Ombudsman o predlogu IJZ da se nevakcinisanoj djeci ograniči pristup: Osnovna škola obavezna, ali ne i vrtići

Činjenica je da se u poslednjem periodu povećao broj djece oboljele od zaraznih bolesti (morbili) protiv kojih je propisana obavezna imunizacija, može biti znak da je potrebno preduzeti dodatne aktivnosti u cilju očuvanja zdravlja djece i stanovništva shodno propisima.

To su, između ostalog, kazali “Vijestima” iz institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda, upitani kako komentarišu predloge Instituta za javno zdravlje (IJZ) da se zbog epidemije malih boginja u nekoliko crnogorskih opština ograniči boravak nevakcinisane djece u vrtićima i školama. IJZ je predložio izmjene Zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti i uvođenje privremenih mjera kroz naredbu u opštinama gdje je prijavljena epidemija malih boginja.

Zbog pada obuhvata djece vakcinisane protiv malih boginja pojedine zemlje u okruženju donijele su restriktivnije zakone i to nakon što je presudom Međunarodnog suda u Strazburu odlučeno da države imaju pravo da novčano kažnjavaju roditelje koji ne vakcinišu djecu i da im uskrate pristup vrtićima.

U Crnoj Gori je od aprila do danas registrovano 25 oboljelih od morbila, a epidemija je prijavljena u Podgorici, Budvi, Rožajama. Vakcinacija protiv morbila i još devet oboljenja obavezna je po Zakonu o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti, ali roditelji se zbog odbijanja imunizacije prekršajno sankcionišu uglavnom minimalnim novčanim kaznama od 100 eura.

Nisu bili za dvostruko kažnjavanje

Iz institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda za “Vijesti” su kazali da su krajem 2016. godine dali mišljenje na nacrt zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti, kojim je tada vakcinacija bila predviđena kao obavezan uslov za pohađanje vrtića i škole. Tada su, tvrde, istakli značaj prava djeteta na zdravlje.

“U mišljenju je Zaštitnik takođe naveo da, radi ostvarivanja efikasnih ciljeva programa imunizacije, treba uspostaviti efikasnu komunikaciju sa roditeljima djece u vezi s pitanjem koje se odnose na vakcine, te njihovu bezbjednost, podizati nivo svijesti u opštoj populaciji o rizicima koje nose vakcino-preventabilna oboljenja, te potpomaganje boljeg razumijevanja značaja kolektivnog imuniteta za ukupno društvo”, rekli su.

Iz institucije Ombudsmana podsjećaju da su tada imali stav da boravak djece u obrazovno-vaspitnim ustanovama nije dobro uslovljavati obaveznom vakcinacijom, jer važeće zakonsko rješenje već predviđa kazne za neizvršavanje obaveze, te bi se u suprotnom radilo o dvostrukom sankcionisanju djece/roditelja po istom osnovu.

“Napominjemo da su pravo na obrazovanje, kao i pravo na zdravlje, garantovana prava djece. U ovom trenutku obrazovanje i vaspitanje nijesu uslovljeni vakcinacijom. Napominjemo da je osnovno obrazovanje shodno Ustavu obavezno i besplatno, za razliku od predškolskog obrazovanja i vaspitanja koje je preporučeno ali nije obavezno”, kazali su iz institucije kojom rukovodi Siniša Bjeković.

Naglasili su da je pitanje vakcinacije djece u dijelu zaštite njihovog zdravlja stručno, odnosno medicinsko pitanje i da se stoga neće upuštati u ispitivanje njegove svrsishodnosti sa tog aspekta.

“Međutim, među stručnom i naučnom javnošću, nesporan je značaj vakcina po zdravlje svjetske populacije, te da predstavljaju jedno od najvećih dostignuća medicine”, poručili su.

Zaštitnik podsjeća i da je, shodno odredbama Porodičnog zakona, propisano da roditeljsko staranje podrazumijeva odgovornosti, dužnosti i prava roditelja, u svrhu zaštite i unapređenja ličnih i imovinskih prava i dobrobiti djeteta i obuhvata čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje, zastupanje, izdržavanje, kao i upravljanje i raspolaganje imovinom djeteta.

“Takođe, da su dužni da roditeljsko staranje vrše u najboljem interesu djeteta, u skladu sa njegovim razvojnim potrebama i mogućnostima, te da imaju pravo da dobiju sva obavještenja o djetetu od obrazovnih i zdravstvenih ustanova”.

