Šengen na udaru

Odluka Njemačke da pooštri kontrole na svakoj od svojih granica izgleda da je pretežno politički motivisana, teško da ima uporište u zakonu, predstavlja žestok udarac dragocjenoj evropskoj slobodi kretanja i mogla bi staviti jedinstvo EU na ozbiljan test.

Berlin je u ponedjeljak saopštio da će kontrole koje od 2015. postoje na granici s Austrijom, a od prošle godine i s Poljskom, Češkom Republikom i Švajcarskom sljedeće nedjelje biti proširene na Francusku, Luksemburg, Belgiju, Holandiju i Dansku.

Ovaj potez će smanjiti migraciju i “predstavlja zaštitu od akutnih opasnosti koje predstavlja islamski terorizam i teški kriminal”, kazala je Nensi Fezer, njemačka ministarka unutrašnjih poslova.

Najnoviji u nizu smrtonosnih napada nožem, u kojima su osumnjičeni bili tražioci azila, dogodio se prošlog mjeseca u Zolingenu, samo nekoliko dana prije ključnih regionalnih izbora u istočnoj Njemačkoj, podsjeća britanski “Gardijan”. Na tim izborima je krajnje desničarska, antiimigraciona partija Alternativa za Njemačku (AfD) ostvarila istorijski uspjeh u dvije savezne pokrajine.

Prema anketama migracija najviše zabrinjava birače u Brandenburgu, gdje se izbori održavaju za dvije nedjelje. Predviđa se da će Socijaldemokratska partija lijevog centra Olafa Šolca u Brandenburgu završiti iza krajnje desničarske partije, a po svoj prilici oslabljena vladajuća koalicija da ide ka teškom porazu na saveznim izborima sljedeće godine.

“Čini se da je namjera vlade da simbolično pokaže Njemcima i potencijalnim migrantima da ovi drugi više nijesu poželjni”, rekao je za britanski list Markus Engler iz Njemačkog centra za istraživanje integracije i migracija.

Fezer je izjavila da će nove kontrole uključivati program koji omogućava da se više ljudi odmah vrati s granice, ali je odbila da iznese detalje.

Zvaničnici i diplomate u Briselu su izrazili nezadovoljstvo, nazivajući potez “providnim” i “očigledno usmjerenim na domaću publiku”.

Centralna pozicija Njemačke u EU i njen status kao najveće ekonomije bloka znače da bi kontrole na granicama, koje treba da stupe na snagu 16. septembra u trajanju od šest mjeseci, mogle imati uticaj daleko veći od onog na njemačke birače.

U principu, evropski prostor bez pasoša, poznat kao Šengen, stvoren je 1985. godine i sada uključuje 25 od 27 članica EU, kao i četiri druge zemlje, uključujući Švajcarsku i Norvešku, omogućavajući slobodno kretanje među njima bez graničnih kontrola.

Privremene provjere su dozvoljene u vanrednim situacijama i izuzetnim okolnostima radi sprečavanja specifičnih prijetnji po unutrašnju bezbjednost ili javni red, a obično su uvođene nakon terorističkih napada, za velike sportske događaje i tokom pandemije.

Međutim, evropske vlade sve češće, često pod pritiskom desničarske retorike o imigraciji, ponovo uvode kontrole bez opravdanja zasnovanih na konkretnim i specifičnim prijetnjama ili jasnih argumenata o tome kako te kontrole mogu pomoći u njihovom ublažavanju.

Mada se o politici imigracije i postupcima praćenja azila odlučuje na nacionalnom nivou, mnogi posmatrači tvrde da je sloboda kretanja u Evropi laka meta - a “preuzimanje kontrole nad granicama” zvuči efektno u naslovima.

Pored Njemačke, članice Šengena koje trenutno sprovode kontrole na određenim granicama uključuju Austriju, koja prijetnju po bezbjednost usljed rata u Ukrajini i pritiske za izdavanje azila navodi kao razloge za kontrolu dolazaka iz Mađarske, Slovačke, Češke i Slovenije. Premijer Mađarske Viktor Orban pozdravio je juče odluku Njemačke da uvede kontrole na svim granicama rekavši da se ta zemlja konačno probudila.

