Džozef: Vučić oživio velikosrpski nacionalistički projekat, osjeća prijetnju od evropskih aspiracija Crne Gore

Edvard P. Džozef, predavač na Univerzitetu Džons Hopkins u Vašingtonu, ocijenio je (uoči debate Haris-Tramp) da je Kamali Haris, ako želi da postane predsjednica Sjedinjenih Američkih Država (SAD), pod hitno potrebno da odredi svoju politiku na Balkanu, te shvati opasnost od odbacivanja osnovnih demokratskih vrijednosti.

Za Foren Polisi (Foreign Policy) Edvard Džozef piše da kako se rasplamsavaju višestruke krize, potpredsjednica Kamala Haris mora da predvidi potencijalni udarac, kada je u pitanju politika Bajdenove administracije prema Balkanu, prenosi N1.

Bivši predsjednik je s ponosom citirao svoja sopstvena dostignuća u regionu, a Trampov bivši specijalni izaslanik za Balkan, Ričard Grenel, "trolovao" je Harisovu zbog njenog navodnog neznanja o području.

A istina je da se situacija širom Balkana, uz jedva koji izuzetak, samo pogoršala za vrijeme predsjednika SAD Džoa Bajdena.

Na dubljem nivou, suočavanje sa Bajdenovim borbama na Balkanu može pomoći Harisovoj da hitno unaprijedi svoja spoljnopolitička uvjerenja.

Suštinski međunarodni zadatak za bilo kog predsjednika je da koristi moć SAD da unaprijedi interese SAD. Nesposobnost Bajdenove administracije da to učini na Balkanu – gdje Zapad ima stratešku polugu – nudi snažnu, univerzalnu lekciju.

"Vučić oživio velikosrpski nacionalistički projekat"

Odbacujući Bajdenove suštinske demokratske principe, njegov Stejt department se "ušuškao" sa autokratom – predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem.

Baš kao i Tramp, Bajdenovi zvaničnici nisu uspjeli da shvate neizbježnu cijenu sklapanja ugovora sa jakim čovjekom: slabost.

Ohrabren molbama SAD, Vučić je otvoreno oživio velikosrpski nacionalistički projekat koji je Jugoslaviju odveo u rat prije tri decenije, piše Džozef.

Sada je tu filozofiju primijenio na svoje odnose sa Bosnom i Hercegovinom, Kosovom i Crnom Gorom. I direktno i indirektno, Srbija je dosljedno potkopavala suverenitet, funkcionalnost i evroatlantske aspiracije svake zemlje, navodi on.

"Naoružana srpska zavjera", skovana prošlog septembra u Banjskoj na sjeveru Kosova – u blizini mjesta gdje su raspoređene američke trupe – nastojala je da silom podijeli zemlju. Ovo drsko kršenje mirovnih uslova Beograda sa NATO moglo je biti izvršeno samo uz podršku srpskih zvaničnika, od kojih niko nije pozvan na odgovornost.

Američka administracija koja redovno uvodi sankcije širom regiona jedva je uspela da sankcioniše bilo kog srpskog zvaničnika.

Prezirući Vašington, Vučić je postavio dvije od rijetkih ličnosti koje su SAD sankcionisale u najnoviju srpsku Vladu. Jedan od njih – zamjenik premijera Aleksandar Vulin, "ozloglašeni bivši šef obavještajne službe" i pomoćnik Kremlja – ponovo se sastao sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom 4. septembra, izjavivši da je "Srbija saveznik Rusije" i dodao da "pod vođstvom Aleksandra Vučića Srbija nikada ne bi ušla u NATO, niti bi uvela sankcije Ruskoj Federaciji".

Vučićevi saveznici i rivali podjednako vide neskladnost u stavu SAD prema Beogradu i djeluju prema tome.

U posjeti Sarajevu krajem avgusta, direktor CIA Vilijam Berns suočio se sa "zabrinjavajućom secesionističkom retorikom i postupcima" Milorada Dodika, proruskog predsjednika i lidera bosanskohercegovačkog srpskog entiteta.

Tokom većeg dijela svog mandata, Bajdenova administracija je uzalud apelovala na Vučića da obuzda Dodika, ignorišući njihov zajednički interes da unište Bosnu. U junu, Vučić je ugostio Dodika u Beogradu na otvoreno iredentističkom "Svesrpskom saboru".

U julu, prosrpski predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić, orkestrirao je rezoluciju smišljenu da naljuti Hrvatsku, jadranskog susjeda koji se u potpunosti pomirio sa svojim nekadašnjim neprijateljem.

