Putnik i pripovjedač koji traga za čudima svijeta

Knjiga “Il Milione” ili: “Putovanja Marka Pola”, poznatog venecijanskog trgovca i putopisca Marka Pola (prevela Radmila D. Mandić) je jedno od najpopularnijih italijanskih književnih djela srednjeg vijeka. Knjiga je nastala 1298. godine i bila je toliko tražena da su tadašnje vlasti Venecije, odlučile da je postave na jedno od najistaknutijih mjesta u gradu, a za tu svrhu odabrali su monumentalni most Rijalto koji premošćuje Grand Canal u samom srcu grada. Na dobro vidno mjesto mosta, knjigu su vezali lancima (kao da se radilo o nekakvoj opasnoj zvijeri), da bi je što više ljudi moglo vidjeti, a da je niko ne može odnijeti kući i prisvojiti. Taj dio Venecije odvajkada je bio najprometniji jer se u njemu nalazilo puno značajnih tržnica i radnji raznih namjena, pa je preko toga mosta svakodnevno prelazilo mnoštvo ljudi što je doprinosilo da Polova knjiga brzo stekne veliku popularnost. Neko ovu knjigu naslovljava i kao “Milion putovanja Marka Pola” što je vjerovatno proisteklo iz osnovanih podataka da je Polo zaista napravio puno dugih putovanja pogotovo diljem istočnog dijela naše planete, da je bio jedan od najvećih putnika svoga vremena zbog čega neki kažu da je Polo bio najveći putnik svijeta. Trgovačku profesiju učio je od svog oca Nikole i strica Matea koji su i prije Markovog rođenja putovali kroz Aziju i upoznali Kublaj-kana, tamošnju politički najznačajniju ličnost toga doba.

Na istok Putem svile

U knjizi “Milion” ipak se najviše govori o putovanju Marka Pola zajedno sa ocem Nikolom i stricem Mateom na istok, slavnim Putem svile. U njoj su u velikoj mjeri i skoro do najsitnijih detalja opisane mreže karavanskih puteva koji su povezivali Sredozemlje sa istočnom Azijom, odnosno, sa najznačajnjim mjestima tog dijela azijskog kontinenta. Dakle, u ovoj se knjizi govori o jednom dugom, epskom putovanju trojice venecijanskih trgovaca, punom opasnosti i nepredvidivih iznenađenja, o plovidbi morima na kojima su do tada kormilarili samo odvažni i iskusni mornari. To se sve događalo u toku druge polovine trinaestog vijeka i to njihovo putovanje predstavlja jedan od najvećih poduhvata u istoriji velikih geografskih otkrića. U ovoj knjizi je opisan značajan dio ne samo tada poznatog, već i Evropljanima nepoznatog svijeta. Prema diktatu Marka Pola djelo je zapisivao romanopisac Rustikelo iz Pize dok su obojica bili zatočeni u Đenovskoj tamnici.

Marko Polo je još tada, za vrijeme života, bio poznati trgovac, i putnik, a ovom knjigom stekao je i reputaciju istraživača i putopisca svjetskog glasa. Prema nekim venecijanskim izvorima preci Marka Pola bili su Dalmatinci, sa Korčule, a pominje se i kao jedan od prvih Evropljana koji je u toku 24 godine dugog putovanja, odlazio do Kine, Burme, Vijetnama, pa čak i mnogo dalje. Dakle, Marko Polo nije bio prvi Evropljanin koji je dospio do Kine, ali je bio prvi koji je ostavio detaljnu hroniku svojih iskustava. Njegova knjiga “Milion” je bila inspirativno djelo za mnoge moreplovce, istražitelje nepoznatih predjela naše planete, pa čak i za Kristofera Kolumba. Osim toga, ova je knjiga imala veliki značaj za neka važna geografska otkrića pa su po ovoj knjizi dugo vremena pravljene geografske karte Dalekog istoka. Tako je njemački kartograf Johan Šener 1533. godine zapisao da je Marko Polo zaslužan za otkrića nekih važnih gradova središnje Azije. Na Polovim zapisima nijesu bazirane samo geografske karte već i neke značajne knjige, pa se opravdano može reći da je imao važan uticaj na evropsku kartografiju i kulturu u opštem smislu.

