Mamac za glasače ili stvarno opredjeljenje: Formiranje partija sa "evropskim" predznakom trend na političkoj sceni

Partije koje su posljednjih godina formirane u Crnoj Gori u nazivu imaju riječ “evropski”, što, prema mišljenju sagovornika “Vijesti” ukazuje na njihov pokušaj da privuku što više ljudi i mobilišu biračko tijelo kako bi se ravnoteža snaga na političkoj sceni promijenila.

Do pojave Pokreta Evropa sad (PES), koji je sa koalicionim partnerima formirao vlast nakon izbora prošle godine, prefiks “socijalistički” ili “socijal-demokratski” dominirao je imenima partija u Crnoj Gori. Nakon što je formiran PES premijera Milojka Spajića u junu 2022. godine, u novembru prošle godine osnovana je Crnogorska evropska partija (CEP), na čijem čelu se nalazi istoričar Novak Adžić.

Bivši premijer i nekadašnji visoki funkcioner Demokratske partije socijalista (DPS) Duško Marković je krajem juna predstavio Stranku evropskog progresa (SEP), a početkom jula osnovan je Evropski savez - nadstranačka platforma koju čine Socijaldemokrate (SD), Socijaldemokratska partija (SDP), Liberalna partija (LP) kao i nepartijska udruženja i pojedinci.

Građanski aktivista Stefan Đukić smatra da “evropski” karakter novonastalih subjekata na crnogorskoj političkoj sceni više pokazuje nemaštovitost - pokušaj političara da “uhvate” neki termin kojim će se prikazati u javnosti.

“Kao što je nekada bilo važno sačuvati socijalističku prošlost i revoluciju, tako je danas od značaja da imamo evropsku perspektivu”, rekao je Đukić “Vijestima”.

Saradnik u nastavi na Fakultetu političkih nauka (FPN) u Podgorici Nemanja Stankov “Vijestima” je kazao da “evropski” predznak nije dovoljna političko-programska karakteristika koja bi odvojila novonastale od drugih stranaka, jer su sve partije u Crnoj Gori nominalno pro-evropske i snažno podržavaju proces integracije u Evropsku uniju (EU).

Pojašnjava da pojava partija nije novitet na domaćoj sceni, ali da je prepoznatljivost SEP-a i Evropskog saveza u ovom trenutku prije svega vezana za ljude, ne partijska imena ili politike.

“I za vrijeme vladavine DPS-a u opoziciji su nastajale i nestajale političke partije u gotovo svakom izbornom ciklusu, a nije bio izuzetak da su formirane partije po automatizmu imale koalicioni potencijal za ulazak u vladajuće strukture. I ovaj posljednji talas nastajanja partija na tom je fonu”, ocjenjuje sagovornik.

Đukić kaže da “evropski” predznak jeste trend, ali ne pretjerano novog datuma.

“Već neko vrijeme to ide tako, na kraju i vladajuća partija PES isto ima tu ‘Evropu’ i to samo pokazuje kakvo je stanje i pogled u partijama i danas i ranije. Niti su ove kad su se zvale socijalističke bile pretjerano socijalističke, niti socijal-demokratske, niti su ove danas posebno evropske, to je prosto ‘catch-all’ termin, koji svima zvuči progresivno”, ocjenjuje sagovornik.

DPS je nasljednik Saveza komunista Crne Gore, a nakon raskola u toj stranci 1997. iz nje je nastala Socijalistička narodna partija (SNP). Do raskola je došlo jer tadašnji premijer Milo Đukanović odlučuje da se distancira od prosrpske politike Slobodana Miloševića i okreće se Zapadu. Tadašnji predsjednik Crne Gore Momir Bulatović se sa tim nije složio pa je sa pristalicama formirao SNP koja je dugo bila najjača opoziciona partija.

DPS je, u koaliciji sa sa Socijaldemokratskom partijom (SDP) na vanrednim izborima u martu 2009. godine nastupio pod imenom “Evropska Crna Gora”, ističući evropski put Crne Gore kao prioritet.

“Socijalistički” ili “socijal-demokratski” prefiks decenijama je dominirao imenima partija u Crnoj Gori.

Socijaldemokratska partija nastala je 1993. ujedinjenjem Socijalističke partije i Socijaldemokratske partije reformista, a 2015. jedan dio članova i funkcionera napustio je SDP i osnovao Socijaldemokrate. Nekadašnja funkcionerka SNP-a Snežana Jonica 2019. formirala je Socijaliste Crne Gore.

Termin “evropski” najneutralniji

Upitan da li misli da su pojedini “neevropski” potezi aktuelne vlasti, poput stavljanja u skupštinsku proceduru Rezolucije o genocidu u sistemu logora Jasenovac, Dahau i Mauthauzen - koja je dodatno “zategnula” odnose sa Hrvatskom, imali uticaj na imenovanje SEP-a i Evropskog saveza Đukić odgovara da misli da nije, već da je “evropski” termin najneutralniji. Rezoluciju o Jasenovcu, na inicijativu šefa parlamenta Andrije Mandića, stavila je u skupštinsku proceduru parlamentarna većina sredinom maja, a usvojena je krajem juna, sa amandmanima kojima su uz Jasenovac, dodati logori Dahau i Mauthauzen.