Izvršena po nalogu Srbije, rezolucija odmah baca sjenku na put Crne Gore ka Evropskoj uniji, pozivajući na prepreke Zagreba, koji je član EU.

Poput Putina, i Vučić osjeća prijetnju od evropskih aspiracija manjeg, navodno vještačkog susjeda, Crne Gore, koji Beograd nastoji da potčini, ocjenjuje on.

Problemi na Kosovu

Najozbiljnije pogoršanje je na Kosovu, gdje je premijer Aljbin Kurti razbješnjeo zapadne diplomate serijom provokativnih poteza na sjeveru.

Odlučan da konačno potvrdi suverenitet Kosova nad naslijeđenim srpskim institucijama, Kurtijeve jednostrane akcije rizikuju da ponište međunarodno osmišljen Ustav Kosova, koji garantuje sigurno mjesto za Srbe.

Već deflamirani nakon fijaska u Banjskoj, kosovski Srbi su blizu tačke da odustanu od života na Kosovu- rezultat koji će igrati na srpske i ruske planove za podrivanje zapadnog, multietničkog poretka u regionu.

Uprkos sankcijama SAD i EU, Kurti je nastavio sa "instrumentalizacijom" kosovske policije na sjeveru nakon katastrofalne odluke beogradskih lojalista da u novembru 2022. godine istjeraju Srbe iz kosovskih policijskih snaga i drugih institucija.

Kako je Grenel primijetio, to što je Stejt department oštro kritikovao Kurtijeve postupke naišlo je na gluve uši. Zvaničnici Grenela i Bajdena promašuju poentu, smatra Džozef.

Kurti nastavlja svoj neodgovorni populizam iz jednog, kontraintuitivnog razloga: prkos Sjedinjenim Državama rezonuje sa najpro-američkom grupom na svijetu – kosovskim Albancima.

Građani Kosova, kao i mnogi u Sjevernoj Makedoniji i Crnoj Gori, vide Kurtija kao jedinu figuru koja se suprotstavlja Beogradu, koji nije pretrpio nikakvu kaznu za svoja djela ili propuste koji su doveli do nasilne konfrontacije sa mirovnim snagama NATO-a.

Sve veći gnijev SAD i Evrope na Kurtija – uz sve veće američke, francuske i njemačke investicije u Srbiji – samo pogoršava problem.

Podstaknut transakcionim rukovodstvom Vašingtona, francuski predsjednik Emanuel Makron posjetio je Beograd krajem avgusta, zaključivši prodaju francuskih borbenih aviona i potpisavši niz sporazuma, uključujući i nuklearnu energiju.

Njemački kancelar Olaf Šolc stigao je uz fanfare u julu, nadgledajući potpisivanje sporazuma između EU i Srbije o ključnim sirovinama koje će unaprijediti dugo zaostalu eksploataciju litijuma u ​​dolini Jadra u Srbiji, navodi autor.

Poput Vašingtona, Pariz insistira da će paket naoružanja — koji dolazi na vrhu višegodišnje, uznemirujuće akcije kupovine oružja od strane Beograda — "usidriti Srbiju na Zapadu".

Naprotiv, decenija srpskog odugovlačenja sa reformama EU dokazala je da je vladajuća stranka Aleksandra Vučića usidrena u autokratskoj eksploataciji, jačanju antidemokratske vlasti kod kuće i slabljenju demokratskih susjeda u komšiluku, smatra Džozef.

Sa sve sigurnijom pozicijom, Vučić je Makronu otvoreno rekao tokom njihovog nedavnog sastanka da "pridruživanje zapadnim sankcijama (Rusiji) nije opcija".

U ovom flegmatičnom okruženju, dijalog između Srbije i Kosova, koji podržavaju SAD i EU, je zamro.

Ni Vučić ni Kurti neće nastaviti sa nepotpisanim "sporazumom o normalizaciji" za koji Vašington i Brisel insistiraju da su obje strane prihvatile prošle godine.

Otklanjajući svaku nejasnoću, bivša premijerka Srbije Ana Brnabić zvanično je obavijestila Brisel u decembru 2023. da Beograd ne smatra da je sporazum uz posredovanje SAD i EU pravno obavezujući.

Invazija na Ukrajinu koju je Putin pokrenuo u februaru 2022. pružila je Vašingtonu još jednu zlatnu priliku da ospori Vučićevu dvoličnu takozvanu ravnotežu između lažne kandidature Srbije za EU ​​i njegovog pravog prijateljstva sa autokratama u Moskvi, Pekingu i Budimpešti.