“Zaštita granica je postala negativna riječ u posljednje vrijeme, jer su svi morali da puste migrante da uđu, a onaj ko ih zaustavi je loš momak. Sada se Njemačka probudila: terorizam, kriminal, socijalni i finansijski teret migranata koji ne žele da rade, sve te stvari počinju da bude Njemce”, kazao je Orban u intervjuu mađarskom državnom radiju.

Danska, pozivajući se na terorističke prijetnje povezane s ratom u Gazi i rizicima od ruskog špijuniranja, sprovodi kontrole na kopnenim i morskim prelazima iz Njemačke, dok Francuska provjerava dolaske iz Šengen zone zbog povećane terorističke prijetnje.

Italija, Norveška, Švedska, Slovenija i Finska takođe sprovode kontrole na granicama, navodeći kao razlog terorističke aktivnosti, ratove u Ukrajini i na Bliskom istoku, ruske obavještajne aktivnosti, povećane tokove migracije i organizovani kriminal na Balkanu.

Kao garant Šengenskog sporazuma, Evropska komisija - koja je u ponedjeljak obaviještena o planovima Njemačke - generalno je prihvatila opravdanja država članica za ponovno uvođenje kontrola na granicama.

Analitičari očekuju da će isto biti i u slučaju zahtjeva Berlina, uprkos činjenici što djeluje da nema jasnog opravdanja - osim izborne prijetnje od antiimigrantske krajnje desnice - za uvođenje kontrola na svih devet granica.

Komisija je u utorak saopštila da je državama članicama dozvoljeno da preduzmu takav korak kako bi se pozabavile “nekom ozbiljnom prijetnjom”, ali mjere treba da budu “neophodne i proporcionalne” i moraju “ostati striktno vanredne”.

Privremene njemačke kontrole “predstavljaju očigledno nesrazmjerno kršenje principa slobodnog kretanja unutar Šengen zone”, rekao je za “Gardijan” Alberto Alemano, profesor evropskog prava na HEC-u u Parizu. “To neće proći po zakonima EU - ali pitanje je hoće li to odvratiti Šolca od daljih koraka?” rekao je Alemano.

Kristofer Vratil s Univerziteta u Beču bio je još oštriji, optužujući Berlin da “vlada kao da je AfD (već) na vlasti”. Nakon današnjeg dana, rekao je Vratil, njemački političari “više ne bi smjeli da mi govore da neko drugi ne poštuje EU zakon… Željeti da se Šengen uništi jednim potezom pera – i potpuno bez razmišljanja”.

Drugi su naglasili ekonomski značaj Šengen zone. Izvještaj Fondacije Bertelsman još 2016. godine procjenjivao je da bi ponovno uvođenje unutrašnjih granica koštalo Evropu oko 470 milijardi eura u izgubljenom rastu tokom 10 godina.

Džerald Knuas, predsjedavajući Inicijative za evropsku stabilnost, takođe je doveo u pitanje efikasnost mjere. “Unutrašnje granične kontrole koje imaju bilo kakav efekat znače kraj Šengena”, objavio je Knaus na mreži X.

Takođe bi zahtijevale “saveznu zaštitu granica i ogradu oko Njemačke”, i, pored toga, “neće uspjeti ako susjedi ne žele da se uključe”, dodao je.

Nakon što je EU konačno postigla težak dogovor o reformi svojih zakona o azilu i migracijama ranije ove godine, s pravilima koja treba da stupe na snagu tek 2026. godine, evropska jedinstvenost mogla bi se naći na ozbiljnom testu ako Njemačka zatraži od svojih susjeda da prime veliki broj migranata. Austrija je već rekla da će odbiti da primi migrante koji su odbijeni na njemačkoj granici, dok je poljski premijer Donald Tusk u utorak nazvao odluku Berlina “neprihvatljivom” i zahtijevao hitne konsultacije.

Evropske vlade sve češće, često pod pritiskom desničarske retorike o imigraciji, ponovo uvode kontrole bez opravdanja zasnovanih na konkretnim i specifičnim prijetnjama ili jasnih argumenata o tome kako te kontrole mogu pomoći u njihovom ublažavanju

( N.B. )