Na svojim brojnim putovanjima Marko Polo susretao se sa toliko čudnim i interesantnim događajima o kakvim Evropljani u svojim zemljama u to vrijeme nijesu umjeli ni da sanjaju. Mnoga događanja, lična iskstva i saznanja stečena na tim putovanjima Polo je hronološki izložio u ovoj knjizi koja je na dosta neobičan način dobila naziv: “Il Milione”.

Riječ milion je u direktnoj vezi sa Markom Polom, odnosno sa njegovim putovanjima, povratcima u Veneciju, pogotovo je u neodvojivoj, vezi sa beskrajnim pričama koje je pričao u vezi tih putovanja. U to doba kada bi se za nešto htjelo reći da ga ima puno, reklo bi se “na hiljade...” ili ako je i od toga bilo više, onda bi se reklo: “hiljadu hiljada” kao da imenica “milion” nije postojala. Međutim, puno ime Marka Pola bilo je Marko Emilio Polo pa se njegovo drugo ime - Emilio, ubrzo pročulo među mletačkim pukom a kovanica “emilione” proširila, iz čega je, sitnim modifikovanjem, “rođen” novi broj - milion.

Evropska fascinacija Kinom

Knjiga “Milion” je izuzetno štivo koje na uzoran način čini sponu između dva velika ali međusobno udaljena dijela svijeta kao što su Evropa s jedne i Cenralna Azija i Kina s druge strane.

Marko Polo i njegova knjiga “Milion” je nezaobilazno štivo u toku proučavanja drevnih karakteristika ove daleke zemlje, mada ima i onih koji smatraju da Marko Polo nikada i nije bio u Kini. Da je pričao tuđe priče koje je negdje “usput” slušao i pamtio. Zbog toga su mnogi Marka Pola smatrali jednim od najvećih svjetskih istraživača, dok su ga neki skeptici radije gledali kao najvećeg svjetskog pripovjedača priča - i svojih i tuđih. U prilog takvoj tvrdnji ide i to što se nigdje u njegovim bilješkama ne pominju impozantne građevine kao što je prije svega Kineski zid, na primjer. Ne pominje se kineski tradicionalni napitak - čaj. Ne pomiinje se uvezivanje ženskih stopala i još mnoštvo drugih interesantnih stvari koje su od davnina bile karakteristične za život tamošnjih ljudi. Što je još čudnije: zašto se nigdje, makar u nekom sporednom kineskom izvoru, ne pominje ime Marka Pola, čovjeka koji je zajedno sa svojim ocem Nikolom i stricem Mateom bio blizak sa tamošnjim vladarom Kublaj-kanom, unukom najslavnijeg osvajača Džingis-kana, o kojem je Polo naveliko pričao.

Međutim, bila bi greška ne pomenuti i mnoštvo činjenica koje idu u prilog suprotnom mišljenju od pomenutih skeptika, jer se ovo djelo Marka Pola dokazalo istinitim, a ne izmišljenim; pokazalo je poseban značaj pogotovo za potonje generacije geografa. Po “Milionu” su, na primjer, pravljene geografske karte i atlasi, a i Kolombo je pomno proučavao priču Marka Pola i stekao uvjerenje da će, s obzirom da je Zemlja okrugla, putujući na Zapad, stići do Kine. Međutim, Kristofer Kolumbo u toj namjeri nije uspio, nije stigao do predjela koje je opisao Marko Polo, jer ga je na tom putu zaustavilo kopno koje je kasnije postalo poznato kao Amerika. Kolumbo je imao jedno latinsko izdanje ove knjige i prema Markovim opisima upoređivao mjesta koje je sam otkrivao.

Nepobitne su višestruke vrijednosti knjige “Milion”. U njoj se, pored ostalog, nalaze značajni opisi u to doba Evropljanima još nedovoljno poznatih predjela koja se nalaze na prostoru između ledeog Sibira i ostrva Jave, i od istočne obale Afrike do Japana. Knjiga “Milion” smatrana je i kao značajan istorijski izvor o podacima prvih susreta Zapadnjaka sa dobro uređenim Mongolskim carstvom i višemilenijumskim civilizacijama Istoka. Zbog toga je ova knjiga bila poznata i kao “Kniga o čudesima svijeta”. U svakom slučaju, knjiga je bila trajni spomenik evropskoj znatiželji i fascinaciji koju je pothranjivala daleka Kina i nepoznati prostori goleme Azije...

