Hronologija događaja oko Sjevernog toka: Gas, politika, rat, tvrdnja da su diverziju izveli američki marinci...
Diverzija na gasovodu Sjeverni tok je u septembru 2022. označila privremeni kraj njemačko-ruskog megaprojekta s kojim se mnogi od samog početka nisu slagali
U septembru 2022, pola godine nakon početka rata u Ukrajini, neko je raznio gasovod Sjeverni tok u Baltičkom moru. Njime je gas tekao iz Rusije za Njemačku. Sada njemačko državno tužilaštvo traži jednog osumnjičenog Ukrajinca, ali on se vjerovatno sklonio u Ukrajinu. Evo hronologije događaja:
2005: Njemačka vlada sa kancelarom Gerhardom Šrederom (SPD) i ruska vlada sa predsjednikom Vladimirom Putinom potpisuje izjavu o namjerama da se sagradi gasovod Sjeverni tok 1. On je, zaobilazeći tranzitne zemlje, trebalo da sprovodi ruski gas do Njemačke kroz Baltičko more. To je inače ideja koja potiče još iz 90-ih godina.
2006: Osniva se društvo Sjeverni tok d.o.o. čiji je zadatak da isplanira i izvede projekat. U njemu učestvuju ruski Gasprom i više evropskih energetskih koncerna, jer za ovaj način snabdijevanja gasom nije zainteresovana samo Njemačka, već i druge Evropske zemlje.
2010: Počinje gradnja Sjevernog toka 1. Gasovod sa dvije cijevi dužine 1.224 kilometra spaja Viborg u Rusiji sa njemačkim gradom Lubminom.
2011/2021: Obje cijevi se puštaju u rad. Cilj je da snabdijevaju Evropu gasom najmanje 50 godina. Troškovi gradnje su prema navodima firme Sjeverni tok iznosili 7,4 milijardi eura.
Ruska aneksija Krima ne igra ulogu
2013: Počinje gradnja Sjevernog toka 2. Postavljaju se još dvije cijevi koje se velikim dijelom protežu paralelno sa već postojećim.
2015: Potpisuju se prvi ugovori o korišćenju Sjevernog toka 2. Za stolom su ponovo Gasprom i više evropskih energetskih koncerna. Godinu dana prije toga, Rusija je anektirala Krim. To za ondašnju njemačku kancelarku Angelu Merkel (CDU) nije bio razlog da zaustavi projekat.
Otpor raste
2016: Od samog početka su prije svega Ukrajina, Poljska i baltičke države gajile otpor prema Sjevernom toku zbog svojih bezbjednosnih interesa. I iz Evropske unije su stizala upozorenja. Kada je Donald Tramp postao predsjednik SAD, i ta zemlja se usprotivila Sjevernom toku. Tramp je smatrao da on stvara preveliku zavisnost Njemačke od ruskog gasa. Njemačka vlada je ignorisala sve te primjedbe i Severni tok predstavljala ne samo kao odgovor na potrebe Evrope za sigurnim snabdijevanjem gasom, već i kao instrument za postizanje mira kroz trgovinu.
2018: Počinje gradnja Sjevernog toka 2. Njemačka kancelarka Angela Merkel prvi put saopštava da Sjeverni tok nije samo privatan privredni projekat, već "da tu naravno treba uzeti u obzir i političke faktore". Ali zaustavljanje gradnje za nju ne dolazi u obzir.
2019: SAD pooštravaju ton i Ričard Grenel, ambasador te zemlje u Berlinu, piše prijeteća pisma njemačkim firmama koje učestvuju u projektu.
2021: Sjeverni tok 2 je gotov. Njemački kancelar Olaf Šolc (SPD) se, ubrzo nakon stupanja na funkciju, založio za zaustavljanje projekta iz političkih razloga. On je okarakterisao gasovod kao "privatan privredni poduhvat" na koji valja gledati nezavisno od odnosa sa Rusijom. A ti odnosi su tada postajali sve lošiji.
Rat je sve promijenio
22. februar 2022: Zbog ruske agresije na Ukrajinu, kancelar Šolc zaustavlja izdavanje tehničkih certifikata i odobrenja za rad Sjevernog toka 2.
24. Februar 2022: Rusija napada Ukrajinu. Kritičari projekta Sjeverni tok vide u tome potvrdu svojih upozorenja. Isporuke gasa preko Sjevernog toka 1 se nastavljaju, ali u manjem obimu – zbog sankcija koje je EU uvela Rusiji.
Jul/avgust 2022: Sjeverni tok 1 obustavlja rad zbog, kako je Gasprom saopštio, kvara na jednoj turbini. Kasnije, kada je havarija otklonjena, snabdijevanje gasom se nastavilo – da bi do kraja avgusta opet bilo obustavljeno. Portparol Kremlja Dimitrij Peskov je rekao da će ono biti nastavljeno tek kada se ukinu sankcije Rusiji.
Ko stoji iza diverzije?
26. septembar 2022: Obje cijevi Sjevernog toka 1 i jedna cijev Sjevernog toka 2 onesposobljava eksplozija u blizini danskog ostrva Bornholma. Njemačka, Danska i Švedska počinju istragu.
2023: Pojavljuju se različite teorije o tome ko bi mogao da stoji iza ovog napada. Poznati američki istraživački novinar Sejmur Herš je u opširnom članku na svom blogu utvrdio da su akciju izveli američki marinci uz pomoć norveške mornarice. Za to nije podnio konkretne dokaze.
Avgust 2024: Poljsko državno tužilaštvo je saopštilo da je od svojih njemačkih kolega dobilo nalog za hapšenje jedne osobe osumnjičene za učešće u napadu. Prema pisanju informativnog portala njemačkog javnog servisa Tagesšau, to se desilo još u junu. Osumnjičeni Ukrajinac Volodimir Z. se, prema navodima poljskih vlasti, u to vrijeme nalazio u Poljskoj, da bi se "početkom jula" sklonio u Ukrajinu. Na pitanje zašto nije reagovalo prije toga, poljsko državno tužilaštvo je odgovorilo da njemačka vlada nije unijela ime osumnjičenog u Šengenski registar osoba za kojima je izdat evropski nalog za hapšenje – zato poljska granična policija nije mogla da uhapsi Volodimira Z.
( Deutsche Welle )