Đukić objašnjava da je termin “evropski” najneutralniji u smislu da (partije) misle da najviše ljudi mogu da privući tako što će sebe tako nazvati, a vrlo vjerovatno nikog neće odbiti.

“Kakav god da je manir ove trenutne vlasti, to nije uticalo na njihovo imenovanje”, rekao je Đukić.

Stankov poručuje da ove partije simbolički, imenom, signaliziraju biračkom tijelu da je njihovo ključno političko opredjeljenje strogo vezano za integracioni proces, a da je spoljna politička orijentacija okrenuta ka zapadnim partnerima.

“U opozicionom bloku nove partije će pokušati da mobilišu biračko tijelo kako bi se ravnoteža snaga promijenila. Ono što je ovdje problem, je što se sve nove partije bore za birače unutar svog bloka, pozicionog ili opozicionog, sa malim potencijalom da premoste razlike u podijeljenom biračkom tijelu ili u koalicionoj logici među partijama. To je konstanta crnogorske politike i nisam siguran da tako neće biti i u budućnosti”, dodaje on.

Kaže da Evropski savez u jednom dijelu odskače od šablona, jer ne nastaje kao potpuno nova partija.

Navodi da su to partije koje su u nekom slobodnom padu, u kontekstu izborne podrške u prethodnih nekoliko izbornih ciklusa, a pokušavaju udruživanjem snaga da obezbijede dovoljnu podršku za parlamentarni status.

Konstanta od 90-ih

Šef poslaničkog kluba i potpredsjednik SD-a Boris Mugoša “Vijestima” je kazao da je evropski karakter partija koje su dio Evropskog saveza nesporan i konstanta je još od 90-tih godina prošlog vijeka.

“Na temeljima vrijednosnih odrednica, idejnih načela i vizije Saveza reformskih snaga Crne Gore iz 90-ih godina naša država je obnovila nezavisnost i postala članica NATO saveza. Vjerujemo da će na bazi vrijednosnih temelja i idejnih načela nadstranačkog Evropskog saveza Crna Gora postati prva sljedeća članica EU”, ističe Mugoša.

Sagovornik poručuje da je, u najzahtjevnijoj fazi pristupanja Crne Gore EU, koja, kaže, podrazumijeva sistemske, odnosno strukturne reforme, neophodan široki evropski savez svih društvenih segmenata “koji istinski žele progresivnu, emancipovanu i prosperitetnu Crnu Goru kao prvu sljedeću članicu EU”.

Profesor na FPN u Beogradu Miloš Bešić je nedavno, gostujući u emisiji “Načisto” na Televiziji Vijesti, kazao da misli da Evropski savez nije trebao iz naziva da izbaci prefiks “socijal-demokratski”.

“To nije smjelo da izostane. Vi jako puno ulažete u brend, a sastavni dio brenda je i ime. Taj prefiks nisu smjeli da izgube, mislim da je tu napravljena greška”, naveo je.

Bešić smatra da problem predstavlja pravljenje novog brenda, da bi se ljudi identifikovali sa novim imenom.

“U situaciji kad je sve manji stepen političkog interesovanja, vi ne možete da se pozovete na neke sinhronijske temelje na kojima počivate…”, rekao je Bešić.

Savez tri partije je najavljen ranije ove godine, a zajedno su nastupile na vanrednim lokalnim izborima u Budvi koji su se održali u maju. Koalicija SD-SDP-LP je tom prilikom osvojila jedan mandat.

“Evropske partije nova epoha”

Član Inicijativnog odbora SEP-a i bivši šef kabineta Duška Markovića Dragoljub Bulatović “Vijestima” je rekao da smatra da osnivanje stranaka sa “evropskim” prefiksom nije u ravni političkog niti nekog drugog trenda.

Ističe da bi ovakva imenovanja partija, iako mogu podsjećati na vrijeme u kojem su uspostavljane socijalističke ili socijal-demokratske doktrine, bio skloniji da kaže “da je ovo jedna nova epoha za Crnu Goru u svakom smislu te riječi”.

“Živimo novo vrijeme u kojem se zaista trebamo dosljedno pripremiti za evropski društveni sistem koji je zapravo demokratski i ekonomski poredak sa drukčijim civilizacijskim ishodištima od dosadašnjih. Cijenim da je ‘evropski’ u nazivu stranaka ipak odrednica za sistem vrijednosti kojem je Crna Gora, kao stara evropska država pripadala, i kojem prirodno teži”, poručuje Bulatović.

Ističe da, u SEP-u, odrednice “evropski” i “progres” obuhvataju ono što današnja Crna Gora vidi kao “nasušnu potrebu”, a što, prema njegovim riječima, ne dobija kao državno i društveno ostvarenje već neko vrijeme.

“Evropski i progresivno je iz naše političke vizije kad suvereno odlučujete o svojim unutrašnjim potrebama, kad otvorena pitanja rješavate dijalogom, kad razvoj i bolji standard predstavljaju prioritete državne politike, a produktivnost ekonomije i servisi koje država pruža građanima stoje u vrhu vladinih prioriteta”, ukazuje sagovornik.

( Balša Rudović )