Pjesme otpora koje valja ponovo čuti u 21. vijeku

Doći će dan kada ćemo zajedno raditi u slobodi...

Tim riječima, kao svojevrsnom porukom, obećanjem i opomenom na vječitu borbu za slobodu, počinje knjiga “San o slobodi - Muzika otpora Italije” čiji je autor Slobodan Šabeljić. Samim nazivom, ali i citatom, čitalac je već uveden u suštinu, a to je istraživanje, sakupljanje i prikazivanje slobodarskih pjesama Italije kroz prizmu otpora, odnosno borbe za pravdu i jednakost koji se dalje prikazuju i oslikavaju i na druge načine.

Knjiga je objavljena u izdanju NVO “Fenomeni” 2023. godine, i donekle je prošla “ispod radara” javnosti, a predstavlja važnu, interesantnu i sveobuhvatnu zbirku, kako pjesama, tako i analiza i informacija, ali i zbirku priča...

Na prvi pogled bi to bila dvojezična pjesmarica s odabranim tekstovima i istorijatom, odnosno relevantnim podacima o pjesmama koje na najbolji način prezentuju muziku otpora, ovoga puta italijansku... Ipak, pored brojnih informacija i činjenica o pjesmama, njihovim tekstovima na italijanskom, a onda i na našem jeziku, tu su i autentične kratke priče, pa i stihovi autora koji je svoj stil u tom pravcu isklesao i posve prepoznatljivo izbrusio. Knjigu savršeno upotpunjuju minimalističke ilustracije, ali i infografik i brojne druge informacije na kraju...

Neko bi pomislio da može biti konfuzno, ali nije ni najmanje, između ostalog, zahvaljujući i dobrom grafičkom izgledu knjige koji nudi preglednost ostavljajući prostora riječima da dišu. Naime, nakon informacija kada su nastale, gdje i kako, uz kratak analitički i stručni osvrt autora, čitalac ukratko dobija smjernicu šta ga čeka na sljedećim stranama, a to je upravo rukopis kratke priče, koji kao kakva uvertira (nakon činjeničnog uvoda o pjesmi) stvaraju atmosferu, daju pjesmi bekrgraund ili kontekst života u nekom kasnijem vremenu, a sve to praćeno ilustracijama.

No, knjiga je, pored svega toga, prvenstveno zbirka pjesama poznatih melodija koje lako pojačavaju adrenalin i osnažuju karakter, volju i snagu, pojedinca, ali i zajednice... Izbor je pao na 21 italijansku pjesmu otpora koju, zapisuje u uvodu prevoditeljka i recenzentkinja Jelena Bakić, “valja ponovo čuti u 21. vijeku”.

“Bella, ciao” otvara knjigu

Jedna od onih pjesama koje uvijek možete čuti, slušati, pjevušiti, uz njih klicati, definitivno je čuvena “Bella, ciao”. I kao što se može očekivati, knjigu “San o slobodi - muzika otpora Italije” otvoriće upravo ta pjesma, odnosno njena partizanska verzija, s obzirom na to da Šabeljić otkriva i drugu verziju...

Autor čitaocima precizno pruža više informacija o ovoj, kao i o svim narednim pjesmama. Za “Bella, ciao”, koja je možda danas univerzalna pjesma, znana svim narodima i generacijama širom svijeta, prvi pisani trag pojavljuje se 1953. godine u časopisu “La Lapa” u kojem tada piše da je u pitanju “prilagođena verzija popularne pjesme ‘Cvijet na grobu’ i pjesme ‘Terezin cvijet’, koje su uglavnom pjevale mondine u okolini Verčelija”...

Mondine su, objašnjava Šabeljić, žene koje su radile na poljima pirinča na sjeveru Italije krajem 19. i početkom 20. vijeka, a u knjizi se nalazi i ta verzija pjesme “Bella, ciao”.

Šabeljić dalje objašnjava da ne postoje pisani dokazi na koje bi se sa sigurnošću moglo osloniti kada je riječ o nastanku poznate pjesme, ali podsjeća da je “Bella, ciao” bila himna partizanske brigade “Majela” tokom Drugog svjetskog rata, te navodi da su partizani kasnije svjedočili da se pjevala od 1944. do 1945. u italijanskim regijama Lacio, Emilija Romanja i Abruco. Ipak, podsjeća Šabeljić, Čezare Bermani 2003. godine objavljuje tekst “Prava istorija pjesme ‘Bella ciao’” u kome navodi da je to pjesma koja je mogla da predstavi i ujedini ideje italijanskog Otpora (Antifašistički italijanski pokret tokom Drugog svjetskog rata), a da bude drugačija od tada veoma popularne “Fijuče vjetar” koja ima rusku melodiju, pominje crveno proljeće i uglavnom se vezuje za partizanske jedinice Garibaldi...

