Koga slušaju Bošnjaci i Albanci?

Par nedelja od izbora u Podgorici sva relevantna istraživanja javnog mnjenja potvrđuju da je došlo do "okoštavanja" biračkog tela u Crnoj Gori i da je broj tzv. fluidnih glasova prilično limitiran, to jest nedovoljan da bi mogao značajnije da promeni postojeći odnos snaga. U situaciji kada je biračko telo jasno isparcelisano i kada sve velike koalicije ili stranke igraju "defanzivno" čuvajući svoju porciju glasačkog kolača upotrebom retorike u rasponu od agresivne do ekstremističke, najinteresantnija partija se igra za ulogu jezička na vagi, ako je on uopšte moguć.

Formiranje novih koalicija i partija pred izbore u Podgorici motivisano je željom da se zaradi uloga tzv. kingmakera na crnogorskoj političkoj sceni. Iskustvo Građanskog pokreta Ura u periodu između 2021. i 2023. godine od istorijskog izuzetka i teško ponovljivog sticaja okolnosti postalo je, barem u delu crnogorskog društva, validna i jedina opcija da se Crna Gora drži podjednako udaljena od tzv. srpskog sveta i kriminalne hobotnice. Konkretno, onemogućiti i jednima i drugima, u prvom koraku, da imaju većinu u novom sazivu gradske skupštine u Podgorici i zatim u Skupštini Crne Gore nakon sledećih republičkih izbora, a u drugom primorati jedan od dva suprotstavljena bloka na podršku manjinskoj vladi.

Pomenuta računica ima svoju logiku, ali polazi od jedne pretpostavke koja više nije tako sigurna a to je da će bošnjačke i albanske nacionalne stranke biti na suprotnoj strani od srpskih nacionalnih stranaka. Činjenica je da je DPS-ov režim godinama držao vlast na jednačini koja je partije manje brojnih naroda tretirala kao tradicionalne partnere i neupitne saveznike protiv zajedničkog neprijatelja. Razvoj događaja na crnogorskoj pozornici je u poslednjih godinu dana pokazao da je moguć zaokret za 180 stepeni, s tim što on nije došao iznutra nego spolja.

Gledajući iz podgoričke perspektive ne shvata se kako je moguće da bošnjačke i albanske stranke čine vladajuću koaliciju sa srpskim, tim pre nakon poslednjih ispada i provokacija - od teksta na sajtu Borba o "islamizaciji Podgorice" do blokiranja puta u blizini granice sa Albanijom sa transparentom "Kad se vojska na Kosovo vrati".

Ako ulazak u vladu stranaka dva manje brojna naroda u Crnoj Gori gledamo iz uske crnogorske ili čak regionalne perspektive, nećemo dobiti dobre odgovore, naprotiv otići ćemo stranputicom. Iza drastične promene političke geografije u Crnoj Gori u dobroj meri stoji Turska. Ankara je napravila veliki zaokret u odnosima sa Evropskom unijom i Sjedinjenim Američkim Državama jer vidi mogućnost da postane autonomni geopolitički igrač u ovom delu sveta.

Dok su se na Zapadnom Balkanu zamajavali "srpskim svetom", floskulom koja odzvanja propagandom koliko i prazninom njenih tvoraca u Beogradu pod direktnom kontrolom Kremlja, nisu primetili da se širi originalni i mnogo konkretniji i realniji svet, "turski svet". Vrlo je indikativan primer da su dva najreakcionarnija vladara u 19. veku Abdulhamid II i Aleksandar III uzori turskom predsedniku Erdoganu i ruskom Putinu.

Podsetimo, Turci su mnogo pre Rusa lansirali ideju "turskog sveta" s namerom da uvežu sve bivše provincije kojima je Osmanlijsko carstvo upravljalo vekovima. Radi se o početku poslednje decenije prošlog veka kada se prvi put u udžbenicima u turskim školama pojavila mapa "turskog sveta", od Sinđanga u Kini do Balkana u Evropi i Magreba u Africi. Rusi su tek 15 godina kasnije, po turskoj matrici, lansirali "Russkij mir" pretendujući na prostor bivšeg SSSR-a, a njihove marionete u Beogradu su prilagodili ideju čitavu deceniju docnije krsteći je "srpski svet".

U međuvremenu Erdogan, budući da nije idejni tvorac "turskog sveta" i da voli da bude začetnik nečeg novog, preimenovao je doktrinu u "geografiju srca". Suština je ostala ista, ali je ime više inkluzivno i manje problematično. Predsednik Turske je na otvaranju školske godine na vojnoj akademiji u Istanbulu slikovito rekao da geografija njegovog i turskog srca ne poznaje granice koje su iscrtane u poslednjih sto i više godina i koje su odvojile narode koji su vekovima živeli zajedno a da je cilj da one budu izbrisane.

Erdogan ne propušta da u svojim imperijalističkim govorima ne pomene Balkan, pored svih ostalih bivših osmanlijskih poseda u Aziji, Evropi i Africi. Na Balkanu se najbolje vidi i tzv. džamija diplomatija. Turska je obnovila ili napravila najznačajnije i najveće islamske bogomolje, od Ferhadije u Banjaluci do Velike džamije u Tirani (izgradnja je još u toku).

