Umjetnički projekat Vladimira Sorokina u Podgorici: Opričnici oživjeli uz pomoć AI

Umjetnički projekat poznatog ruskog pisca Vladimira Sorokina “Plavo salo/Dan opričnika - cancelrussianculture” biće predstavljen podgoričkoj publici u petak, 20. septembra u Galeriji Udruženja likovnih umjetnika u Podgorici. Kustos izložbe je poznati ruski galerista Marat Geljman. Publika će biti u prilici da se sretne sa autorom čija su književna djela inspirisala ovaj projekat.

I Sorokin i Geljman, opisuju izložbu kao umjetnički projekat ili umjetničku instalaciju, a ne kao seriju slika. Za Sorokina je to bila prilika da vidi kako njegova knjiga oživljava uz pomoć vještačke inteligencije, iako slike nisu uvijek bile onakve kakvima ih je zamišljao u svojoj glavi prije skoro 20 godina. Rekao je da to nisu ilustracije knjiga i da ih ne treba posmatrati kao dio priče, već kao poseban projekat “inspirisan” njome. Umjetnička djela uključuju i scene kojih nema u knjizi, ali se još mogu odigrati u svijetu prikazanom u priči.

Vladimir Sorokin je jedan od najpopularnijih i najpriznatijih savremenih ruskih pisaca. Njegove priče su provokativne, nadrealne, apsurdne, groteskne i transgresivne, često prikazuju scene koje su tabu, koje su uznemirujuće, zastrašujuće i neprijatne za čitanje, ali i urnebesne i uvijek stilski briljantne. Mnoge od njih smještene su u alternativne ili futurističke hiperbolizovane verzije Rusije, i spajaju elemente naučne fantastike, satire i društvenih komentara. Sada živi u Berlinu, a mnoge njegove knjige su ili ograničene za distribuciju ili su potpuno zabranjene u Rusiji, poput njegovog najnovijeg romana “Nasljeđe”. Tokom godina, čak i prije rata između Rusije i Ukrajine, mnoge njegove knjige su takođe izazvale žestoku pometnju među kritičarima i negodovanje među konzervativcima i provladinim aktivistima.

Na primjer, 2002. godine, tri godine nakon objavljivanja Sorokinovog romana “Plavo salo”, koji je takođe bio “lik” njegovog prethodnog umjetničkog projekta uz pomoć vještačke inteligencije, knjiga je izazvala žestoku kontroverzu i državni skandal koji je doveo do brzog rasta Sorokinove popularnosti. Omladinski pokret “Hodamo zajedno” održao je demonstracije pod zaštitom policije u blizini Boljšog teatra, tokom kojih su aktivisti bacili kopije “Plavog sala” u ogroman toalet od stiropora. Optužili su Sorokina za distribuciju pornografije i podnijeli tužbu zbog čega je protiv pisca pokrenut krivični postupak. Radi razumijevanja konteksta, među mnogim grafičkim scenama u knjizi, jedno od poglavlja predstavljalo je prilično eksplicitan seksualni odnos između Staljina i Hruščova. Slučaj je, međutim, zatvoren “zbog odsustva corpus delicti”, pošto su ispitivanja romana pokazala da su “svi eksplicitni opisi seksualnih scena i prirodnih funkcija uslovljeni logikom naracije i da imaju nesumnjivo umjetnički karakter”.

Književnost u Rusiji i dalje igra važnu ulogu u društvu. Tokom svojih čitanja i pitanja i odgovora na pitanja prisutnih nekoliko dana prije izložbe u Londonu, Sorokin je rekao: “Književnost u Rusiji je uvijek zasjenjivala filozofiju i zauzimala njeno mjesto. Čak i oni koji su sebe smatrali filozofima često su pokušavali da pišu romane kako bi prenijeli i širili svoje ideje (ne uvijek uspješno). Ruske pisce i dalje gledaju i slušaju, oni su poznate ličnosti, mislioci javnosti, i njihovo mišljenje u najmanju ruku izaziva interesovanje - ljudi čekaju objašnjenje šta se dešava, ‘ko je kriv’ i ‘šta da se radi’, bar na metaforički način. Čini se da vlada to razumije i vidi potencijalnu opasnost i bukvalnu prijetnju u književnoj riječi, tako da su pisci u Rusiji, od kada je to bilo vjekovima, bili podvrgnuti kontroverzi, cenzuri, krivičnom gonjenju, ugnjetavanju, progonu, zatvaranju i ubistvu. Cijela kultura je, kako mi se čini, nastala ne ‘zahvaljujući’, već ‘uprkos’ državi, i tako je i ostalo. Država nije njegovala kulturu; kultura, ona koja se pamti, napredovala je u otporu prema njoj. Dakle, ono što Rusija zaista jeste, ili je bila ili će biti, često se može vidjeti u književnosti više nego u filozofiji ili ponekad čak u istoriji”.

“Dan opričnika”, Sorokinov roman, glavna tema pomenute izložbe AI, jedna je od takvih knjiga. Postala je klasik i sada se smatra proročkom jer je sve groteskno u knjizi postalo stvarnost nedugo nakon objavljivanja. Na pitanje kako je uspio da predvidi budućnost, Sorokin je samo rekao da ne zna, jednostavno se desilo, a, možda, pisci “imaju posebnu antenu za to”. Uprkos svim apsurdnim događajima koji se dešavaju u knjizi, sličnost sa našom stvarnošću je neobična i često depresivna i užasavajuća.

Radnja “Dana opričnika” odvija se 2028. godine, kada je Rusija prošla kroz crvena previranja, bijela previranja, siva previranja, doživjela preporod, a sada je izolovana od ostatka svijeta Velikim ruskim zidom. Cvjeta ksenofobija, protekcionizam, jeftini patriotizam i svemoć korumpiranih kaznenih organa da sprovode stalne represije. Supermarketi su eliminisani, zamijenjeni kioscima koji nude dvije varijante svakog proizvoda. Izvori prihoda su prodaja prirodnog gasa i naknade od tranzita kineske robe u Evropu. Luksuzni predmeti, automobili i avioni su kineski, a u Sibiru živi dvadeset osam miliona Kineza. Ali, fokus priče je na restauriranoj opričnini. Ruski car Ivan IV, poznat kao Ivan Grozni, stvorio je 1565. opričnike, koji su bili njegova lična garda i razbojnički odred koji je terorisao plemiće, grabeći njihovu zemlju i uopšte zagorčavajući život svakome ko bi krivo pogledao cara - sve da bi se učvrstila njegova apsolutna vlast i tiranija.

Dakle, da li otići i vidjeti Sorokina kako predstavlja projekat koji kombinuje autorovu viziju sa modernom tehnologijom, zasnovanom na mučno aktuelnoj knjizi - jednostavna je odluka.

Sorokin nije samo pisac, već i slikar

Sorokin nije samo pisac, već i slikar. Umjetničku karijeru započeo je 1970-ih među moskovskim konceptualistima i radio kao ilustrator knjiga, ali se, nakon mnogo godina fokusiranja na književnost, vratio vizuelnoj umjetnosti 2013. Godine 2017, u Talinu, njegova izložba “Tri prijatelja” prikazala je 19 platna i sedam grafičkih radova, od kojih je svako namjerno izvedeno u različitim stilovima. I za “Dan opričnika” Sorokin je sam kreirao nekoliko grafičkih radova, od kojih je svako sadržalo odlomke iz knjige sa različitim slovima, uz namjerno minimalističke crteže suštinskih elemenata opričnine, kao što su rukavica opričnika, kapa opričnika...

( Nina Vujačić )