Preneražen ovim seizmičkim geopolitičkim događajem, Beograd je bio uplašen da će Vašington, zajedno sa vodećim evropskim prijestonicama, konačno prozvati Vučićev blef, zahtijevajući istu vernost stavu EU o ratu u Ukrajini koju su pokazali i drugi kandidati.

Umjesto toga, Ambasada SAD u Beogradu odmah je pohvalila polumjere Srbije.

Do maja 2022, sa obnovljenim povjerenjem, Vučić je potpisao trogodišnji gasni sporazum sa Putinom.

U septembru 2022, Vučić je osramotio američkog savjetnika za nacionalnu bezbjednost Džejka Salivana i podsekretara državnog sekretara Viktoriju Nuland u Ujedinjenim nacijama, planirajući potpisivanje spoljnopolitičkog pakta sa Rusijom na visokom nivou, ubrzo nakon sastanka sa dvoje visokih zvaničnika SAD, ocjenjuje Džozef.

Sljedećeg mjeseca, Srbija je potpisala sporazum sa Mađarskom o izgradnji naftovoda za isporuku ruske nafte Srbiji, prekršivši Vučićeve energetske obaveze prema Bajdenu, baš kao što je učinio i Trampu.

A u novembru je ruska državna TV mreža Raša Tudej objavila da će pokrenuti svoju veb stranicu u Srbiji, direktno prkoseći sankcijama EU.

Nakon što je prvobitno pozvao Beograd da uvede sankcije Rusiji, američki ambasador u Srbiji Kristofer Hil je sada izjavio da je američka vlada "zadovoljna rastućim oblicima saradnje između Srbije i Ukrajine".

Niko u Vašingtonu ne bi trebalo da bude zadovoljan kratkovidom, neambicioznom i nepotrebnom trgovinom demokratskih vrednosti za autokratski nered.

Da je Vučić konačno bio primoran da odustane od svoje šarade, Beograd bi možda dobrovoljno širio srpsku vojnu municiju na ukrajinsko ratište – bez širenja ruske političke municije širom regiona.

Dokaz: do danas Kremlj nije naplatio nikakvu cijenu Beogradu za naoružavanje svog neprijatelja — čak ni verbalnu osudu. Putinova najveća potencijalna prijetnja Vučiću – prestanak ritualnog protivljenja Moskve članstvu Kosova u UN – bila bi samoporažavajuća.

Ruski predsjednik sanja o razmjeni Kosova za Krim i drugu ukrajinsku teritoriju, u dogovoru u Savjetu bezbjednosti UN koji je sankcionisao Vašington.

Ukratko, Putin ima ograničene mogućnosti na Balkanu — što znači da ima i Vučić.

Bez pritiska Rusije ili Zapada, Vučić ima milione razloga da nastavi sa veoma unosnim, niskorizičnim prilivom novca od prodaje oružja koji ide Ukrajini.

Zaista, cijela premisa da Beograd treba da odustane od svog tradicionalnog prijateljstva sa Moskvom je pogrešna. Vučićevo opredjeljenje je ideološko i dobrovoljno, što dokazuje njegovo entuzijastično slaganje sa neslovenskim autokratama u Pekingu i Budimpešti.

Nije slučajno što je na svojoj majskoj evropskoj turneji kineski predsjednik Si Đin Ping najviše vremena proveo u Mađarskoj i Srbiji.

Prezirući politiku EU prema Iranu, Beograd je prošle nedjelje obećao da će "proširiti bilateralne odnose" sa Teheranom, strateškim partnerom i Pekinga i Moskve.

Na domaćem planu, srpska vlada uživa skoro potpunu dominaciju medijskog narativa u zemlji (i značajan, otrovan uticaj u širem regionu).

Slično tome, često citirana podrška Beograda proukrajinskim deklaracijama i rezolucijama Generalne skupštine UN o ratu nema mnogo veze sa solidarnošću sa Ukrajinom i mnogo veze sa unapređenjem regionalne agende Srbije.

Kao što su visoki zvaničnici, uključujući Vučića, priznali, Kosovo – a ne Ukrajina – je razlog za čvrstu, glasnu podršku Beograda suverenitetu i teritorijalnom integritetu Ukrajine. Ako želi da postane predsjednica SAD, Harisova sada treba da shvati opasnost od odbacivanja osnovnih vrijednosti samo zato što se suprotstavljanje autokratama čini kao previše posla.

"Evropa koja je cela, slobodna i u miru" je strateški cilj SAD, a ne slogan.

Ostavljanje Balkana kao nereda koji se pogoršava je strateška pobjeda za protivnike Sjedinjenih Država, zaključuje Džozef.

( Ne.V. )