Država ne traži žrtve i grobnice

Tri godine nakon što je tadašnji ministar pravde i ljudskih prava Vladimir Leposavić saopštio da je utvrđen plan o uspostavljanju komisije za istinu i pomirenje, koja bi doprinijela utvrđivanju istine o prikrivenim grobnicama i žrtvama, iz tog resora tvrde da im nije poznato da je preduzeto bilo šta i da o tome ne posjeduju nikakvu dokumentaciju.

Tako je odgovoreno autorima knjige “Prikrivene grobnice: Službeni tabu”, koju su prije nekoliko dana objavili Savjet za građansku kontrolu rada policije i Udruženje pravnika Crne Gore. Knjiga govori o odnosu prema prikrivenim mjestima stradanja u političkom nasilju iz prošlosti.

Autori su godinama istraživali šta država radi kako bi istražila navode da je u jami Kotor, u nikšićkom mjestu Kuline, bačeno 300 tijela ljudi koje su komunisti ubili od 1942. do 1943. godine na teritoriji opštine Nikšić.

Autori te studije - Aleksandar Saša Zeković, Zorana Baćović i Zoran Čelebić, u knjizi navode da su više puta, od oktobra 2020. do 2024. godine, od Ministarstva pravde tražili odgovore - da li je taj vladin resor preduzimao određene aktivnosti u odnosu na prikrivene grobnice iz i nakon Drugog svjetskog rata.

“Nakon više pisanih požurnica (urgencija) Ministarstvo za ljudska i manjinska prava je saopštilo da od oktobra 2020. godine do pružanja odgovora Savjetu za građansku kontrolu rada policije nijesu preduzimane bilo kakve aktivnosti povodom prikrivenih grobnica niti su, tim ili sličnim povodom, kontaktirani od strane drugih državnih organa”, piše u knjizi.

U poglavlju “Prevladavanje podjela prema mrtvima” analizirane su aktivnosti u Vladi povodom prikrivenih grobnica, najave obrazovanja komisije za istinu i pomirenje i zvanične memorijalizacije nasilja i pomirenja.

Odgovore su tražili od predsjednika Vlade i ministra pravde i interesovali se da li su im poznate bilo koje aktivnosti koje su preduzete tim povodom. Zatraženo je i dostavljanje kopije spisa koji se odnose na istaknuto pitanje.

“Službeno je odgovoreno da Ministarstvu pravde ‘nijesu poznate bilo koje aktivnosti koje su preduzete tim povodom niti posjeduje bilo kakvu dokumentaciju koja se odnosi na navedeno pitanje’... U poglavlju ‘Poštovanje mrtvih: posmrtni ostaci i političko (ne)raspoloženje’ predstavljene su i analizirane aktivnosti Crne Gore i Njemačke povodom grobova stradalih u ratovima i otvaranja njemačkog vojnog groblja u Podgorici...”.

Autori ističu da konkretne aktivnosti ne treba problematizovati i da “mrtvi njemački vojnici, njemačke vlasti i memorijalne organizacije nemaju veze s neodgovornošću crnogorskih vlasti prema posmrtnim ostacima crnogorskih nedužnih ideoloških civilnih žrtava”.

AUTORI PROTIV REVIZIJE ISTORIJE

Oni ističu da priznanje žrtava ne znači i odbacivanje dotadašnje interpretacije rata i sukoba.

Potpisujući odgovarajući sporazum s Vladom SR Njemačke, dodjeljujući lokaciju, stvarajući sve pretpostavke za otvaranje njemačkog ratnog groblja, Vlada Crne Gore je pristupila tzv. apolitičkom priznavanju žrtve. Na taj način, zvanična Crna Gora, na bilo koji način, uprkos politizaciji određenih političkih i nevladinih organizacija, nije dovela u pitanje opšteprihvaćena uvjerenja o ulozi i odgovornosti Njemačke u Drugom svjetskom ratu. Crna Gora je, kažu autori, priznala žrtve bivšeg neprijatelja na humanističkoj osnovi, ali to ne znači da je bilo politički ili moralno pogrešno to što su bili meta tokom rata. Vraćajući se kontekstu i iskustvu Crne Gore, u slučaju nevinih žrtava tokom i nakon Drugog svjetskog rata, zvanična Crna Gora nije pristupila ni “apolitičnom” niti “političkom” priznavanju žrtava političkog nasilja i progona, izuzev golootočkih žrtava, navode autori.

Piše i da mrtvi i dalje zaslužuju određena ljudska prava, ali i o ispitivanju tumačenja nevinih žrtava u tranzicijskim društvima...

Poručuju da je neophodan politički i moralni trenutak u Crnoj Gori, u kojem će biti moguće zaustaviti dugotrajna osnovna viktimološka neslaganja i uspostaviti puni nacionalni konsenzus “oko priznavanja ljudskog aspekta” svake žrtve, naročito žrtava koje nijesu učinile ništa i žrtava koje nijesu učinile ništa loše.