Ispričao samo dio onoga što je vidio...

Na osnovu jednog značanog dokumenta iz XV vijeka neki istražitelji smatraju da je Marko Polo porijeklom iz Dalmacije, da je rođen na Korčuli, ali postoje i neka venecijanska dokumenta koja kažu da je čak i djed Marka Pola, kome je takođe bilo ime Marko, rođen u jednom predgrađu Venecije. Međutim to ni u kojem slučaju ne može negirati mogućnost da su se roditelju Marka Pola u doba njegovog rođenja našli upravo na Korčuli, u zavičaju svojih predaka u kojem bi slučaju oba dokumenta bila ispravna. Polovi su inače bili veoma sposobni trgovci pogotovo u trgovini sa narodima Istoka.

Kada su braća Nikola i Mateo 1271. godine krenuli na svoje drugo putovanje prema Kini i sa sobom poveli Nikolinog sina Marka, morem su došli do sirijske obale a potom kopnenim putem do Hormuza, pa preko Kermana do Balka i Pamirske visoravni i planina Tadžikistana da bi na kraju između Tibeta i Lop Nura, prešli Gobi i 1275. stigli kod Kublaj-kana. Marko je ubrzo postao kanov pouzdanik i ostao u njegovoj službi 17 godina. U toku tog službovanja, proputovao je mnogim krajevima Dalekog istoka što je Marku poslužilo da neposredno upozna običaje tamošnjih naroda i da nauči jezike kojima ti narodi govore. U knjizi “Milion” kaže se da je tokom boravka u Kini Marko Polo bio tri godine guverner kineskog grada Jangkoua.

Godine 1292. Polovi odlučuju da se vrate svojim kućama pa su nakon nekoliko godina provedenih u putu u Veneciju stigli tek krajem 1295.

Nepune tri godine kasnije Marko Polo je učestvovao u sukobu između mletačkih i đenovskih brodova nedalako od Korčule, i tu je Marko bio zarobljen. U zarobljeništvu je ispričao svoje doživljaje s putovanja prijatelju Rustikelu iz Pize, koji ih je zabilježio na francuskom jeziku.

Marko Polo živio je od 1254. do 1324. godine. Skoro punu godinu prije smrti bio je vezan za postelju, ali i pored svesrdnog napora najboljih ljekara Venecije da mu pomognu, Marko je podlegao bolesti. Njegovu ženu Donatu, i njegove tri ćerke imenovao je nasljednicama njegove imovine. I crkva je po zakonu takođe imala pravo na nasljeđe čemu se Marko nije protivio nego je naredio da se dodatna suma isplati i samostanu San Lorenco, mjestu gde je želio da bude sahranjen.

Dok je Marko Polo ležao na samrtnoj postelji, porodica ga je molila da prizna da priče koje su zapisane u knjizi “Milion” nijesu tačne, da ih je izmislio. Međutim, Marko je odbio njihovu molbu i, navodno rekao: da je on ispričao samo polovinu onoga što je zaista vidio.

“Nevidljivi gradovi”

Marko Polo je bio tema mnogih filmova, popularnih TV serija ali i književnih obrada. Postao je nesumniva činjenica moderne pop kulture.

Ipak, vrijedi izdvojiti jednu čudesnu knjigu italijanskog modernog maga Itala Kalvina inspirisanu upravo Markom Polom i njegovim pripovijedanjem. Riječ je o knjizi “Nevidljivi gradovi” (na italijanskom objavljena 1972) koja je spomenik kalvinovskoj imaginaciji, a narativni okvir je odabran idealno da se takav pisac razmaše: priče o nevidljivim gradovima su priče koje Marko Polo, poput Šeherezade specijalizovane za urbane modele, priča kineskom caru Kublaj-kanu opisujući čudesne, ponekad i bizarne gradove koje je sreo na svom putovanju...

( Vujica Ognjenović )