Poznato je da je “Bella, ciao” partizanska antifašistička pjesma, simbol italijanskog otpora, kao i da je prevedena na više od 50 jezika i pjeva se širom svijeta. Autor podsjeća i na onu verziju koja se pojavljuje na albumu “Partizanske bilješke” iz 2005. godine koja je nastala u saradnji italijanske grupe Modena City Ramblers i Gorana Bregovića. Od koristi je podsjetiti i da je pjesma, izvođena širom svijeta, dobila i svoj dokumentarni film.

To su tek neki od fakata koje Šabeljić iznosi o ovoj pjesmi, a onda, prije nego pred čitaoca stavi originalni i prevedeni tekst pjesme, kreće na prvo od brojnih putovanja...

Kroz Italiju, sebe, civilizaciju i vrijeme

“Ali nećemo u Modenu, nego idemo na jug, do grada koji kada vidiš možeš da umreš, lako i slobodno” poručuje Šabeljić pripremajući čitaoca za prvu priču nazvanu “...Za slobodu”. Format je takav da priča slijedi nakon opštih podataka o pjesmi, a prije njenog dvojezičnog teksta. Ipak, prije svake priče, a nakon prvobitne uvertire, kao kakav podsjetnik ili približavanje onoga što dalje slijedi, autor ispisuje rečenicu kojom ukazuje na okolnosti, atmosferu, život, poput didaskalija ili riječi naratora...

Posebna dragocjenost ovih priča je upravo njihova individualnost, romansiranost, jasnoća i preciznost koje kod Šabeljića uvijek idu uz dozu misterije i čitaočeve želje za dalje, za nastavkom... Suptilno je u to inkorporirana i pjesma, ne direktno, više tematski i atmosferično.

S obzirom na to da se knjiga ne zaustavlja samo na analizi pjesama, Šabeljić kroz svoje priče uspijeva da pošalje snažne poruke o slobodi (u najrazličitijim mogućim kontekstima), o pravdi, jednakosti, borbi, stilski lijepo, tehnički uredno i pregledno... Priče su kratke, ali moćne, emocionalno nabijene i univerzalne, što čitaocima omogućava da se poistovijete s iskustvima i borbama prikazanim u knjizi...

Njihova radnja se dešava u Italiji, pa se čitalac, ukoliko se prepusti snenom i laganom ritmu, na momente i energičnom i tenzičnom, može naći i na jedinstvenom putovanju - kroz Italiju, kroz sebe i sopstvene vidike, kroz civilizacijske borbe i težnje, (van)vremenske kapije...

Jelena Bakić u uvodnom tekstu konstatuje da “nekog pjesma navede da napiše priču, nekog priča navede da napiše pjesmu, nekog jedna knjiga navede da zastane da razmisli, možda o slobodi, možda o ljubavi”... Ova knjiga je spoj svega toga, poziv na razmišljanje i promišljanje, o slobodi, o ljubavi, o pisanju, traganju, borbi...

Upravo u pričama koje šire dimenzije pjesama, čitalac dobija sliku generacijske tranzicije, ali i prenošenja otpora i borbe za slobodu u nasljeđe, u ma kojim oblicima se oni ispoljavali i u ma kom vremenu....

Borba za slobodu kao nasljeđe i obaveza

Teško da bi do ovako sabranih pjesama i njihovih važnih prevoda neki pojedinac samoinicijativno došao, pa je zato zbirka od posebne važnosti, reklo bi se i namijenjena široj javnosti, jer će u njoj svako pronaći segment za sebe.