U knjizi pojašnjavaju da je Slovenija, u odnosu na druge socijalističke republike Jugoslavije, prednjačila u demokratizaciji i suočavanju s negativnim elementima komunističkog nasljeđa. Za razliku od Crne Gore, tabu teme prošlosti otvarale su se i u Savezu komunista (SK) i tadašnjim državnim institucijama, još za života Josipa Broza Tita. U knjizi se ističe i da su zapravo sami slovenački komunisti započeli “sistemsko istorijsko proučavanje poslijeratne prošlosti”.

Govoreći o knjizi, Baćović je za “Vijesti” kazala da, polazeći od toga da su snažne institucije i vladavina prava trajni temelj međusobnog povjerenja i napretka, u studiji je pažljivo praćen i analiziran rad policije.

“Imali smo jasno opredjeljenje da pružimo podršku radu i razvoju odgovornih institucija.”

Advokat Zoran Čelebić ocijenio je da je Crna Gora gotovo jedina zemlja koja je u procesu evroatlantskih integracija koja nema zakonodavni, politički ili administrativni odgovor na zločine počinjenje tokom i nakon Drugog svjetskog rata, što pogoduje reviziji prošlosti, negiranju i odbacivanju antifašizma.

“Specijalno državno tužilaštvo je povodom jame u Nikšiću formiralo predmet jer je ocijenjeno da postoji osnov sumnje da je u konkretnom izvršeno krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništva ili neko drugo krivično djelo protiv čovječnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom. Pojedinačni, pa i širi, primjeri grešaka i zloupotreba ne treba i ne mogu da budu opravdanje za negiranje ili obezvređivanje vrijednosti narodnooslobodilačke borbe i emancipatorske društvene izgradnje koja je, naročito u Crnoj Gori, uslijedila tokom decenija nakon Drugog svjetskog rata”, kazao je on.

Zeković ističe da demokratska država ima odgovornost i obavezu da isporuči javnosti činjenice o političkoj represiji i nasilju u prošlosti:

“Vodeći računa da se ne doprinosi stvaranju i afirmisanju revizionističkih, zbunjujućih ili opravdavajućih narativa”.

Zeković je kazao da se autori bave posljedicama dehumanizacije, predlažući novi, administrativni pristup koji vodi ka rehumanizaciji i vraćanju dostojanstva nevinim žrtvama.

“Mrtvi imaju barem jedno preostalo ljudsko pravo, a to je pravo na dostojanstvo, dakle na sahranu. Shodno međunarodnim iskustvima moguće je ubrzati postupke ekshumacija i pristojnih sahrana posmrtnih ostataka. Reakcija države na ratne i poratne zločine u Nikšiću, na Cetinju, u opštinama jadranske Crne Gore, onoliko koliko je to naravno realno i moguće, označiće da je stvarno nastupilo vrijeme demokratije i odgovornosti.”

“Vijesti” su prošle sedmice obijavile da SDT istražuje navode o tijelima ubijenih u jami Kotor. Rukovođenje izviđajem SDT je preuzelo nakon što je na čelo tog tužilaštva došao Vladimir Novović, tri godine pošto je bivši glavni specijalni tužilac Milivoje Katnić isti predmet vratio Višem državnom tužilaštvu...

Šapurić: Višedecenijsko ćutanje puklo 2018. godine

Početkom 2018. godine nikšićki fotograf Željko Šapurić sišao je u jamu Kotor da fotografiše unutrašnjost i tada je, kako je kazao “Vijestima”, “puklo” višedecenijsko ćutanje o tom zločinu.

“Sve je počelo 29. januara 2018. kada sam uz pomoć specijalne foto-video opreme, koju sam lično finansirao i napravio svojim rukama, uspio da na dubini od 33 metra i 30 cm fotografišem utrobu jame u kojoj sam zatekao stravičan prizor. Do tada u Nikšiću, oni kojima to nije bilo u interesu, tvrdili su da u toj ‘rupi’ poviše Vidrovana nema ljudskih kostiju, a ‘istražiiteljima’ su oštro poručili da se manu ćorava posla. Mnogi prije mene su pokušavali da sa znatno jačom i skupljom opremom dođu do kostiju mučenika, ali u tome nijesu uspjeli. Prve snimke koje sam napravio odnio sam kod prijatelja, nikšićkog ortopeda dr Dejana Pavličića koji mi je na osnovu pokazanih slika potvrdio da se radi o ljudskim kostima. od tada je krenulo sve! Višedecenijsko ćutanje ‘puklo je’, a oglasile su se i porodice ubijenih i ubačenih u tu jamu bezdanicu”, kazao je Šapurić.

Naglašava da je, nažalost, prošlo šest godina, a da za to vrijeme niko od nadležnih nije reagovao.

“Ovo nije bio moj prvi susret s jamom Kotor. Deceniju ranije bio sam nad tom grobnicom s prijateljem Vaskom Vujičićem. Otvor jame sam ovjekovječio nakon što smo uz dosta napora pomjerili ogromne stijene koje su stajale nad njenim ulazom. Po obavljenom poslu, psihički prilično utučeni, svratili smo u obližnju kafanu na Viru. Tu se, nimalo slučajno, našao sin jednog od egzekutora nad jamom Kotor koji nas je ‘dočekao’ najprizemnijim uvredama i prijetnjama tražeći odgovore na pitanja ko nas je poslao i šta ima da mi tražimo i da se ‘motamo’ oko jame.”

( Jelena Jovanović )