Majstor transformacija na Balkanu

Njemački savezni kancelar Olaf Šolc je za EU 19. jula u Beogradu pod krov stavio okvirni sporazum, kojim će Berlin i Brisel obezbijediti pristup značajnim nalazištima litijuma u Srbiji. To bi u budućnosti trebalo da omogući izgradnju 1,1 milion automobilskih baterija godišnje. Problem: oko 55% stanovništva je striktno protiv toga, zbog očekivane štete po životnu sredinu - a samo 25% Srba podržava ovaj projekat. Ipak, novi rudnik će biti izgrađen jer je Šolcov partner svedržiteljski predsjednik Srbije Aleksandar Vučić. Jeste da je pred parlamentarne izbore u decembru 2023. vlada kojom dominira Vučić “zauvijek” zaustavila litijumski projekat zbog masovnog otpora građana. Ali nakon izbora, Ustavni sud je brže-bolje anulirao tu zabranu, tako da sa eksploatacijom vrijednog metala može da se počne.

Čime je 54-godišnjem Vučiću još jednom uspjelo da realizuje političko remek-djelo. Dao je zapadu šargarepu ugovorom o rudarstvu, da se tamo niko ne bi previše potresao zbog njegovog autokratskog sistema moći. Tokom godina vlasti, Vučić je iznutra potkopavao sve državne, ekonomske, društvene i političke institucije i pretvorio ih u svoje privatne filijale. Izbori se redovno manipulišu. Predsjednik je učešćem na strani svoje vladajuće partije na parlamentarnim izborima masovno prekršio Ustav, koji predsjedniku upravo to partijsko-političko učešće zabranjuje. Iako je Srbija više od deset godina kandidat za članstvo u EU, iz Brisela je za to dobio samo vrlo suzdržane kritike.

Ovaj EU-kandidat održava najprisnije odnose i sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom, koji je Srbiju više puta opisao kao svog najbližeg saveznika u Evropi. Shodno tome, mala balkanska zemlja tvrdoglavo odbija da uvede sankcije Rusiji, što od nje traži EU. Vučić je rekao da se posljednjih godina 17 puta sastao sa Putinom. Aviokompanija Air Serbia leti i dalje za Moskvu i Sankt Peterburg, suprotno zahtjevima EU, a najviše ruske političare koje je zapad sankcionisao, u Beogradu dočekuju raširenih ruku.

Slično je prisan i odnos sa kineskim državnim i partijskim liderom Sijem Đinpingom, koji je za svog posljednjeg putovanja po Evropu, u maju, Srbiji i Mađarskoj na vjernosti zahvalo zasebnim posjetama. Ove dvije države se smatraju glavnim centrima kineskog “Novog puta svile”. Zato Peking skupim kreditima gradi željezničke pruge, autoputeve i elektrane po Srbiji.

Politika klackalice

Prvoklasni pravnik Vučić uživa u svojoj politici klackalice između autokrata i demokrata, kojom svojim fanovima kod kuće daje osjećaj internacionalnog značaja koji daleko prevazilazi političku i ekonomsku težinu zemlje sa manje od sedam miliona stanovnika.

Dvometraš je više od tri decenije na značajnim funkcijama u Srbiji. Prvo kao generalni sekretar Radikalne stranke, koja je svojom velikosrpskom ideologijom bila jedan od pokretača ratova (1991-1999) u raspadajućoj multietničkoj državi Jugoslaviji. Tadašnji predsjednik Slobodan Milošević brzo je primijetio ambicioznog političara Vučića. I dao mu zadatak da kao ministar informacija (1998-2000) uguši srpske medije: iskustvo koje je danas usavršio do perfekcije. Kontrolisani medijski pejzaž Srbije je sada, uz nekoliko izuzetaka, degradiran na predsjednikov klaker.

Stvorio je virtuelni svijet koji očigledno ostavlja snažan utisak na veliki dio populacije. Novine svakodnevno svojim slavljeničkim izvještajima dograđuju mit o heroju Vučiću. Najnoviji vrhunac dosegnut je pjesmom koja je recitovana na državnoj televiziji, čiji refren slavi “Komandanta Aleksandra”. Vučić, koji se nikad nije usudio da vodi javnu raspravu sa nekim svojim kritičarem, svaki drugi dan se pojavljuje na ekranima nacionalnih TV kanala sa monolozima koji ponekad traju satima. Psiholozi kažu da je predsjednik Srbije narcis koji žudi za pažnjom.