Nakon “Bella, ciao”, nižu se redom “Majska pjesma” i priča “Svakako ste umiješani”, “Testament dobrog lopova”, odnosno “Poštuj oca svoga i mater svoju”, negdje dalje je i “Bela, ćao” koju su pjevale radnice na pirinčanim poljima, pjesma “San o slobodi”, “Staljingrad”, “Crvena zastava”, “Fijuče vjetar”, “Sloboda”, “Ako osam sati”, “Ja se ne osjećam kao Italijan”, “Aušvic”, “Ne učite djecu” i tako dalje, ali i priče: “A neprijatelj je uvijek isti”, “Ko ne radi neće ni jesti”, “Sloboda je učestvovanje”, “Naprijed”, “San”, “Odsjaj sunca u čaši vina”, “Naučite ih magiji života” i druge...

Zadnje stranice knjige posvećene su izvođačima ovih pjesama, a svakoga ponaosob (od onih koji su poznati) autor elaborira, a tu su i albumi izvođača, uz vremenski infografik, i sve to uz zahvalnost za saglasnost nosiocima autorskih prava.

Sa druge strane, pak, Jelena Bakić ističe da edicija “Muzika otpora” nikada ne bi nastala da nije bilo dugih razgovora tokom mnogo godina, svakog četvrtka, u Asocijaciji za ženske inicijative u Beogradu sa Mitrom Popovićem, književnim i konferencijskim prevodiocem sa ruskog i na ruski jezik “čovjekom široke kulture ogromnog znanja i velikog srca”.

Bakić dalje podsjeća i da otkad je ljudi ljudi koji su se borili za slobodu, postojala je i pjesma otpora.

“...Ova knjiga bi trebalo da nas opomene da zastanemo, da se vratimo na trenutak u ne tako daleku prošlost, da pogledamo priču, razmislimo, oslušnemo sebe, oslušnemo muziku, muziku otpora. Muziku protiv dominacije, eksploatacije, protiv neravnomjerne raspodjele moći”, piše u uvodu...

Ona poziva čitaoce da kroz pjesme i priče u knjizi preispitaju svoje vrijednosti i stavove, da se udalje od svakodnevnih distrakcija i razmisle o suštinskim pitanjima slobode i ljubavi.

“U poplavi političke korektnosti, licemjerja demokratije, raznih nacionalizama, malograđanštine, nasilja, užasa kapitalizma, sistema vrijednosti koji nikog ne čini zaista srećnim, zaboravili smo da je ne tako davno “jedan partizan umro za slobodu”, boreći se za pravedniji svijet, za ravnopravan pristup znanju, resursima, za našu slobodu”, podsjeća Bakić.

Jelena Bakić na kraju “u ime ljubavi i slobode, u ime drugarstva i solidarnosti” zahvaljuje: Bojani Bratić, Mari Kantoni i Sonji Dragović, kao i Sonji Drljević.

Definitivno “San o slobodi” nije samo knjiga za ljubitelje muzike ili književnosti, već za sve koji cijene borbu za pravdu, slobodu i jednakost, borbu za ljubav, radost i mir. Bakić poručuje da treba širom otvoriti oči i preispitivati, te da ne bi trebalo da zaboravimo...

Priča iz neobjavljene knjige prevedena na francuski

Slobodan Šabeljić rođen je 1971. godine u Nikšiću, a Filološki fakultet završio je u Beogradu.

Čitalačkoj publici do sada se predstavio knjigom priča “Heroji”, koju je objavio 2009. godine, knjigom “Priče o Silviji”, objavljene 2010. (bila je predložena za regionalnu nagradu Meša Selimović), knjigom priča “52 kratke priče o evropskom fudbalu”, 2012, romanom “Ovo nije roman”, 2013. Izdavačka kuća Rende iz Beograda 2014. je objavila novo izdanje knjige “Priče o Silviji”. Knjigu “Barselona, jedna priča” objavio je 2015, a zbirku priča “Berač pamuka” 2016. godine, da bi 2022. objavio prvu svesku priča inspirisanih tangom “Tango hronike - Pred morem” koja je prevedena i na engleski jezik.

Priča “Moj drug Danilo” iz neobjavljene knjige “Rukopisi na vjetru - Kafkine hronike”, prevedena je na francuski jezik i objavljena u književnom časopisu “Atelier du Ruman” (106) koji je u cjelosti bio posvećen Danilu Kišu.

Knjigu “San o slobodi” podržalo je Ministarstvo kulture Crne Gore. Prevod sa italijanskog potpisuju Jelena Bakić i Bojana Bratić Ivić, grafičko oblikovanje Jelena Pejović.

( Jelena Kontić )