Sporni invaliditeti nastavili pljačku budžeta

Iako je Zavod za zapošljavanje prije godinu i po upozorio Vladu o postojanju višemilionskih zloupotreba u vezi sa subvencioniranjem zarada osobama koje su dobile uvjerenje o invaliditetu, nadležni ništa nisu preduzeli, a stavka u državnom budžetu je u međuvremenu porasla sa 14 na 34 miliona eura.

Skupština je prošle sedmice, na predlog Vlade, usvojila rebalans budžeta kojim se stavka za subvencioniranje zarada osobama s invaliditetom povećava s planiranih 20 na 34 miliona eura, bez dodatnih obrazloženja. Već godinu i po iz resornog ministarstva “Vijestima” šalju skoro isti odgovor da je u toku priprema zakona koji bi trebalo da spriječi ove zloupotrebe, ali se ništa nije desilo, već se usvajanjem rebalansa aminuje postojeće stanje.

Ova stavka u budžetu sada je za 20 miliona veća, nego kada su predstavnici Zavoda upozorili na postojanje organizovane prevare. Na to su od tada više puta, u tekstovima “Vijesti”, upozoravali načelnik Fonda za profesionalnu rehabilitaciju Denis Martinović i tadašnji predsjednik Upravnog odbora Zavoda Dejan Vojvodić, koji je u međuvremenu smijenjen.

Oni su predlagali da je potrebno izmijeniti zakon kako bi se ograničio iznos subvencije po zapošljenoj osobi s invaliditetom, jer sada te granice nema zbog čega poslodavci prijavljuju mjesečne zarade osoba s invaliditetom koje su i četiri puta veće od plate predsjednika Vlade. Tražili su da se preispita rad komisija koje dodjeljuju status osoba s invaliditetom i procenat invaliditeta.

U tri opštine 53 odsto osoba s invaliditetom

Prema sadašnjim podacima u opštinama Berane, Rožaje i Bijelo Polje, u kojima živi 14 odsto ukupnog broja stanovnika, ima 53 odsto od ukupnog broja osoba s invaliditetom u Crnoj Gori. Iz Zavoda su primijetili i da je učestalo mijenjanje prebivališta iz drugih gradova u ove sve dok ne dobiju uvjerenje, a da se zatim vraćaju u prethodno mjesto prebivališta.

Sadašnji zakon ovome Fondu, koji posluje u okviru Zavoda, ne daje bilo kakve mogućnosti provjere rada ovih komisija niti iznosa zarade na koju poslodavac prijavljuje osobu s invaliditetom na subvenciju koja može da iznosi do 75 odsto prijavljene bruto zarade.

Ovaj Fond novac prihoduje od posebnog doprinosa kojeg uplaćuju svi poslodavci koji nemaju zaposlenu osobu s invaliditetom, a iznosi po pet odsto prosječne zarade po ukupnom broju zaposlenih koje ima taj poslodavac. Međutim, za isplatu ovih subvencija garantuje država, tako da Vlada iz budžeta nadoknađuje razliku koja je potrebna za isplate svih pristiglih subvencija.

Fond sada na osnovu ove naknade prihoduje godišnje oko devet miliona eura, a sada će država da mu dodaje iz budžeta još 24 miliona eura. Do 2021. godine ovaj Fond je bio u ravnoteži, a od tada počinje da se drastično povećava broj osoba s invaliditetom i iznos zarada na koje ih poslodavac prijavljuje. Za 2022. godinu budžetom je bilo predviđeno da će subvencije za zapošljavanje osoba s invaliditetom iznositi 10 miliona, a već tada su one narasle na 15 miliona.

Sumnjiv i rast broja nezaposlenih osoba s invaliditetom

Usvojeni rebalans budžeta pokazuje da postoje sumnja i na zloupotrebe kod druge stavke Zavoda za zapošljavanje, jer je iznos za naknade nezaposlenim licima na evidenciji Zavoda povećan sa 22 na 24 miliona eura. Kod ove stavke većina novca takođe ide nezaposlenima koji imaju papir da su osobe s invaliditetom, a takođe ga najčešće dobijaju od komisija u ove tri opštine.