Sam Erdogan je u više navrata pominjao, a Bakir Izetbegović potvrdio, da mu je Alija Izetbegović ostavio u amanet da se brine o Bosni i Hercegovini. Nije tajna da SDA u Bosni i Hercegovini, eufemistički rečeno, ne povlači nijedan potez koji nije u skladu sa interesima Ankare, a i predsednik Republike Srpske Milorad Dodik sa jednakim poštovanjem stoji pred Erdoganom kao pred Putinom.

Istovremeno, Turska ne gradi samo najveću džamiju na Balkanu, u Tirani, već je u potpunosti preuzela albansku vojsku i obaveštajne službe. Kompletna oprema albanskoj vojsci stiže iz Turske a u toj zemlji se i školuje najveći deo oficirskog kadra. Odnos turske obaveštajne službe sa albanskom je, više-manje, kao između američkih bezbednosnih agencija i nemačkog BND-a.

Turska želi da izbegne stvaranje novog bipolarnog sveta u kome bi glavnu reč vodile Amerika i Kina i u kojem bi po sili prilika morala da se prikloni jednoj strani kao tokom hladnog rata. U toj nameri Ankara ima najvećeg saveznika u Moskvi. To je ključni motiv zašto Turska sistematično ruši zapadni zid sankcija i nastavlja tesno da sarađuje sa Rusijom, čak i u veoma senzibilnim sektorima, poput nuklearnih programa.

Drugi dugoročni cilj Turske je da doprinese što bržem odlasku Sjedinjenih Američkih Država sa Mediterana i prostora jugoistočne Evrope jer je svesna da dok god je Vašington prisutan u regionu ona neće moći da realizuje svoje geopolitičke ciljeve i da formira grupu država koje bi bile deo njene zone interesa.

Treći cilj Turske, koji se takođe poklapa sa ruskim na Zapadnom Balkanu, pogotovo posle definitivnog prekida pregovora Ankare sa Briselom o članstvu u EU, jeste da što duže ostavi Crnu Goru, Srbiju, Severnu Makedoniju, Albaniju i Kosovo u limbu evropskog puta.

Četvrti veoma važan momenat u turskoj "velikoj geopolitičkog igri" je okruživanje i izolovanje Grčke. Neophodni uslov da bi se Turska izdigla kao bikontinentalna autonomna sila je realizacija projekta "Plava otadžbina", odnosno turska dominacija nad istočnim delom Mediteranskog mora i kontrola ulaza i izlaza Sueckog kanal (Somalija je takođe važan deo geografskog srca Turske). U tom kontekstu omča turskim ambicijama su grčka ostrva u Egejskom moru i Kipar. U pomenutom govoru u Istanbulu Erdogan je naglasio da su "naša (turska, prim.aut) mora su velika koliko i naši horizonti", aludirajući na problem grčkih ostrva koja se nalaze u vidokrugu sa turske obale.

Dobar deo ciljeva Erdogana nije samo kompatibilan sa Putinovim, već i sa ambicijama predsednika Srbije Aleksandra Vučića. Istovremeno, Srbija i Crna Gora su jedine zemlje koje su geografski i po prirodi stvari bliske Grčkoj, pridobiti ih za sebe ili ih držati neutralnim u nekom budućem tursko-grčkom sukobu nije zanemarljiva stvar, bez obzira na snagu i uticaj koji imaju Beograd i Podgorica. Nije slučajno da su Srbija i Crna Gora glavne mete turskih investicija i investitora u regionu.

Koliko god se stranke manje brojnih naroda u Crnoj Gori, baš kao i srpske, busale u grudi da one ne slušaju šta im govore iz Sarajeva i Tirane odnosno Beograda, vidljivo je da one vrlo pažljivo prate signale koji im stižu i interpretiraju ih na svoj način. Novina je da su te poruke u poslednje vreme inspirisane interesima Ankare i nije isključeno da se direktno saopštavaju bez posrednika.

Dakle, zaokret Bošnjačke stranke i albanskih partija na crnogorskoj političkoj pozornici nije epizodnog karaktera, odnosno on će u dobroj meri biti uslovljen turskim interesima u regionu koji će se prelamati preko Sarajeva i Tirane. Odlični odnosi Beograda i Ankare, kao i kompatibilnost personalnih ambicija i planova Vučića i Erdogana uz podudaranje pogleda Turske i Rusije na prisustvo SAD i EU u našem regionu, uticaće u velikoj meri na crnogorsku političku pozornicu.

Nota bene: pojedinačne akcije, nastupi, incidenti, soliranja ne treba da imaju efekat drveta od koga se ne vidi šuma. Turska i Rusija igraju na duge staze za razliku od njihovih ispostava u Sarajevu, Tirani i Beogradu i zato nam je slika često, na prvi pogled, kontradiktorna i nelogična.

( Željko Pantelić )