Zanović je pišući pisma bio svoj najbolji autobiograf

Autorka projekta “Tragom arhivske građe o Stjepanu Zanoviću” Stanka Janković Pivljanin predstavila je svoj rad budvanskoj publici u crkvi Santa Maria in Punta, a u okviru osmog festivala “Ćirilicom”.

Ona se, pričajući o svom projektu, osvrnula na istraživanje arhivske građe u Stjepanovoj rodnoj Budvi, u Kotoru i Amsterdamu, koje je imalo za cilj otkriće novih informacija o čuvenom budvanskom avanturisti i književniku i o njegovoj porodici.

“Kad smo Dušan Medin i ja prije par godina razgovarali o tome dokle sam ja stigla s istraživanjima, Dušan je imao zanimljivu ideju da dio te građe koju sam pretražila predstavimo širem auditorijumu i stručnoj javnosti kroz izložbu, katalog i knjigu. Potrudili smo se da izložba bude predstavljena popularno, da u njoj akcentujemo neke zanimljive momente koje smo saznali i otkrili o životu, djelovanju i opusu Stjepana Zanovića, a da knjiga bude više stručno koncipirana i da sadrži sav kritički i naučni aparat”, ispričala je ona.

“O Stjepanu Zanoviću već je pisano mnogo, o njemu se mnogo zna, ali bez obzira na to moramo napomenuti da se većina tekstova bazirala na Brejerovoj knjizi ‘Antun Konte Zanović i njegovi sinovi’, koja već ulazi u jedan vijek od kada je odštampana. Uglavnom se, dakle, o Zanoviću govorilo iz te intrigantne biografske storije. S jedne strane, trag arhivske građe vodio je najprije u Amsterdam. Tamo sam otišla prije nekoliko godina, jer je sačuvana cjelokupna prepiska, cijela građa koja je iza njega ostala. Poslije toga sam istraživala i u Budvi i u Kotoru, međutim, nisam našla značajnije dokumente. Dušan je bio skoro u Veneciji, u njihovom arhivu, i pronašao je interesantnu građu koju ćemo objaviti. Međutim, kada sam krenula da pretražujem građu u Budvi i Kotoru, ispostavilo se da postoji ogromna građa o cijeloj porodici Zanović”, istakla je autorka.

Tokom najave projekta “Tragom arhivske građe o Stjepanu Zanoviću”, koji realizuju Društvo za kulturni razvoj “Bauo” iz Petrovca i Narodna biblioteka Budve, pored autorke, govorili su i akademik Zlata Bojović, prevoditeljka Bojana Anđelković i izvršni direktor Društva “Bauo”, mr Dušan Medin koji je bio i moderator.

Finansijsku podršku pružila je Turistička organizacija Opštine Budva prošle godine putem Javnog poziva za raspodjelu sredstava za realizaciju projekata valorizacije kulturne baštine, koji se odnose na arheološka istraživanja, konzervatorske i restauratorske radove, rekonstrukciju i promociju kulturnih dobara na teritoriji opštine Budva.

Moderator Medin napomenuo je da je projekat posvećen Stjepanu Zanoviću (1751-1786), književniku i avanturisti i intrigantoj ličnosti druge polovine 18. vijeka, kompleksan i višemedijalan.

“Projekat je sastavljen iz nekoliko ključnih segmenata - iz istoimene dokumentarne izložbe, pratećeg kataloga i monografije koja je praktično u finalnoj fazi izrade i očekujemo da će do kraja godine biti objavljena. Svemu tome prethodila su opsežna istraživanja domaće i strane stručne i naučne literature i arhivskih i bibliotečkih fondova u Crnoj Gori i inostranstvu”, kazao je on.

“Autorka cjelokupnog projekta i idejni tvorac je Stanka Janković Pivljanin doktorantkinja nauke o književnosti sa Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Inače rođena Kotoranka, širokih interesovanja za razne teme iz književne i kulturne istoriografije istočne jadranske obale, a naročito Boke u širem smislu te riječi. Stanka je i urednica više monografskih izdanja iz kulturne istoriografije za koja je i nagrađivana”, naglasio je Medin.

Akademik Zlata Bojović podsjetila je da se prije tri decenije pojavila istorijska edicija “Književnost od XII do XIX vijeka” u dvadeset knjiga, a da su se izdvojile četiri budvanske knjige posvećene Krstu Ivanoviću, Stjepanu Zanoviću, Antunu Kojoviću i Stefanu Mitrovom Ljubiši.