Nezaposlene osobe s invaliditetom dobijaju mjesečne naknade od Zavoda u iznosima od 180, 225 ili 450 eura, koje im se računaju u radni staž i na koje imaju pravo sve do penzionisanja, bez obaveze javljanja na biro i traženja posla. Takvih osoba u junu je bilo preko devet hiljada.

Kada ove ljekarske komsije osobi koja je to tražila daju uvjerenje da ima invaliditet druge i treće kategorije koji je uzrokovan uslovima na radnom mjestu, on ima pravo na mjesečnu nanadu u iznosu minimalne penzije (što je sada 450 eura) sve do penzionisanja ili zaposlenja iako, kao ostali na evidenciji, nema obavezu javljanja birou i traženja zaposlenja.

Da li stranke nude naknadu za glasove?

Bivši predsjednik Savjeta Fonda za profesionalnu rehabilitaciju Goran Maconović, u decembru prošle godine, kada je bio na toj funkciji, na pitanje “Vijesti” da li je normalno da u pojedinim opštinama na sjeveru osobe s invaliditetom čine i do 20 odsto stanovnika, na osnovu čega ostvaruju razna prava iz budžeta, kao i da li su te brojke za njega sporne, tada je kazao da treba obratiti pažnju na period kada su te brojke uvećane.

On je kazao da je u Beranama, Rožajama i Bijelom Polju došlo do značajnog povećanja osoba kojima je priznat određeni procenat invaliditeta, nakon što je Ustavni sud ukinuo odluku o naknadama za majke s troje i više djece.

Macanović sumnja da su te brojke povećane u predizbornom periodu 2016. godine kada su neke političke partije obećavale svojim glasačima koji su izgubili naknade zbog odluke Ustavnog suda, da će dobiti naknade kao osobe s invaliditetom u iznosu od 40 odsto minimalne zarade.

“Kada su se izbori završili, ta naknada je ukinuta, ali ko je tada dobio - prima je i dalje. Sada iznosi 225 eura i primaće je dok se ne zaposle ili odu u penziju”, kazao je tada Macanović.

Podaci s evidencije Zavoda sada potkrepljuju ovu tvrdnju, jer u opštinama s visokim procentom osoba s invaliditetom u stanovništvu, poput Berana, Rožaja i Petnjice, žene čine više od polovine nezaposlenih osoba s invaliditeom, dok na primjer u Podgorici, i većini opština na primorju i centralnoj regiji, žene učestvuju s pet do 15 odsto u broju osoba s invaliditetom.

Od ukupnog budžeta Zavoda, nakon rebalansa, od 67 miliona eura, 34 miliona ide na subvencioniranje zarada zaposlenih osoba s invaliditetom, 24 miliona za naknade osobama na evidenciji (od čega su takođe većinom osobe s invaliditetom), dok je za aktivne mjere zapošljavanja, ono što je osnovna uloga Zavoda, opredijeljeno svega 3,5 miliona eura ili 5,2 odsto ukupnog budžeta Zavoda.

Da su u Vladi slušali “Vijesti”, dobili bi više nego od novih poreza

Sadašnji iznos za subvencioniranje zapošljavanja osoba koje imaju priznat status osoba s invaliditetom je za 25 miliona eura veći u odnosu na prije tri godine, od kada postoje sumnje za početak masovnih zloupoteba ovih prava.

Od kada su “Vijesti” počele da upozoravaju na ovaj problem koji pustoši državni budžet, sporna stavka je porasla za 20 miliona.

Da je Vlada u međuvremenu postupila po preporukama koje je dobijala iz Zavoda i time ograničila mogućnosti za zloupotrebe, ovi rashodi bili bi na nivou prihoda Fonda od naknade i državni budžet bi uštedio oko 25 miliona eura.

Koliko bi bila vrijedna ta ušteda, pokazuju primjeri iz nove Fiskalne strategije i usvojenih zakona o povećanju PDV, akciza i drugih dažbina, jer bi državni budžet dobio više novca ukoliko bi se spriječile ove zloupotrebe nego većine novih dažbina koje su izazvale negodovanja kod dijela privrede i građana - oporezivanja pošiljki preko interneta, poreza na promet vozila, akciza na vino, PDV-a na knjige i ulaznice, poreza na dobitke od igara na sreću, markiranja goriva,...

( Goran Kapor )