Dodatno edukovati i pedijatre

Zaštitnik smatra da kod ovako važne teme, kao što je zaštita zdravlja djece, te kod postojanja određenih neduomica kod roditelja/staratelja i nepouzdnanih informacija, zdravstveni sistem treba da podstiče i organizuje stručne rasprave, edukativno-promotivne kampanje i druge vidove jačanje svijesti javnosti, na medicinskim i naučnim osnovama - uz učešće najeminentnijih stručnjaka za pružanje potpunih i jasnih informacija u ovoj oblasti i ukazivanje na praksu drugih zemalja u Evropi.

“Takođe smo mišljenja da je potrebno u tom cilju dodatno edukovati i zdravstvene radnike koji rade sa djecom (pedijatre) jer se događalo da se roditelji/staratelji obraćaju Zaštitniku ističući da nijesu dobili adekvatne informacije od pedijatra o vakcinama, mogućim neželjenim dejstvima i drugim pitanjima u vezi s tim, kao i o eventualnim razlozima za odlaganje imunizacije, u zavisnosti od psihofizičkog razvoja djeteta”, navode iz institucije Ombudsmana.

Kazali su i da uočavaju napore nadležnih institucija da ukažu na važnost vakcinacije i posljedice koje epidemija može izazvati, kako kod opšte populacije, a naročito kod rizičnih kategorija djece koja iz objektivnih razloga ne mogu primiti vakcinu.

Međunarodni sud presudio u korist zdravlja

Vakcinacija kao uslov za upis u vrtiće ili škole postoji u brojnim evropskim zemljama - Njemačkoj, Francuskoj, Italiji, Sloveniji, a zakone su u tom smjeru usvojile i susjedna Srbija i Hrvatska.

“Kada je riječ o uporednoj praksi kod ograničavanja obrazovanja nevakcinisanoj djeci, Zaštitnik je u saznanju da su pojedine države u okruženju, zbog pada obuhvata obaveznom imunizacijom izmijenile zakonsku regulative, pa tako Republika Hrvatska uslovljava boravak u vrtićima vakcinacijom, Republika Srbija uslovljava pohađanje boravak u predškoslim i školskim ustanovama, kao i ustanovama za smještaj djece bez roditeljskog staranja. Takođe Zaštitnik podjeća da je najveći obuhvat imunizacijom u zemljama koje čak nemaju obaveznu već preporučenu vakcinaciju”, kazali su iz institucije Ombudsmana.

Podsjećaju na praksu Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, čije je vijeće u predmetu Vavrička i drugi protiv Republike Češće donijelo odluku da država ima pravo da novčano kažnjava roditelje i uskrati pristup predškolskom obrazovanju djeci koja nisu vakcinisana i da time nije povrijeđeno pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života (član 8 Konvencije).

Sud je odlučivao o šest predstavki koje su podnijeli roditelj i djeca koja nijesu vakcinisana zbog toga što je roditelj kažnjen novčano, a djeci uskraćen pristup predškolskoj ustanovi upravo jer su roditelji odbili da ih vakcinišu. Presuda je donesena većinom glasova, a kako je donijelo Veliko vijeće ne postoji mogućnost žalbe.

“Takođe u navedenoj presudi u paragrafu 124 dio koji se odnosi na Republiku Srbiju i odluku Ustavnog suda Srbije navodi se sledeće: …Povodom tvrdnje da su u odnosu na vakcinisanu djecu diskriminisana ona koja su ostala nevakcinisana, jer im je uskraćeno Ustavom zagarantovano pravo na obrazovanje, sud je utvrdio da je pohađanje djece u obrazovno-vaspitnim ustanovama uslovljeno njihovim vakcinisanjem ne može se tumačiti kao relevantan u ustavnom smislu za bilo koji oblik diskriminacije u pogledu prava na obrazovanje. To je zato što su sva djeca u određenim starosnim grupama bila podvrgnuta vakcinaciji, osim ako to nije kontraindicirano iz zdravstvenih razloga. Kako se ta dužnost podjednako odnosila na sve pripadnike date grupe, oni koji je nisu poštovali ne mogu se smatrati diskriminisanim u odnosu na one koji jesu, jer nisu bili u istoj ili sličnoj situaciji”, zaključili su iz institucije Zaštitnika.

( Ana Komatina )