Uprkos nedemokratskom i autokratskom ličnom sistemu vlasti, amaterski košarkaš uživa podršku Njemačke. Legendarna je njegova bliska lična veza sa bivšom kancelarkom Merkel, koju su u srpskim cenzurisanim medijima uvijek s ljubavlju opisivali kao “našu Angelu”. Merkel je Vučiću više puta pomagala u izbornim kampanjama pozivajući ga na objed u berlinskom Uredu saveznog kancelara. CDU pod A. Merkel je podržavala Vučića i njegovu partiju kroz organizacionu pomoć i obuku, sve do uputstava za pisanje partijskog programa.

Računica koja stoji iza toga: genijalni taktičar bi, poslije gomile ratova, očuvao mir na Balkanu i, prije svega, riješio decenijama star problem: konflikt sa otcijepljenom srpskom bivšom pokrajinom Kosovo, skoro isključivo naseljenom Albancima. Kosovo, koje je nezavisno od 2008, sada je po međunarodnom pravu priznalo oko 100 država, ali ne i Srbija, koja želi nazad svoju bivšu pokrajinu. Uprkos višedecenijskim pregovorima koje je vodila EU, Vučić nije opravdao ova očekivanja.

Od masovnog iseljavanja iz Srbije, međutim, posebno profitiraju prije svega Njemačka i Austrija. Ove dvije EU države daju sve od sebe da dobiju srpsko medicinsko osoblje - ljekari i medicinske sestre u velikom broju emigriraju zbog loših plata i partijsko-političke dominacije u njihovim profesijama u Srbiji. Veliki djelovi Srbije su zato danas drastično nedovoljno medicinski opskrbljeni. Iako Njemačka decenijama vodi kampanju da se Kosovu dozvoli pridruživanje međunarodnim organizacijama, Berlin je prošlog maja spriječio Prištinu da pristupi Savjetu Evrope. Litijumski projekat je očigledno učinio svoje. “Za EU je ekonomija važnija od demokratije”, kritikuju opozicionari.

Čini se da “nema alternativu”

Opoziciju u Srbiji je Vučić rasparčao i marginalizovao do neprepoznatljivosti. Ona ima samo jednu tačku u programu - “Vučić mora da ode”. Što očigledno nije dovoljno kao alternativna politička ponuda. “Prvom čovjeku u državi” uobičajeno uspijeva da pridobije vodeće kritičare na svoju stranu časteći ih položajima, ličnim privilegijama ili privatnim kreditima. Vučić, koji je A. Merkel više puta javno opisivao kao svog učitelja, od samog sebe je bukvalno napravio čovjeka za koga u Srbiji “nema alternative”.

EU podržava Srbiju velikim brojem savjetnika i uplatama milijardi eura. Dvije trećine trgovine i stranih investicija u Srbiji dolazi iz zemalja EU. Uprkos tome, Vučićevi mediji redovno huškaju protiv zapada. Koji navodno planira da ubije predsjednika, upropasti Srbiju i dovede slabu opoziciju na vlast. Sve susjedne zemlje, bez izuzetka, Vučićevi mediji optužuju da žele da nanesu štetu Srbiji. Ova permanentna propaganda u cenzurisanim medijima dramatično obmanjuje građane Srbije: većina njih sada vjeruje da su Rusija i Kina pravi prijatelji i pokrovitelji njihove zemlje - što je potpuno nerealan opis stvarnosti.

Vučić majstorski umije da zapadu demonstrira svoju moć. Redovno započinje sukobe sa svim susjednim državama da bi ih potom kao “mirotvorac” riješio. On dramatizuje ove krize kroz stalno davanje uzbuna svojoj armije, da bi ih isto tako iznenada okončao kao što ih je i započeo. Cilj je da se zapadnim prestonicama pokaže da je on na Balkanu sila oko koje se sve vrti i koju niko ne može ignorisati. Najnoviji litijumski sporazum je još jedan stub ove političke taktike. On obezbjeđuje opstanak Vučićevog sistema u narednih nekoliko godina. Sada predsjednik samo treba da se progura i protiv sopstvenog naroda koji ne želi kopanje litijuma.

To je veoma rizična igra, čak i za “srpskog supermena”.

(Deutschen Gesellschaft für Auswärtige Politik (DGAP) - Njemačko društvo za spoljnu politiku)

Autor je docent političkih nauka i žurnalistike na više njemačkih univerziteta; bio je dugogodišnji šef dopisništva njemačke novinske agencije DPA sa Balkana

Prevod: Mirko Vuletić

( Dr Thomas Brey )