Liberalna demokratija visi o koncu

Već je neko vrijeme jasno da su dva izborna procesa - po jedan sa svake strane Atlantika - ključni kada je riječ o sudbini liberalne demokratije 2024: junski izbori za Evropski parlament i novembarski predsjednički izbori u SAD. Iako se predviđanja da će evropski izbori donijeti ubjedljivu pobjedu krajnje desničarskim antievropskim strankama nisu ostvarila, liberalna demokratija daleko je od toga da bude bezbjedna, kako u Evropi tako i u Sjedinjenim Državama.

Iako je Evropska unija na nedavnim izborima bila pošteđena najgoreg, krajnje desničarske stranke ostvarile su značajan uspjeh, posebno u dvije najveće (ekonomski) i najvažnije (politički) članice, Francuskoj i Njemačkoj. U Njemačkoj je krajnje desničarska Alternativa za Njemačku zauzela drugo mjesto, dok su demohrišćani desnog centra ostali najjača snaga. U Francuskoj je krajnje desničarsko Nacionalno okupljanje izbilo na prvo mjesto, natjeravši predsjednika Emanuela Makrona da raspusti parlament i raspiše vanredne izbore.

Ta odluka dovela je Nacionalno okupljanje na korak od vlasti, iako je u drugom krugu izbora izbjegnuta katastrofa. Ljevica je, ujedinjena pod kišobranom Novog narodnog fronta, osvojila prvo mjesto, ali nije dostigla većinu. Sa takvim parlamentom Francuska će biti paralizovana, a to mogu biti fatalne posljedice po Evropu. Njemačka ne može sama napredovati ka cilju da se evropskom bloku, u sve opasnijem svijetu, garantuje bezbjednost.

U međuvremenu, sa druge stranke Atlantika, sprema se politički uragan. Nakon lošeg učinka u debati u junu, predsjednik Džo Bajden konačno je odlučio da odustane od trke i podrži svoju potpredsjednicu Kamalu Haris. A Donald Tramp je pred vratima pobjede. Ako se ankete potvrde, on bi u januaru mogao da se vrati u Bijelu kuću. I to bi imalo dalekosežne posljedice po Evropu (a i po ostatak Zapada).

Takav ishod ne bi uticao samo na agresorski rat Rusije protiv Ukrajine, suštinski izmijenjenu bezbjednosnu situaciju u Evropi ili neizvjesnu budućnost NATO-a. Riječ je, zapravo, o osnovnim vrijednostima i institucijama koje podupiru zapadnu demokratiju. Ako se SAD iz liberalne demokratije transformišu u „neliberalnu“, u Evropi će biti mnogo onih koji će proslaviti njen novi identitet. Nikada ne treba potcjenjivati stepen do kojeg Amerika može uticati na evropska pitanja.

Novi Trampov mandat ne bi bio kao prethodni. Tramp 2.0 bi učinio sve što može da Ameriku trajno transformiše iz liberalne demokratije u onu u kojoj bi njegovi autokratski, autoritarni impulsi imali odriješene ruke. Pokazao bi nultu toleranciju prema svojim neprijateljima i rivalima i ne bi se uopšte brinuo za podjelu vlasti ili ustav. To koliko daleko je spreman da ide, već je demonstrirao 6. januara 2021. godine, kada je svoje pristalice ohrabrio da jurišaju na Kapitol nakon višenedjeljnih pokušaja da se ponište rezultati slobodnih i fer izbora.

Zato ruski predsjednik Vladimir Putin nije jedini koji se nada Trampovoj pobjedi. Sve desničarske nacionalističke i krajnje desničarske stranke nadaju se tome jer žele da uvedu iste promjene u svojim kućama.

Naše sadašnje shvatanje zapadne liberalne demokratije - sa podjelom vlasti, slobodnim i poštenim izborima, vladavinom prava, ustavnom zaštitom manjina, slobodom govora i drugim osnovnim pravima - rezultat je američkih pobjeda u Drugom svjetskom i kasnije u Hladnom ratu. Ako bi Sjedinjene Države napustile svoju ulogu pokretačke snage i vodećeg primjera ovog liberalnog oblika demokratije, liberalni Zapad u cjelini bio bi u opasnosti, a liberalna Evropa još više.

Trampova pobjeda bi ojačala i ohrabrila krajnje desničarske nacionalističke partije širom kontinenta, a Rusiju bi osnažila kroz prestanak američke podrške Ukrajini. Sa trenutnim stanjem u Francuskoj, evropski projekat bi bio potpuno u milosti onih koji žele da ga okončaju. Za one kojima je Evropska unija vrijedna, ovo bi bila noćna mora.

Kao što je pokazala ukrajinska kriza, transatlantski Zapad se ne može pobijediti spolja, ali može biti oslabljen i razbijen iznutra. Ako Evropljani ponovo skliznu u nacionalizam, propustićemo našu posljednju šansu da krojimo svoju sudbinu i obezbijedimo mir i slobodu našoj djeci i unucima.

Kad se uzme u obzir promjenljivo geopolitičko okruženje - rivalstvo između velikih sila, uspon globalnog juga, demografska slabost naprednih ekonomija i nove tehnološke revolucije - može se zaključiti Evropa neće dobiti još jednu priliku da oblikuje svijet sjutrašnjice. Mnogo toga će biti na kocki 5. novembra 2024. kada Amerikanci izađu na izbore. Svijet kakvog poznajemo ovdje, u liberalnoj Evropi, mogao bi da prestane da postoji 6. novembra ujutru.

Autor je bio ministar inostranih poslova i vicekancelar Njemačke od 1998. do 2005; predvodio je njemačku partiju Zelenih gotovo 20 godina

Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)

( Joška Fišer )