“Svi ovi stvaraoci, svaki na poseban način, obilježili su književni život Budve 17, dijelom 18. i 19. vijeka, no oni ne čine samo formalnu cjelinu. Obilježili su književnost Budve ne po onome što ih je razdvajalo, već po onome što ih je međusobno povezivalo, često u daleko većoj mjeri nego što se to na prvi pogled čini. Ivanović i Zanović dio su baroknog i klasicističkog vremena u čije su se tokove obojica smjelo i radoznalo uključivali. Ivanović se lako upuštao u pjevanje i komponovanje libreta, odnosno stvaranje novog dramskog žanra, melodrame koja nije imala sreće da preživi više od jednog vijeka jer je nestala pojavom opere koja je iz nje proistekla. Tako se dogodilo i sa velikim dijelom onog što je sam Ivanović stvarao”, pojasnila je ona.

“Stjepan Zanović, u slobodi s kojom je usvajao sve što je novo, pored poezije i drugih književnih pokušaja, prihvatio je još jedan, uslovno rečeno, književni žanr. Prihvatio je pisma koja su pisana u književnom maniru i daleko su od svega onoga što mi danas podrazumijevamo pod korespondencijom. To su pisma koja su kao žanr nadrasla realnu korespondenciju i postala književni okvir za romane recimo. U Zanovićevo vrijeme to su bila pisma u kojima se književno raspravljalo o najrazličitijim temama - od aktuelnih političkih do književnih, poetičkih, filozofskih, estetičkih, s temama široko razvijenim i privatnom životu, osjećajnosti i tako dalje. Sva su pisma imala i svoje zakonitosti i poetiku. Iako su najviše govorila o svome vremenu, bez obzira ko se nalazi u poziciji adresata i poziciji adresanta, ona su ipak najviše govorila o samim autorima, njihovim karakteristikama, karakterima i prirodama. Zahvaljujući tome vjerujemo da je Zanović pišući ova pisma bio svoj najbolji autobiograf. Nadam se da će građa to pokazati”, kazala je Bojović.

Saradnica na projektu, Bojana Anđelković koja je prevodila dokumente s francuskog jezika, istakla je da je čitajući Zanovićeva pisma uvidjela da je on bio čovjek koji je potpuno savladao francuski književni jezik i koristio ga toliko dobro da je mogao i da se poigrava.

“Ono što mi je posebno bilo zanimljivo, našla sam pismo koje je po datumu dovoljno kasno da se ne vezuje za početke njegovog kontakta sa francuskim, u kojem on namjerno italijanizira taj svoj francuski, glumi, više naglašava taj svoj neki mediteranski korijen. Nisam sigurna kome je pismo upućeno, nema adresata, ali je vrlo zanimljivo da je on odabrao da gdje god može ubaci italijanske lekseme umjesto francuskih. A svakako je morao znati njihove pandane u franckuskom jeziku. On znači sasvim barata francuskim književnim jezikom, njegovi korespondenti takođe, s tim što se dešava da neki pripadnici plemstva iz njemačkih zemalja imaju kompetenciju, ali i neke nespretnosti u pisanju jer je komplikovan pravopis, i tu onda ima raznih odstupanja. Ali je to vrlo zanimljivo za filologe jer onda vide kako su oni zabilježili stvarni izgovor. Ta je građa zapravo jedno blago i za lingvistička istraživanja. To je raznolika i šarolika prepiska, zanimljiva i sa sociolingivističkog aspekta, jer ima različitih pravopisnih varijanti koje su možda čak nekada izvjesni pripadnici plemstva koristili da bi potcrtali svoju klasnu pripadnost”, kazala je Anđelković.

Stjepan Zanović, najpoznatiji sin Antuna i Franice Zanović, rođen je 17. februara 1751. godine u Budvi. Školovao se u Veneciji i Padovi, a cijeli život proveo putujući po Evropi, boraveći na mnogim evropskim dvorovima, u društvu najpoznatijih ljudi onog vremena. Svojim intrigantnim životom i djelima koja je objavljivao na italijanskom, francuskom, njemačkom i mađarskom jeziku, izazivao je pažnju svojih savremenika i vrlo brzo ušao u biografske rječnike. Međutim, brojne malverzacije, dugovi i neuspjeli poslovi doveli su ga do tragičnog kraja - umro je u amsterdamskom zatvoru 26. maja 1786. prerezavši sebi vene.

Obrada arhivske građe i prepiske u okviru projekta “Tragom arhivske građe o Stjepanu Zanoviću” podrazumijevala je ne samo raščitavanje i prevod preko 1000 dokumenata već i istraživanje okolnosti i ličnosti koje se u njima pominju, traženje smisla i veza među pojedinim pismima, razumijevanja konteksta i međusobnih odnosa ličnosti o kojima je riječ.

Za ovu priliku javnosti je predstavljen jedan dio značajnih dokumenata (Stjepanovih ličnih pisama, stranica iz onovremenih njemačkih, francuskih, italijanskih časopisa i enciklopedija, naslovnica knjiga, arhivskih dokumenata, izvoda iz matičnih knjiga...), koje su prevele Bojana Anđelković (s francuskog jezika) i Stanka Janković Pivljanin (s italijanskog).

( Vuk Lajović )