce MOSAD-a (Institut za špijunažu i specijalne operacije Izraela) da učestvuju u akciji spasavanja.

Njemački kancelar Vili Brant i ministar inostranih poslova Hans-Ditrih Genšer su odbili tu ponudu i odlučili da sami riješe situaciju. Ispostavilo se da je ta procjena bila pogubna, jer njemačke bezbjednosne snage nisu imale iskustva u takvim situacijama.

Nakon cjelodnevnih pregovora, članovi “Crnog septembra” zahtijevali su da im se obezbijedi transport do Kaira. Sa dva vojna helikoptera, taoci i teroristi su prebačeni na obližnji aerodrom NATO-a, Firstenfeldbruk.

Njemci su, nažalost, napravili fatalnu grešku - smatrali su da je Izraelce kidnapovalo četiri ili pet terorista, ali ih je bilo osmoro. Išlo se iz greške u grešku, Palestinci su shvatili šta im se sprema i u 22.30 časova počela je paljba sa svih strana...

Epilog je bio stravičan - u razmaku od nekoliko sati poginuli su rvački sudija Jozef Gutfrojnd (40 godina), dizači tegova David Berger (28) i Zeev Fridman (28), rvači Elicer Halfin i Mark Slavin (24), atletski i streljački treneri Amicur Šapira (40) i Keat Šor (53), selektor mačevalaca Andre Spicer (27) i sudija u dizanju tegova Jakov Springer.

U akciji spasavanja taoca likvidirano je petoro Palestinaca, a od trojice preživjelih osvetu MOSAD-a preživio je samo Džamal Al-Gašej, koji je 1999. godine u Africi bio akter (lice mu je bilo zamagljeno) dokumentarnog filma “Jedan dan u septembru”.

Usledio je 34-časovni prekid Igara, Međunarodni olimpijski komitet je vijećao šta i kako dalje, ali su takmičenja u Minhenu ipak nastavljena, uz podršku izraelskih zvaničnika, doduše bez sportista te zemlje. Na punom Olimpijskom stadionu održana je komemoracija žrtvama.

Sve je, naravno, nakon stravične tragedije ostalo u drugom planu. Pa i fantastičan rezultat Marka Špica, legendarnog američkog plivača, koji je osvojio sedam zlatnih medalja za svega osam dana i postao (i ostao) jedini sportista kojem je to uspjelo u istoriji sporta.

Špic je prvo 28. avgusta pobijedio na 200 metara leptir, a iste večeri je osvojio zlato i u štafeti 4x100 metara slobodno. Sljedećeg dana je pobijedio na 200 metara slobodno, dok je 31. avgusta osvojio najsjajnija odličja i na 100 leptir i 4x200 slobodno. Potom je trijumfovao na 100 metara slobodno, a zlatnu nisku je zaključio 3. septembra u štafeti 4x100 mješovito.

Što je još zanimljivije, u svim tim trkama je obarao svjetske rekorde! Špic nije imao vremena ni da pošteno proslavi nevjerovatan uspjeh. Dva dana nakon što je stigao do sedmog zlata, desio se Minhenski masakr.

S obzirom na to da je Jevrej, Špic je odmah pobjegao iz Njemačke, skrhan od bola. To je i razumljivo, jer je neposredno prije Igara boravio u Izraelu, gdje je bio gost u Vajnbergovoj kući, a u olimpijskom selu se družio sa svim žrtvama.

SFR Jugoslavija je na OI u Minhenu osvojila pet medalja - zlata su pripala bokseru Matu Parlovu u poluteškoj kategoriji i muškoj rukometnoj reprezentaciji, srebro je prigrabio Josip Čorak u rvanju grčko-rimskim stilom, a njegov kolega Milovan Nenadić i Zvonimir Vujin su osvojili bronze.

Parlov je u finalu nokautom u drugoj rundi pobijedio Kubanca Đilberta Karilja, dok su rukometaši u borbi za zlato nadvisili Čehoslovačku (21:16).

Jugoslovenski košarkaši su u Minhenu ostali bez medalje, takmičenje su završili na petom mjestu zahvaljujući porazu od Portorika (79:74). Na tom meču za Portoriko je igrao Migel Kol koji nije prošao doping test, ali je kažnjen samo on, a ne cijela ekipa. Izbio je skandal, jugoslovenski košarkaši su odlučili da se povuku s takmičenja, ali su na insistiranje FIBA odustali. Istrajao je jedino Ljubodrag-Duci Simonović, koji od tada više nikada nije zaigrao za “plave”.

Velika kontroverza dogodila se i u finalu košarkaškog turnira. Sjedinjene Američke Države, koje su osvojile svih sedam prethodnih olimpijskih turnira, tri sekunde prije kraja su slobodnim bacanjima Daga Kolinsa stigle do preokreta (50:49) protiv Sovjetskog saveza. Sovjeti su krenuli u napad, ali je vrijeme zaustavljeno na sekund prije kraja, jer su sudije tek tada čule sirenu koja se nekim čudom oglasila između dva Kolinsova penala.

Selektor SSSR Vladimir Kondrašin je uzeo tajm-aut, ali je šut sa pola terena bio neprecizan. Amerikanci su počeli da slave, ali je Sovjetima, volšebno, dodijeljena i treća prilika, jer je Italijan britanskih korijena Renato Vilijem Džons, generalni sekretar FIBA, uvidio da je sat bio vraćen na 50 sekundi.

Iako po pravilima Džons nije imao pravo da se miješa, sudije i delegat nijesu smjele da mu se suprotstave. Lopta je bačena preko čitavog terena, a Aleksandar Bjelov je uz zvuk sirene ugurao u koš za 51:50.

Zvaničnici SAD su uložili protest, ali je komisija FIBA u vremenima Hladnog rata glasala po pripadnosti - članovi iz Italije i Portorika su glasali za Amerikance, ali su ih nadjačali predstavnici iz zemalja koje su bile sovjetski saveznici - Mađarske, Poljske i Kube.

Zlato je pripalo SSSR-u, a Amerikanci su odbili da prime srebrne medalje, koje su i danas izložene u muzeju u Lozani, Štaviše, kapiten Keni Dejvis je u testamentu zapisao da njegova žena i djeca nikada ne smiju da prime njegovo srebrno odličje.

Sportisti SSSR-a su dominirali u Berlinu, jer su osvojili čak 50 zlatnih medalja, 27 srebrnih i 22 bronzane. Amerikanci su bili drugi (33 - 31 - 30), Istočna Njemačka treća (20 - 23 - 23), a domaćin, Zapadna Njemačka, tek četvrta (13 - 11 - 16).

( Danilo Mitrović )